Ο έρωτας ως διακινδύνευση, συμβάν και κατασκευή αλήθειας

Του Αντώνη Γαλανόπουλου

Πιθανότατα το πιο διαβασμένο βιβλίο του Αλαίν Μπαντιού στην Ελλάδα είναι το Εγκώμιο για τον Έρωτα που κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Πατάκη σε μετάφραση των Φώτη Σιατίστα και Δημήτρι Βεργέτη. Το βιβλίο είναι μια επεξεργασμένη επανεκτύλιξη, όπως γράφεται στην εισαγωγή, της συζήτησης του Γάλλου φιλοσόφου με τον δημοσιογράφο της εφημερίδας LeMonde Νικολά Τρυόνγκ στο Φεστιβάλ της Αβινιόν το 2008. Η συζήτηση κυκλοφόρησε αρχικά σε CD κι έπειτα σε βιβλίο από τις εκδόσεις Flammarion το 2009 και μεταφράστηκε στα ελληνικά το 2013. 

Κόντρα στο μάλλον απαισιόδοξο λακανικό υπόβαθρο που έχει ο Μπαντιού, προβαίνει σε μια εξαιρετικά θετική εννοιολόγηση του έρωτα. Άλλωστε για τον ίδιο ο έρωτας είναι ένας από τους τέσσερις όρους της φιλοσοφίας μαζί με την επιστήμη, την τέχνη και την πολιτική. 

Στο πρώτο κεφάλαιο του βιβλίου με τίτλο «Ο απειλούμενος έρωτας» εντοπίζει τις δυο απειλές, τους δυο εχθρούς του έρωτα: την ιδεοληπτική ασφάλεια και την άνεση των οριοθετημένων απολαύσεων και ορίζει ως καθήκον της φιλοσοφίας την υπεράσπιση και ανανέωση του έρωτα μέσω της επανεπινόησης του ρίσκου και της περιπέτειας έναντι της ασφάλειας και των ανέσεων. 

Ο Μπαντιού δίνει μεγάλη έμφαση στην απειλή της ασφάλειας αναφερόμενος ιδιαίτερα στην ιστοσελίδα γνωριμιών Meetic που υπόσχεται έναν έρωτα χωρίς απρόοπτα, έναν έρωτα με ρήτρες ασφάλειας. Είναι όμως στα αλήθεια αυτός ο μεγαλύτερος κίνδυνος για τον έρωτα στην εποχή μας; Κατά τη γνώμη μου όχι. Αν και αναφέρεται στη διαφορά της σεξουαλικής σχέσης και του έρωτα, ο συγγραφέας δεν αναλύει ιδιαίτερα τον πιο χαρακτηριστικό για την εποχή μας κίνδυνο για τον έρωτα, δηλαδή την πραγματική απουσία του έρωτα μέσα στον πολλαπλασιασμό του είτε στην υλική, φυσική είτε στη ψυχική διάστασή του. 

Ο έρωτας για τον Μπαντιού είναι μια κατασκευή, μια διαδικασία αλήθειας και ξεκινά με ένα συμβάν. Στο τρίτο κεφάλαιο εισάγει την ιδέα του έρωτα ως κατασκευή γράφοντας «Η μύηση στον έρωτα γίνεται πάντοτε μέσα από μια συνάντηση. Και σε αυτή τη συνάντηση προσδίδω το καθεστώς, κατά κάποιο τρόπο μεταφυσικό, ενός συμβάντος, δήλαδη κάποιου πράγματος που δεν εμπίπτει στην άμεση δικαιοδοσία του νόμου των πραγμάτων. (…) Με αφετηρία αυτό το συμβάν μπορεί να υπάρξει μύηση και εισαγωγή στον έρωτα. Αυτό είναι το πρώτο απολύτως ουσιώδες στοιχείο. (…) Ο έρωτας δεν είναι απλώς η συνάντηση και οι κλειστές σχέσεις ανάμεσα σε δύο άτομα, είναι μια κατασκευή, είναι μια ζωή που οικοδομείται όχι πλέον από τη σκοπιά του Ενός, αλλά από τη σκοπιά του Δύο» (σελ. 40-41). Ακριβώς τη στιγμή που ο Μπαντιού προσδίδει στον έρωτα τη δομή του συμβάντος μπορούμε να κατανοήσουμε την θετική εννοιολόγηση του έρωτα που πραγματοποιεί συσχετίζοντάς την με τις φιλοσοφικές αναλύσεις του για το Συμβάν. 

