Μια λακούβα εθνικισμού στην Ευρώπη

Το “Τολμήστε περισσότερη Δημοκρατία” του Willy Brand απέκρουσε η Angela Merkel με το “Τολμήστε περισσότερη Ελευθερία”. Το αποτέλεσμα ειναι η αύξηση των εθνικισμών στην Ευρώπη.

Αλήθεια, ψηφίζουμε για να διεκδικήσουμε τη δημοκρατία με την ενεργή πολιτική συμμετοχή μας, για να την προωθήσουμε ή για να την προστατέψουμε; Ή μήπως ψηφίζουμε για να εκφραστούμε πολιτικά, για να δώσουμε δηλαδή δύναμη σε αυτές τις δυνάμεις, οι οποίες μας φαίνονται ότι θα εξυπηρετήσουν με τον καλύτερο τρόπο τα συμφέροντά μας;

“Τι ερώτηση”, θα αναρωτιόταν ενας συμπαθής θεωρητικός της δεκαετίας του '50. Το ενα δεν είναι εφικτό δίχως το άλλο. Με τη νίκη του νεοφιλελευθερισμού, όχι μόνο ως οικονομικού συστήματος των ιδιωτικοποιήσεων, της απελευθέρωσης των αγορών και της παγκοσμιοποίησης, μα κυρίως ως πολιτική ιδεολογία, αυτή η εξίσωση φαίνεται να αλλάζει.

Δηλαδή, υπάρχουν δύο είδη “ελευθερίας”. Η δημοκρατία υπόσχεται ελευθερία μέσω της πολιτικής. Οι πολίτες πρέπει μέσω της συμμετοχής τους στα κοινά και της πληροφόρησής τους, μέσω του δικαιώματος του εκλέγειν και εκλέγεσθαι, μέσω των λειτουργιών του κράτους δικαίου να εκφράσουν τα ενδιαφέροντά τους και να αναπτύξουν την ελευθερία τους κατα το δοκούν σε ολοένα και περισσότερες πλευρές της κοινωνικής, πολιτικής και πολιτιστικής ζωής.

Αυτό ήταν το πρόγραμμα του Willy Brand, εξηγώντας το 1969 ότι πρέπει να τολμήσουμε περισσότερη δημοκρατία. Η ιστορία της δημοκρατίας ήταν ακόμα στην αρχή. Το 2005 η Ανγκελα Μερκελ αναφέρθηκε ξανά στο ιδεόγραμμα αυτό και ζήτησε να τολμήσουμε περισσότερη ελευθερία. Ξεκάθαρα εννούσε ακριβώς το αντίθετο από αυτό που είχε στο μυαλό του ο Willy Brandt.

Απελευθέρωση από την πολιτική

Όπως όλοι οι μυημένοι στο νεοφιλελευθερισμό, έτσι και η Angela Merkel δεν υποσχέθηκε ελευθερία στην πολιτική και ελευθερία μέσω της πολιτικής, αλλά απελευθέρωση από την πολιτική. Ο homo economicus θα πρέπει να μπορεί να ξεδιπλώσει τις ικανότητες του ελεύθερος από την παρέμβαση και τον περιορισμό του κράτους, της γραφειοκρατίας και της Ευρώπης. Μια “δημοκρατία στις επιταγές των αγορών” είναι το σχέδιο μετατόπισης της ελευθερίας από την πολιτική στην οικονομία και μετατροπής της πολιτικής σε αντιπολιτικής.

Μέχρι και την δεκαετία του ‘70 πιστεύαμε ότι ο καπιταλισμός έχει ξεπεράσει την κυκλική του πορεία παραγωγής κρίσεων. Ωστόσο, με τη νέα οικονομική κρίση επέστρεψε αυτή η αντίφαση. Για να επιτευχθούν οι απαιτούμενες βελτιώσεις-διορθώσεις στις εκάστοτε οικονομικές κρίσεις, πρέπει η οικονομία να απλώσει το χέρι της σε μεγαλύτερο βαθμό στην πολιτική, ώστε να εμποδίσει τον περιορισμό της ελεύθερης ανάπτυξης των αγορών.

Το γεγονός ότι η ίδια η πολιτική έγινε το μέσο, ώστε οι αγορές να αποκτήσουν την απελευθέρωσή τους από την πολιτική, οδήγησε την ελευθερία μέσω της πολιτικής, δηλαδή κάτι παραπάνω από την τυπική επαφή μέσω των εκλογών, το σχέδιο δημοκρατικοποίησης της ζωής σε κάτι το περιττό. Καθώς οι πολίτες ήταν συγχρόνως και “συμμετέχοντες στις αγορές”, δεν μπορούσαν να αντιδράσουν ανάλογα σε αυτήν την μετατόπιση της ελευθερίας.

Η απελευθέρωση από την πολιτική αναπτύχθηκε σε περιόδους κρίσεων και στα αμέσως μετέπειτα χρόνια σε κάτι το φαινομενικά δίχως τέλος. Όλοι έπρεπε να κερδίσουν από την απελευθέρωση των αγορών. Οι επιχειρήσεις “απελευθερώθηκαν”, οι άνθρωποι είχαν τη δυνατότητα να εργάζονται ακόμα και τις Κυριακές και τη νύχτα και οι καταναλωτές μπορούσαν ελέυθερα να καταναλώνουν ακόμα και τις Κυριακές και την νύχτα. Από κάθε ελευθερία που αποδόθηκε στην οικονομία από την πολιτική, οι πολίτες έλαβαν έστω κάτι ελάχιστο. Συγχρόνως όμως έχαναν ολοένα και περισσότερο την πολιτική ελευθερία.

