Razmig Keucheyan: Η κλιματική κρίση θα επιδεινώσει περαιτέρω τις ανισότητες

Συνέντευξη του Razmig Keucheyan στον Nicolas Dutent.

Ο Razmig Keucheyan είναι κοινωνιολόγος και καθηγητής στο πανεπιστήμιο Sorbonne Paris 4. Στην τελευταία του μελέτη Η φύση είναι πεδίο μάχης αποσαφηνίζει τις διαφορετικές μορφές οικολογικών ανισοτήτων και την έννοια του περιβαλλοντικού ρατσισμού. 

Η διαφωτιστική μελέτη σας, πολιτικής οικολογίας, φέρει τον τίτλο Η φύση είναι πεδίο μάχης. Η φύση γίνεται, για άλλη μια φορά, παίχτης στην διαίρεση των κοινωνικών ανταγωνισμών; 

Δεν θα υποστεί όλος ο κόσμος τις συνέπειες της περιβαλλοντικής κρίσης με τον ίδιο τρόπο. Υπάρχουν περιβαλλοντικές ανισότητες ανάλογα την κοινωνική τάξη, το φύλο, την εθνοτική ομάδα... ο αντίκτυπος αυτής της κρίσης θα είναι πολύ διαφορετικός. Ποιά ήταν κυρίως τα θύματα του τυφώνα Κατρίνα στη Νέα Ορλεάνη το 2005; Οι Μαύροι και οι φτωχοί, που ζουν στις περιοχές που είναι άμεσα εκτεθειμένες στις κλιματικές καταστροφές. Οι προνομιούχες τάξεις κατοικούν στα ψηλότερα σημεία της πόλης... Σε ποιό γεωγραφικό διαμέρισμα καταγράφουμε τα υψηλότερα επίπεδα ατμοσφαιρικής ρύπανσης στο Ιλ ντε Φρανς; Στο “93”, το πιο φτωχό διαμέρισμα της μητροπολιτικής Γαλλίας που υποδέχεται και τους περισσότερους νέους μετανάστες. Μια μελέτη που δημοσιεύτηκε το 2014 καταδεικνύει ότι στη Γαλλία οι αποτεφρωτές απορριμάτων, που παράγουν καρκινογόνες ουσίες, συχνά εντοπίζονται στις περιοχές όπου η αναλογία μεταναστών είναι ανεβασμένη. Τελευταίο παράδειγμα, οι πυρηνικές δοκιμές της Γαλλίας πραγματοποιήθηκαν στις αποικίες κι έπειτα στα υπερπόντια εδάφη. Πρώτα στην έρημο της Αλγερίας, έπειτα στην Πολυνησία. Αυτές οι δοκιμές έχουν δραματικές επιπτώσεις στην υγεία των πληθυσμών και έβλαψαν τα οικοσυστήματα για πολύ καιρό. Το βλέπουμε· η κλιματική κρίση θα επιδεινώσει περαιτέρω τις ανισότητες μεταξύ χωρών αλλά και στο εσωτερικό τους... 

Στα Χειρόγραφα 1844, ο Μαρξ έγραφε “η φύση είναι το ανόργανο σώμα του ανθρώπου” και ο άνθρωπος είναι “μέρος της φύσης”. Μαρξισμός και οικολογία μπορούν να συμβαδίσουν; 

Όχι μόνο μπορούν να συμβαδίσουν μαρξισμός και οικολογία, αλλά ο μαρξισμός μπορεί να φανεί πολύ χρήσιμος στο να κατανοήσουμε την περιβαλλοντική κρίση. Ο πρωταρχικός υπεύθυνος αυτής της κρίσης είναι ο βιομηχανικός καπιταλισμός. Το σύστημα αυτό δεν μπορεί να λειτουργήσει χωρίς ορυκτά καύσιμα: γαιάνθρακα, φυσικό αέριο και πετρέλαιο. Γιατί; Διότι το κεφάλαιο πρέπει να μπορεί να μετακινείται σε όλο τον πλανήτη ούτως ώστε να εκμεταλευτεί τις διαφορές της παραγωγικότητας μεταξύ περιοχών. Τα ορυκτά καύσιμα είναι που επιτρέπουν αυτή την κινητικότητα. Ο μαρξισμός είναι ένα από τα καλύτερα πλαίσια ανάλυσης για να κατανοήσουμε τον βιομηχανικό πολιτισμό. Καθώς βρίσκεται σε διάλογο με διαφορετικά ρεύματα της οικολογίας διαδραματίζει πλήρη ρόλο στον ορισμό ενός σχεδίου χειραφέτησης για τον 21ο αιώνα, που κάποιοι ονομάζουν “οικοσοσιαλιστικό”. 

