Το Kέντρο δεν κρατιέται και πολύ καλά

Του Immanuel Wallerstein

Η λίστα των χωρών με συνεχείς και διαρκώς επιδεινούμενες  εμφύλιες συρράξεις μεγαλώνει. Λίγο καιρό πριν τα παγκόσμια μέσα ενημέρωσης έδιναν έμφαση στη Συρία. Τώρα δίνουν έμφαση στην Ουκρανία. Θα δώσουν αύριο στην Ταϊλάνδη; Ποιος ξέρει; Η ποικιλία των αιτιολογήσεων των συγκρούσεων και το πάθος με το οποίο αυτές προωθούνται είναι πολύ εντυπωσιακό.

Το δικό μας σύγχρονο κοσμοσύστημα υποτίθεται ότι επιτρέπει στις Κατεστημένες ελίτ που κρατούν τα ηνία της εξουσίας να διαβουλεύονται μεταξύ τους και να καταλήγουν σε έναν «συμβιβασμό» τον οποίο μπορούν να εγγυηθούν. Φυσιολογικά αυτές οι ελίτ τοποθετούν τον εαυτό τους σε δύο βασικά στρατόπεδα – κέντρο/δεξιά και κέντρο/αριστερά. Υπάρχουν όντως διαφορές μεταξύ τους, αλλά το αποτέλεσμα αυτών των «συμβιβασμών» είναι το γεγονός ότι το μέγεθος της αλλαγής διαχρονικά είναι ελάχιστο.

Αυτό έχει λειτουργήσει με τη μορφή μίας κάθετης, από τα πάνω (top-down) πολιτικής δομής, στο εσωτερικό κάθε χώρας και γεωπολιτικά μεταξύ των χωρών. Το αποτέλεσμα είναι ένα ισοζύγιο το οποίο με αργό ρυθμό κινείται προς τα επάνω. Οι περισσότεροι αναλυτές των σύγχρονων συγκρούσεων τείνουν να υποθέσουν ότι τα νήματα εξακολουθούν να κινούνται από τις Κατεστημένες ελίτ. Κάθε πλευρά υποστηρίζει ότι οι χαμηλότεροι παράγοντες του αντιπάλου χειραγωγούνται από μία ομάδα υψηλόβαθμων παραγόντων. Και ο καθένας φαίνεται να υποστηρίζει το γεγονός ότι, αν η δική του πλευρά ασκήσει αρκετή πίεση στους υψηλόβαθμους παράγοντες της αντίθετης πλευράς, τότε αυτοί θα συμφωνήσουν να έρθουν σε έναν «συμβιβασμό» πιο κοντά στις επιθυμίες της.

Αυτό μου φαίνεται ως μία πλασματική ερμηνεία των αντικειμενικών συνθηκών της παρούσας κατάστασης, μιας κατάστασης παρατεινόμενου χάους ως αποτέλεσμα της δομικής κρίσης του σύγχρονου κοσμοσυστήματος. Δεν θεωρώ ότι αυτές οι ελίτ έχουν πλέον επιτυχία στην χειραγώγηση των οπαδών τους που βρίσκονται στο κατώτερο επίπεδο. Νομίζω ότι αυτοί οι οπαδοί αμφισβητούν τις ελίτ, κάνουν τα δικά τους, και προσπαθούν να τις χειραγωγήσουν. Αυτό είναι πράγματι ένα νέο δεδομένο. Είναι μία πολιτική από τα κάτω (bottom-up) παρά από τα πάνω (top-down).

Η πολιτική από τα κάτω μερικές φορές υπαινίσσεται, όταν τα μέσα ενημέρωσης κάνουν λόγο για «εξτρεμιστές» που μετατρέπονται σε σημαντικούς παράγοντες, αλλά η έκφραση «εξτρεμιστές» χάνει επίσης το νόημα. Όταν βρισκόμαστε στο εσωτερικό μίας πολιτικής από τα κάτω, υπάρχουν εκδοχές όλου του φάσματος – από την άκρα δεξιά στην άκρα αριστερά, αλλά συμπεριλαμβανομένου και του κέντρου. Κανείς θα μπορούσε να παραπονεθεί γι’ αυτό, όπως έκανε ο Γέιτς σε έναν στίχο του από τη «Δευτέρα Παρουσία» (The Second Coming) που αναφέρεται πολύ συχνά:

«Οι καλύτεροι χωρίς πεποίθηση, ενώ οι χειρότεροι

είναι γεμάτοι από την ένταση του πάθους.».

Αλλά λάβετε υπόψη ότι ο Γέιτς αποδίδει την κατηγορία των «καλύτερων» στην παλιά ελίτ. Είναι αυτοί στην πραγματικότητα οι καλύτεροι; Αυτό που είναι πράγματι αλήθεια, για να αναφέρουμε έναν στίχο του Γέιτς που δεν αναφέρεται συχνά, είναι ότι «το γεράκι δεν μπορεί ν’ ακούσει πια το γερακάρη».

Πώς τότε μπορούμε να προσανατολιστούμε πολιτικά σε ένα τέτοιο περιβάλλον; Από αναλυτικής άποψης είναι ένα πολύ συγκεχυμένο περιβάλλον. Πιστεύω παρόλα αυτά ότι το πρώτο βήμα είναι να παύσουμε να αποδίδουμε ό, τι συμβαίνει στους δαιμονικούς μηχανισμούς κάποιων Κατεστημένων ελίτ. Δεν έχουν πλέον τον έλεγχο. Μπορούν φυσικά ακόμη να προκαλέσουν σημαντική φυσική βλάβη με απερίσκεπτες ενέργειες. Δεν είναι σε καμία περίπτωση υποδείγματα αρετής. Αλλά όσοι από εμάς επιθυμούν να αναζητήσουν έναν καλύτερο κόσμο να αναδύεται από αυτήν την χαοτική κατάσταση πρέπει να στηριχτούμε στους εαυτούς μας, στους δικούς μας ποικίλους τρόπους οργάνωσης του αγώνα. Χρειαζόμαστε, εν συντομία, λιγότερη καταγγελία και περισσότερη εποικοδομητική τοπική δράση.

Οι σοφότεροι στίχοι του Γέιτς είναι οι τελευταίοι δύο του ποιήματος:

«Και ποιο ανήμερο θεριό, μια που ήρθε τέλος η ώρα του,

μουντό βαδίζει για να γεννηθεί κατά τη Βηθλεέμ;»

Καθώς το υπάρχον ιστορικό σύστημα είναι στη διαδικασία του θανάτου, υπάρχει ένας άγριος αγώνας για το είδος του νέου συστήματος που θα το διαδεχτεί. Σύντομα, μπορεί πράγματι να μην ζούμε σε ένα καπιταλιστικό σύστημα, αλλά θα μπορούσαμε να βρεθούμε να ζούμε σε ένα ακόμη χειρότερο σύστημα – ένα «βάναυσο τέρας» επιδιώκει να γεννηθεί; Για να είμαστε ακριβείς, αυτή είναι μόνο μία πιθανή συλλογική επιλογή. Η εναλλακτική επιλογή είναι ένα σχετικά δημοκρατικό, σχετικά ισότιμο σύστημα, που επίσης επιδιώκει να γεννηθεί. Ποιο από τα δύο θα συναντήσουμε στο τέλος του αγώνα εξαρτάται από εμάς, από τα κάτω.

Μετάφραση: Μαρία Γραμμένου

Πηγή: Immanuel Wallerstein