Η ακραία εικόνα-παρωδία της Ιταλίας

Στο μπερλουσκονισμό αυτή η παράλογη αντιπολιτική, το να επιλέγει κανείς περισσότερο ή λιγότερο δημοκρατικά μια πολιτική δύναμη, η οποία υπόσχεται να καταργήσει λίγο ή πολύ την πολιτική, δημιούργησε μια ακραία εικόνα παρωδίας. Στην πραγματικότητα, η αλλαγή των οικονομικών συνθηκών σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες οδήγησε στην μείωση της ελευθερίας.

Στη Γερμανία, οι μισοί από τους πολίτες, φαίνεται να έχουν χάσει την εμπιστοσύνη τους στην αντιπροσωπευτική δημοκρατία, πολύ περισσότερο δε από τότε που η Ευρώπη δεν προσπάθησε να διορθώσει τα λάθη και τις αντιφάσεις αυτού του συστήματος, αλλά τις άφησε να επεκταθούν απεριόριστα. Στη Γερμανία το σχέδιο της “αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας” φαίνεται χαμένο τουλάχιστον για το ήμισυ των πολιτών.

Αν μη τι άλλο, χρησιμοποιούμε τις ευρωεκλογές ώστε να στείλουμε ένα μήνυμα ή για να ζυγίσουμε έστω τα θετικά και αρνητικά των οικονομικών πολιτικών. Ωστόσο, o ενθουσιασμός εκφράζεται κάπως διαφορετικά σε σύγκριση με την εικόνα της συμμετοχής στις ευρωεκλογές. Αυτή η έλλειψη ενθουσιασμού είναι που οδηγεί στο αντιπολιτικό, στο απολίτικο και στο λαϊκιστικό.

Η αντίφαση μεταξύ της εξαφάνισης της πολιτικής (“δημοκρατικοποίησης”) και της ηγεμονίας της αντιπολιτικής (“οικονομικοποίησης”) δημιουργεί όχι μόνο τον απολιτίκ που δεν επιθυμεί να βλέπει τη σχέση μεταξύ ζωής και πολιτικών γεγονότων, αλλά και μια μπερδεμένη -συχνά θυμωμένη- προσπάθεια επανακατάκτησης του πολιτικού. Aυτοί που πιστεύουν ακόμα στην πολιτική, οι αντιπολιτικοί και ένα μέρος των απολιτίκ ονομάζουν αυτήν την δεξαμενή λαϊκιστική.

Η επανακατάκτηση του πολιτικού μέσω εθνικιστικών και συχνά ρατσιστικών και αντιδημοκρατικών παρορμήσεων είναι συγχρόνως η αρνητική απεικόνιση της ηγεμονικής αντιπολιτικής. Άλλωστε, ο απώτερος στόχος και αυτών των δυο κινημάτων είναι η κατάργηση της δημοκρατίας -ή καλύτερα της μεταδημοκρατίας-, ώστε να μπορέσει να γίνει πάλι ο λαός το υποκείμενο της ιστορίας.

Αυτή η τρίτη μετατόπιση της ελευθερίας ελκύει περισσότερους από τα “κατακάθια” των δυτικών κοινωνιών με τις αναπτυσσόμενες ανισότητες και αδικίες τους. Ατενίζουμε ένα μέλλον της Ευρώπης , στο οποίο θα ηγεμονεύουν οι γραφειοκράτες, οι ολιγάρχες και οι ημιφασίστες. 

Για ποιο λόγο ψηφίσαμε άραγε; Υπερασπιστήκαμε τα απομεινάρια της δημοκρατίας; Προωθήσαμε την οικονομικιστική αντιπολιτική, αυτήν την υπόσχεση στην κατανάλωση, στην καριέρα, στο οικονομικό παιχνίδι, στην απαλλαγή από πολιτικές αποφάσεις και παρεμβάσεις; Προωθήθηκε η ημιφασιστική επαναπολιτικοποίηση, η οποία απαιτεί δικαιώματα και ελευθερίες πάντα και μόνο για ένα συγκεκριμένο πελατολόγιο και όλους του άλλους τους αφήνει να πάνε στο διάολο;

Σχηματίστηκαν μήπως εδώ και εκεί νησίδες αντίληψης της κλασικής δημοκρατίας, η οποία προωθεί την ελευθερία μέσω της πολιτικής για όλους και όχι την ελευθερία από την πολιτική; Νησίδες που προωθούν τον έλεγχο της οικονομίας σε αντίθεση με τον οικονομικό έλεγχο της πολιτικής; Ή μήπως όλα συνεχίζονται ακριβώς όπως και πριν από τις εκλογές; Σίγουρο είναι μόνο ένα·η ιστορία της ευρωπαϊκής δημοκρατίας δεν έχει καν αρχίσει.

Μετάφραση: Κonstantin Schlaucher
Πηγή: Taz.de