Ο καπιταλισμός έχει φτάσει να αποτιμήσει την φύση και την ίδια στιγμή βρίσκει σ' αυτήν το κίνητρο για νέους πολέμους. Σε ποιές συνθήκες η περιβαλλοντική δικαιοσύνη και ειρήνη θα ήταν πιθανές. 

Φανταζόμαστε συχνά πως οι ελίτ είναι παθητικές μπροστά στην κλιματική κρίση. Λάθος. Είναι πολύ ενεργές, αλλά για το δικό τους συμφέρον, και όχι για το συμφέρων των πληθυσμών. Οι χρηματιστές, για παράδειγμα, επινόησαν μια γκάμα χρηματοοικονομικών προϊόντων που είναι συνδεδεμένα με τη φύση: οι αγορές άνθρακα, τα κλιματικά παράγωγα ή ακόμα τα ομόλογα φυσικών καταστροφών. Αυτά τα προϊόντα αποβλέπουν στο να μειώσουν τα αυξανόμενα κόστη που αντιπροσωπεύει η κλιματική αλλαγή για την οικονομία και να εκτοξεύσουν τα κέρδη μέσω της εμπορευματοποίησης της φύσης. Είναι η λογική της “διπλής ποινής”: ο καπιταλισμός είναι υπεύθυνος για την περιβαλλοντική κρίση, αλλά ψάχνει τώρα να αποκομίσει όφελος απ' αυτήν. Οι στρατιωτικοί επίσης είναι ενεργοί στο μέτωπο της κλιματικής αλλαγής. Το να κάνεις πόλεμο, σε κάθε εποχή, προϋπέθετε να γνωρίζεις καλά το περιβάλλον. Επομένως,, οι κλιματικές παράμετροι που αλλάζουν, αναγκαστικά θα έχουν επιπτώσεις στον τρόπο που γίνεται πόλεμος. Γι αυτό από την δεκαετία του 1990 οι μεγάλοι στρατοί του πλανήτη επεξεργάστηκαν σειρά εκθέσεων που ήταν αφιερωμένες στις στρατιωτικές συνέπειες της κλιματικής αλλαγής. Η ειρήνη, όπως πάντα, έχει μια συνθήκη: την δικαιοσύνη. Η μάχη ενάντια στις ανισότητες -ανάμεσα σ'αυτές και οι περιβαλλοντικές ανισότητες- είναι η μοναδική μας ευκαιρία να βγούμε από τον κύκλο της βίας μέσα στον οποίο βρισκόμαστε. 

Επικρίνετε την ψευδαίσθηση μιας οικολογικής συμφωνίας. Αν η έννοια του συμφώνου, ή του συμβολαίου, είναι προορισμένη για αποτυχία, οι ελπίδες που εναποτέθηκαν από κάποιους στην διεξαγωγή του COP21 είναι με τη σειρά τους απατηλές; 

Τα δημοκρατικά δικαιώματα παραχωρήθηκαν ποτέ από τους κυρίαρχους; Όχι, οι λαϊκές τάξεις πάλεψαν για να τα κερδίσουν. Το δικαίωμα της ψήφου σε όλους, για παράδειγμα, ήταν διακήρυξη της γαλλικής επανάστασης, αλλά δόθηκε πραγματικά σε όλους στα μέσα του 20ου αιώνα, μετά από λαϊκούς αγώνες που επιδίωκαν την εξάπλωσή του. Ό,τι ισχύει για τα δημοκρατικά δικαιώματα, ισχύει και για την κλιματική αλλαγή: οι κυρίαρχοι δεν θα πάρουν μέτρα παρά μόνο όταν ο λαός -που θα είναι, όπως είπα, ο πρώτος που θα υποφέρει από τις οικολογικές καταστροφές- τους τα επιβάλλει. Κατά τη διάρκεια του COP21, αλλά και μετά, θα πρέπει η κοινωνία των πολιτών να επιβάλλει έναν συσχετισμό δύναμης στους κυρίαρχους, και να πείσει την κοινή γνώμη για τον επείγοντα χαρακτήρα της υιοθέτησης πολιτικών μείωσης και προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή. Είμαι συγκρατημένα αισιόδοξος: ό,τι έχει επιτευχθεί σε θέματα δημοκρατικών δικαιωμάτων μπορεί να επιτευχθεί επίσης στον τομέα του περιβάλλοντος. Η μόνη διαφορά, πολύ σημαντική, είναι ότι σε θέματα κλιματικής κρίσης, ο χρόνος πιέζει...

Πηγή: L' Humanité

Μετάφραση: Ρούλα Λαμπράκη