Κάτω από την επιφάνεια των Βαλκανικών πλημμυρών λανθάνει μια κοινωνική καταστροφή

Του Srecko Horvat

Φανταστείτε το ακόλουθο σενάριο. Έστω ότι καταστροφικές πλημμύρες έχουν πλήξει τη χώρα σας. Περισσότερες από εκατό χιλιάδες κατοικίες είτε ανατράπηκαν είτε βυθίστηκαν στη λάσπη. Περισσότεροι από ένα εκατομμύριο άνθρωποι υποφέρουν από τις επιπτώσεις της καταστροφής.

Ταυτοχρόνως, ένας από τους πλουσιότερους επιχειρηματίες της χώρας σας αποφασίζει να πάει την σύζυγό του στο Λονδίνο. Όμως, αυτό ήταν μόνο για να την εξαπατήσει. Στη πραγματικότητα, ο αληθινός προορισμός ήταν η Κοπεγχάγη. Εκείνη, όταν κατέφτασε, ανακάλυψε ότι στο ίδιο μέρος παρευρίσκονταν και ογδόντα φίλοι τους καθώς και ότι οι Γάλλοι μουσικοί του συγκροτήματος Nouvelle Vague και η βρετανικη μπάντα Suede βρίσκονταν ήδη επί σκηνής. Όχι, δεν προσπαθούσαν να ξεφύγουν από τις πλημμύρες. Με αφορμή τα πεντηκοστά γενέθλιά της, ο σύζυγός της, Emil Tedeschi, είχε αποφασίσει να της κάνει έκπληξη.

Αφού επέστρεψε, η εταιρεία του συνεισέφερε δωρίζοντας μερικά αγαθά. Κάπως έτσι άλλωστε σημασιοδοτείται η «κοινωνική ευθύνη» στους καιρούς που διανύουμε: εν αρχή κερδίζεις ένα πακτωλό χρημάτων και στη συνέχεια αποδεσμεύεις ένα μικρό ποσοστό αυτών και μπορείς να συνεχίσεις τη ζωή σου δίχως τύψεις να ταλανίζουν τη συνείδησή σου.

Κατά τη διάρκεια του πρώτου κύματος πλημμυρών στη Σερβία, υπήρξα μάρτυρας μιας κατάστασης που προσιδίαζει στην ανωτέρω. Αν βρισκόσουν στο κέντρο του Βελιγραδίου, θα μπορούσες εύκολα να υποθέσεις πως επρόκειτο για άλλη μία δυνατή βροχή. Στην πραγματικότητα ήταν η Ιστορία Δύο Πόλεων (A Tale Of Two Cities , C. Dickens). Ήταν όπως ευκρινώς είχε τοποθετηθεί ο Dickens , «η καλύτερη φορά, ήταν ταυτόχρονα και η χειρότερη».

Η Biljana Srbljanovic μια διάσημη Σερβίδα θεατρική συγγραφέας που ενσάρκωνε συχνά τη φωνή της λογικής στην καταθλιπτική πολιτική πραγματικότητα της Σερβίας, έκανε ένα όχι ιδιαίτερα αστείο ή οξυδερκές σχόλιο, στον δημοφιλή προσωπικό της λογαριασμό στο Twitter: «Με συγχωρείτε που δεν συμπάσχω, αλλά έχετε ακόμη δέκα λεπτά να κολυμπήσετε ως τον εκθεσιακό χώρο για την προώθηση του βιβλίου μου». Αυτό ήταν αρκετό για να πυροδοτήσει ένα κύμα καταδίκης και απόρριψης στη Σερβία.

Ωστόσο, ο Andrej Nikolaidis έχει δίκιο να υποστηρίζει σε ένα άρθρο του ότι οι πλημμύρες έχουν ενώσει τους ανθρώπους των Βαλκανίων και όχι μόνο διότι επαν-ανακαλύφθηκε η αλληλεγγύη, η οποία εξέπληξε πολλούς από εμάς που επιβιώσαμε από τους πολέμους της δεκαετίας του 1990- όταν αντί να συνδράμουν για να σωθεί ένα σπίτι, οι γείτονες έκαιγαν συθέμελα κτιριακές εγκαταστάσεις επικαλούμενοι την σερβική ή κροατική εθνικότητα κάποιου ή την θρησκευτική του ταυτότητα, είτε μουσουλμανική είτε χριστιανική. Υπερβαίνοντας την τρέχουσα διάθεση να συγχαρούμε εαυτούς, θα πρέπει να θέσουμε μερικά σοβαρά ερωτήματα.

