Όχι πια χωρίς ηγέτες

Του Paolo Gerbaudo 

Η άνοδος των νέων αριστερών ηγετών, όπως ο Αλέξης Τσίπρας και ο Πάμπλο Ιγκλέσιας, δημιουργεί ένα ενδιαφέρον πολιτικό αίνιγμα. Αν ο Τσίπρας προβλέπεται τώρα να κερδίσει τις πρόωρες εκλογές το 2015, και αν το κόμμα του Ιγκλέσιας έρχεται πρώτο στις δημοσκοπήσεις στην Ισπανία, είναι λόγω του τρόπου με τον οποίο οι δύο πολιτικές προσωπικότητες έχουν καταφέρει να σερφάρουν στο κύμα της λαϊκής δυσαρέσκειας που εκδηλώθηκε με τα λεγόμενα «κινήματα των πλατειών»: τους Indignados οι οποίοι κατέλαβαν την πλατεία Puerta del Sol της Μαδρίτης, καθώς και τους Αγανακτισμένοι οι οποίοι κατέλαβαν την πλατεία Συντάγματος στην Αθήνα, κατά τη διάρκεια της άνοιξης και του καλοκαιριού του 2011. 

Αλλά –εδώ βρίσκεται το παράδοξο — τα κινήματα από τα οποία αυτοί οι ηγέτες έχουν πάρει τόση ενέργεια, είναι ακριβώς εκείνα που, μαζί με το αμερικάνικο ξαδέρφάκι τους, το Occupy Wall Street έχουν διαδώσει τον άσχημο όρο «leaderlessness»[1], με την έννοια της απουσίας ηγεσίας, ως θεμελιώδους ηθικής αρχής τους. Πώς, λοιπόν, έχουμε περάσει από την «μη ηγεσία» στη σημερινή αγάπη για τους ηγέτες; Και ποια είναι η πολιτική σημασία αυτής της επιστροφής της «προσωποποιημένη ηγεσίας» στην Αριστερά; 

Για να λυθεί αυτό το αίνιγμα πρέπει να ληφθούν υπόψη δύο παράγοντες. Πρώτον, ο λόγος της «μη ηγεσίας» και οριζοντιότητας που προτείνεται στο πλαίσιο των κινημάτων των πλατειών ήταν πολύ πιο αντιφατικός από ότι πολλοί αναρχικοί διανοούμενοι θα ήθελαν να πιστεύουν. Δεύτερον, τα οργανωτικά όρια των κινημάτων των πλατειών, και ιδίως η κραυγαλέα ανεπάρκεια των λαϊκών συνελεύσεων στη λήψη αποφάσεων και στη παροχή μιας κατεύθυνσης για το κίνημα, έχουν βάλει και πάλι το ζήτημα της ηγεσίας στην ημερήσια διάταξη. 

Αποκαλώντας τους εαυτούς τους «ακέφαλους», χωρίς ηγέτες, οι διαδηλωτές του 2011 δεν ενστερνίζονταν κατ’ ανάγκη τη δογματική αναρχική πεποίθηση ότι όλοι οι ηγέτες είναι κακοί, όπως υποστηρίχθηκε πρόσφατα από συγγραφείς όπως ο Mark Bray. Εξέφραζαν περισσότερο μια λαϊκίστικη αποστροφή για τους ηγέτες που υπήρχαν επί του παρόντος. Ομοίως, φωνάζοντας συνθήματα όπως «Δεν μας εκπροσωπούν» οι διαδηλωτές δεν εγγράφοντας αναγκαστικά στην υπερ-αριστερή πεποίθηση ότι η αντιπροσωπευτική δημοκρατία είναι απλώς μια φάρσα. Περισσότερο υποστήριζαν ότι τα υπάρχοντα εκείνη τη στιγμή κόμματα δεν αντιπροσώπευαν τα λαϊκά αιτήματα. Παρά την προφανή αντιαυταρχική χροιά τους, τέτοιες εκφράσεις μη συμμόρφωσης έχουν καταλήξει να θέτουν τα θεμέλια για την ανάπτυξη νέων μορφών ηγεσίας και εκπροσώπησης, ικανών να εισάγουν στην πολιτική ατζέντα τα αιτήματα της οικονομικής ισότητας και της πολιτικής δικαιοσύνης, που τα κινήματα των πλατειών προέβαλαν στις κατειλημμένες πλατείες του 2011. 

Εκτός από την πολύπλοκη φύση του αντιεξουσιαστικού λόγου που υιοθετήθηκε από τα κινήματα των πλατειών, πρέπει κανείς να λάβει επίσης υπόψη τη διαδικασία μάθησης στην οποία πολλοί ακτιβιστές έχουν υποβληθεί, μέσω της συμμετοχής τους σε αυτό το κύμα διαμαρτυρίας. Τα προβλήματα που ανέκυψαν από αυτά τα κινήματα, και ιδίως η ανικανότητά τους να δομηθούν κατά τρόπο αποτελεσματικό, έχουν πείσει πολλούς από τους πρώην πιστούς στη λογική της «μη ηγεσίας» και της «οριζοντιότητας» (horizontality) ότι μερικές φορές μια σαφή δομή ηγεσίας είναι αναγκαία. Πλήθος βετεράνων αυτών των κινημάτων έχουμε καταλήξει να συμφωνούν με τον Juan Carlos Monedero, έναν από τους ηγέτες του Podemos, στη σκέψη ότι οι λαϊκές συνελεύσεις, το σήμα-κατατεθέν αυτών των κινημάτων διαμαρτυρίας ήταν «ριζοσπαστικά δημοκρατικές», και, ταυτόχρονα, «ριζικά αναποτελεσματικές». Στον απόηχο του 2011, το επίκεντρο των ανησυχιών των ακτιβιστών έχει μετατοπιστεί από τη γνησιότητα στην αποτελεσματικότητα, από την αναζήτηση για μια νέα πολιτική αυθεντικότητα σε μια πραγματιστική επιθυμία να έχουν συγκεκριμένη επίπτωση στην κοινωνία. Αυτός είναι ο λόγος που πολλοί βετεράνοι των κινημάτων των πλατειών κατέληξαν να βλέπουν την άνοδο των νέων αριστερών ηγετών, όπως ο Ιγκλέσιας και ο Τσίπρας, ως θετική εξέλιξη. 