Κατόπιν, στο τέταρτο κεφάλαιο παρουσιάζει τον έρωτα ως διαδικασία αλήθειας. Με τα δικά του λόγια, «ο έρωτας είναι πράγματι αυτό που αποκαλώ στη φιλοσοφική μου ιδιόλεκτο μια «διαδικασία αλήθειας», δηλαδή μια εμπειρία όπου ένας ορισμένος τύπος αλήθειας κατασκευάζεται» (σελ. 51). Έτσι η δομή του έρωτα κωδικοποιείται στο πέρασμα από το συμβάν της συνάντησης στην απαρχή μιας υπό κατασκευή αλήθειας. 

Το βιβλίο έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον καθώς ο Μπαντιού εφαρμόζει σε ένα θέμα τόσο παλαιότερες όσο και νεότερες φιλοσοφικές έννοιες που έχει κατασκευάσει όπως το συμβάν ή η διαδικασία αλήθειας ( Από το είναι στο Συμβάν) από τη μια και το σημείο (Logic of Worlds) από την άλλη. Ο έρωτας ως κατασκευή προσφέρει ένα εξαιρετικό παράδειγμα. Ο Μπαντιού βλέπει την αλήθεια ως κατασκευή που έρχεται μετά το συμβάν, ως απάντηση στο συμβάν. Όπως ο έρωτας είναι το πέρασμα από τη συνάντηση στην απαρχή της κατασκευής. Μόλις η κατασκευή, η διαδικασία αλήθειας ξεκινήσει θα πρέπει να κατασκευάζεται σημείο με σημείο. Όπως και ο έρωτας θα πρέπει να κατασκευάζεται σημείο-σημείο μέσω της ερωτικής δήλωσης που θα πρέπει να επαναλαμβάνεται. Έχουμε ένα σημείο, γράφει ο Μπαντιού, όταν οι συνέπειες μια υπό κατασκευή αλήθειας μας υποχρεώνουν να ξανακάνουμε μια ριζική επιλογή, όπως η αρχική αποδοχή του συμβάντος (σελ. 60). 

Μια παρατήρηση που προκύπτει σχεδόν αβίαστα κατά τη διάρκεια της ανάγνωσης του βιβλίου είναι η κανονιστική προσέγγιση του έρωτα που διαπερνά τις σελίδες του βιβλιου. Για την ακρίβεια πρόκειται για μια ετεροκανονιστική και οικογενειοκεντρική προσέγγιση. Το ζευγάρι νοείται ως απαραίτητα ετερόφυλο, η γέννηση του παιδιού περιγράφεται ως αληθινός προορισμός του έρωτα (σελ. 59) και η οικογένεια ορίζεται ως το Κράτος του έρωτα, παίζοντας με τη λέξη «etat» που στα γαλλικά σημαίνει κράτος και κατάσταση (σελ. 66). Εδώ έχουμε ομολογουμένως το αδύνατο σημείο του βιβλίου, ειδικά όταν ο συγγραφέας του είναι μια κορυφαία φιγγούρα της παγκόσμιας αριστερής και ριζοσπαστικής διανόησης. 

Συνοψίζοντας, το Εγκώμιο για τον Έρωτα ανατρέπει την κυρίαρχη αναπαράσταση του έρωτα στην εποχή μας και προσφέρει κάποιες ιδέες για την αναγκαία επανεπινόησή του. Το βιβλίο είναι η μοναδική συνεισφορά του Μπαντιού στην προσέγγιση του έρωτα, δεν είναι όμως μια πλήρης φιλοσοφική μελέτη του έρωτα. Δεν προσφέρει μια φιλοσοφία του έρωτα αλλά αναδεικνύει την ανάγκη ύπαρξής της με απώτερο στόχο την υπεράσπιση και ανανέωση του έρωτα. Όπως λέει όμως και ο Ζίζεκ, οι φιλόσοφοι δεν λύνουν προβλήματα, τα θέτουν με διαφορετικό, πιο παραγωγικό τρόπο. Ο Μπαντιού έθεσε το ζήτημα του έρωτα με διαφορετικό τρόπο, η απάντηση, η ανανέωση του έρωτα δεν είναι πια δουλειά μόνο των φιλοσόφων. 

Πρώτη Δημοσίευση: Αναγνώσεις - Αυγή