Δεν είναι μόνο η άνοιξη της αλληλεγγύης, είναι επίσης και ο χειμώνας της απελπισίας στα Βαλκάνια. Και αν προηγουμένως είχαμε τα πάντα, σύντομα δεν θα έχουμε τίποτα. Αυτό που βρίσκεται κάτω από την επιφάνεια των καταστροφικών πλημμύρων δεν είναι μόνο μια κοινωνική καταστροφή, αλλά και μια κοινωνική καταστροφή επίσης. Φαίνεται λες και ο Ολλανδός βασιλιάς Willem-Alexander ήταν ιδιαίτερα εύστοχος όταν τον περασμένο χρόνο δήλωσε ότι «το κράτος πρόνοιας που χαρακτήρισε τον εικοστό αιώνα έχειπια παρέλθει». Σε μια ετήσια ομιλία που μεταδόθηκε τηλεοπτικά σε ολόκληρο το έθνος, ο βασιλιάς διακήρυξε ότι μια νέα «κοινωνία της συμμετοχής» θα το αντικαταστήσει, εντός της οποίας οι άνθρωποι θα πρέπει να αποταμιεύουν και να επενδύουν για να δημιουργήσουν το δικό τους δίκτυο κοινωνικής ασφάλειας με λιγότερη βοήθεια από την κυβέρνηση. Οι σφοδρές πλημμύρες στα Βαλκάνια απέδειξαν ότι ο βασιλιάς είχε δίκιο.

Η περίπτωση που περιγράφεται εδώ αποτελούσε μία «συμμετοχική κοινωνία». Άνθρωποι από ολόκληρη την επικράτεια της πρώην Γιουγκοσλαβίας οργάνωναν τα προσωπικά τους δίκτυα κοινωνικής ασφάλειας, αποστέλλοντας ρούχα, τρόφιμα και φάρμακα όπου παρίστατο ανάγκη. Και ναι, εμείς οι άνθρωποι των Βαλκανίων θα πρέπει να είμαστε περήφανοι γι αυτό. 

Από την άλλη πλευρά, καθώς τα νερά υποχωρούν, καθίσταται ολοένα και πιο προφανές τόσο ότι οι κροατικές, οι βοσνιακές και οι σερβικές αρχές απέτυχαν να προειδοποιήσουν και να διασώσουν τους πληγέντες όσο και ότι ήταν συνένοχες στην τραγωδία. Στους καιρούς μας, δεν υφίσταται η «φυσική καταστροφή». Η «φυσική καταστροφή» ενεργοποιείται και επιτυγχάνεται από κοινωνικούς παράγοντες.

Τις τελευταίες δύο δεκαετίες, οι προαναφερθείσες βαλκανικές αρχές περιέστειλαν τις επενδύσεις τους στην κατασκευή και τη συντήρηση των φραγμάτων και των αναχωμάτων. Την περίοδο της Γιουκοσλαβίας, η κυβέρνηση προγραμμάτισε μονάχα στη Σερβία την κατασκευή τριάντα τεσσάρων επιπλέον φραγμάτων προκειμένου να ρυθμιστεί η ροή των ποταμών, Δούναβη και Σάβος. Μέχρι σήμερα, μόνο πέντε φράγματα έχουν κατασκευαστεί. Τώρα, οι εταιρίες διαχείρισης του νερού ανά την περιοχή των Βαλκανίων, προοδευτικά ιδιωτικοποιούνται.

Θα πρέπει λοιπόν, να αντισταθούμε στον πειρασμό να επιδοθούμε σε απονομές συγχαρητηρίων στους εαυτούς μας με αφορμή την επανεμφάνιση της αλληλεγγύης από τους καιρούς της Γιουγκοσλαβίας. Αντ’ αυτού, θα έπρεπε να μας απασχολεί ότι οι προβλέψεις του Willem-Alexander επαληθεύονται. Όταν η επόμενη καταστροφή έρθει, μόνοι μας θα κληθούμε να σώσουμε εαυτούς από τη δίνη των χαλασμάτων.

Μετάφραση: Σταματίνα Τσιμοπούλου
Πηγή: Guardian