Ενώ πολλοί αναρχικοί, χωρίς καμία αμφιβολία, δυσφορούν βλέποντας πολλούς από τους συντρόφους τους να υποστηρίζουν τον Ιγκλέσιας, τον Τσίπρα, και άλλους αναδυόμενους ηγέτες (είναι ο Russell Brand το βρετανικό κωμικό ισοδύναμο του Ιγκλέσιας και του Τσίπρα;), εκείνοι που ελπίζουν για ριζικές πολιτικές αλλαγές στην Ευρώπη και πέραν αυτής, έχουν πολλούς καλούς λόγους για να γιορτάσουν αυτή την εξέλιξη. Αυτή η μετατόπιση από τη λογική της μη ηγεσίας στην άνοδο των νέων πολιτικών ηγετών που αγωνίζονται για τα αιτήματα που έθεσαν τα κινήματα των πλατειών είναι μια απόδειξη της «σοφία του πλήθους», μια απόδειξη του γεγονότος ότι τα κοινωνικά κινήματα και οι υποστηρικτές τους είναι ικανοί να μαθαίνουν από τα λάθη τους και να εξελίσσονται ανάλογα. Ωστόσο, είναι προφανές ότι αυτή η επιστροφή των ισχυρών «προσωποποιημένων ηγεσιών» μέσα στην Αριστερά εγείρει και κάποια σοβαρά πολιτικά ερωτήματα για τους ακτιβιστές. 

Μερικοί άνθρωποι φοβούνται ότι ο Τσίπρας και ο Ιγκλέσιας θα επαναλάβουν τα ίδια λάθη που έκαναν τη λέξη «ηγεσία» τόσο τοξική στην Αριστερά. Η κριτική επικεντρώνεται ιδιάιτερα στον Τσίπρα, το κόμμα του οποίου κατηγορείται ότι είναι γραφειοκρατικό και οπορτουνιστικό, αφήνοντας ελάχιστο χώρο για συμμετοχή από τη βάση. Στην περίπτωση του Podemos, το οποίο προσπάθησε να ενσωματώσει μεγάλο μέρος του συμμετοχικού πνεύματος του κινήματος των αγανακτισμένων, και έχει υιοθετήσει σε διαδικτυκούς μηχανισμούς ψηφοφορίας για αποφάσεις σχετικά με το καταστατικό του και την επιλογή της σύνθεσης της Συνέλευσης των Πολιτών, τα πράγματα είναι διαφορετικά. Αλλά και σε αυτή την περίπτωση υπήρξε κριτική εναντίον του Ιγκλέσιας και των συμμάχων του, που κατηγορούνται ότι θέλουν να μονοπωλήσουν το κόμμα και να χρησιμοποιούν την διαδικτυακή ψηφοφορία περισσότερο ως μια δημοψηφισματική σφραγίδα έγκρισης, παρά σαν μια πραγματική αρένα διαβούλευσης. 

Όπως τονίζουν οι εν λόγω πολέμιοι, είναι πολλές οι προκλήσεις που βρίσκονται μπροστά για την ανάπτυξη των νέων μορφών πολιτικής ηγεσίας στην Αριστερά. Ο κίνδυνος είναι ότι, σε αυτή την εποχή των ηθικών άκρων, μπορεί να μετατοπιστούμε από την αφελή λογική της μη ηγεσίας, η οποία λειτούργησε ως τροχοπέδη για πολλά πρόσφατα κοινωνικά κινήματα, στο αντίθετό της, σε μια άκριτη αποδοχή των ηγετών, όποιοι και αν είναι και ό, τι κι αν κάνουν, στο όνομα των απόλυτων σκοπών. 

Ωστόσο, προς το παρόν η άνοδος του Τσίπρα και του Ιγκλέσιας προσφέρει ένα πολύ σημαντικό μάθημα για την Αριστερά και τα κοινωνικά κινήματα. Παρά το κυνισμό που έχει εδώ και αρκετά χρόνια συσσωρευτεί στην έννοια της ηγεσίας, συνεχίζουμε να χρειαζόμαστε ηγέτες: άτομα ικανά να μας κατευθύνουν και να μας εμπνέουν και να μας δίνουν μια ενιαία φωνή στο δημόσιο χώρο, πέρα από τις εξαιρετικές στιγμές της μαζικής κινητοποίησης, όπως αυτές που παρατηρήθηκαν στις καλύτερες μέρες του 2011. 

Σημείωση: 

[1] Ο όρος παρέμεινε εδώ αμετάφραστος για να αποδοθεί ορθά η επισήμανση του αρθρογράφου. Στο υπόλοιπο κείμενο μεταφράζεται ως «λογική της μη ηγεσίας». 

Πηγή: Open Democracy

Μετάφραση: Αντώνης Γαλανόπουλος 

Πρώτη Δημοσίευση: Ενθέματα