Οικονομίες που συρρικνώνονται και αποκλεισμοί που αυξάνονται. Χρειαζόμαστε τον ΣΥΡΙΖΑ στην Ελλάδα

Της Saskia Sassen 

Η οικονομική ανάπτυξη μπορεί να συντελείται με διαφορετικούς τρόπους με διαφορετικά διανεμητικά αποτελέσματα . Σήμερα βλέπουμε την αναβίωση αυτού στο οποίο παλαιότερα αναφερόμασταν ως πρωταρχική συσσώρευση. Η μορφή που παίρνει σήμερα δεν είναι πλέον η περίφραξη των κτημάτων των αγροτών, όπως συνέβαινε παλιά στην Αγγλία, προκειμένου να εξασφαλιστεί ότι το μαλλί των προβάτων θα χρησιμοποιηθεί για να καλύψει τις ανάγκες της αναδυόμενης παραγωγικής οικονομίας αντί να παρέχεται ως ένας πόρος πολλαπλών χρήσεων στα νοικοκυριά των αγροτών. 

Σήμερα, απαιτούνται τεράστιες τεχνικές και νομικές πολυπλοκότητες για να πραγματοποιηθούν εξαγωγές που τελικά είναι εξίσου στοιχειώδεις και βάναυσες. Μεταξύ άλλων υπάρχουν και χρηματοπιστωτικές επιχειρήσεις που «περιφράσσουν» τους πόρους μιας χώρας και τους φόρους των πολιτών. Αυτό που κάνουν είναι να αναδιατάσσουν διευρυνόμενα τμήματα ανεπτυγμένων χωρών, καθώς και του υπόλοιπου κόσμου, και να τα χρησιμοποιούν ως τοποθεσίες για την εξαγωγή πόρων. Και παράλληλα με αυτό βλέπουμε τους κρατικούς προϋπολογισμούς στις φιλελεύθερες δημοκρατίες να απομακρύνονται από τις κοινωνικές ανάγκες κα τις ανάγκες των εργαζομένων. 

Σήμερα, και οι δυο αυτές πρακτικές παίρνουν τις δικές τους συγκεκριμένες μορφές στα κόμματα που είναι (ακόμη) στην εξουσία στην Ελλάδα και την Ισπανία. Και οι δύο χώρες έχουν εξασφαλίσει διάφορα πλεονεκτήματα για τις ανώτερες κοινωνικές τάξεις παράλληλα με την συρρίκνωση των εισοδημάτων και των κοινωνικών υπηρεσιών για τις μεσαίες τάξεις και τα εργατικά στρώματα. Το έκαναν σε τέτοιο βαθμό, ιδιαίτερα στην Ελλάδα, που κάποια χρόνια νωρίτερα δεν θα το θεωρούσαμε πιθανό στον αναπτυγμένο κόσμο. 

Και αυτές οι συρρικνώσεις εξαπλώνονται σε πολλές χώρες, συμπεριλαμβανομένων και κάποιων που ανήκουν στην πλούσια Ευρώπη. 

Η οικονομική ανάπτυξη ποτέ δεν ήταν άκακη. Αλλά οι κλιμακώσεις των τελευταίων τριών δεκαετιών σηματοδοτούν μια νέα περίοδο καθώς αυξάνονται οι άνθρωποι και τα μέρη τα οποία απειλούνται σε όλο τον κόσμο. 

Μια τέτοια ανάπτυξη εξακολουθεί να παίρνει διαφορετική μορφή και περιεχόμενο όταν αναφερόμαστε στο σύνολο των ποικιλοτρόπως ανεπτυγμένων χωρών στις οποίες αναφερόμαστε ως ο Παγκόσμιος Βορράς, σε σχέση το σύνολο των λιγότερο ή διαφορετικά ανεπτυγμένων χωρών στις οποίες αναφερόμαστε ως ο Παγκόσμιος Νότος. Για παράδειγμα οι αρπακτικές, ληστρικές ελίτ κατά παράδοση συνδέονται με φτωχές χώρες που όμως έχουν πλούσιο φυσικό πλούτο, και όχι με ανεπτυγμένες χώρες. Ωστόσο ολοένα και περισσότερο βλέπουμε μέρος αυτής της δέσμευσης των πόρων να συμβαίνει και στις τελευταίες, αν και συνήθως με πιο δαμεσολαβημένες μορφές. 

Βλέπουμε την δημιουργία όχι τόσο ληστρικών ελίτ άλλα αρπακτικών «σχηματισμών», ένας συνδυασμός ελίτ και συστημικών δυνατοτήτων( με την οικονομία να λειτουργεί ως καταλύτης) που ωθούν προς την υπερβολική συγκέντρωση. Η συγκέντρωση στην κορυφή δεν είναι κάτι καινούργιο. Αυτό που με ανησυχεί είναι οι ακραίες μορφές που προσλαμβάνει σήμερα σε ολοένα και περισσότερους τομείς ανά τον κόσμο. 

Οι πλούσιοι και οι παγκόσμιες επιχειρήσεις από μόνες τους δεν θα μπορούσαν να έχουν επιτύχει μια τόσο υπερβολική συγκέντρωση του παγκόσμιου πλούτου. Χρειάζονται αυτό που μπορεί να σκεφτούμε ως συστημική βοήθεια: μια σύνθετη αλληλεπίδραση αυτών των παραγόντων με συστήματα που προσανατολίζονται προς την διευκόλυνση της υπερβολικής συγκέντρωσης. Τέτοιες συστημικές δυνατότητες αποτελούνται από ενα ποικίλο μείγμα τεχνικών και οικονομικών καινοτομιών καθώς επίσης και καινοτομιών της αγοράς αλλά και κυβερνητικών διευκολύνσεων. Αυτές οι δυνατότητες δημιουργούν μια εν μέρει παγκόσμια κατάσταση, η οποία όμως διαμορφώνεται ανάλογα με την κάθε χώρα, τις οικονομικές πολιτικές της, τους νόμους και τις κυβερνήσεις. Συμπεριλαμβάνουν τεράστιες δυνατότητες για διαμεσολάβηση οι οποίες λειτουργούν ως ένα είδος ομίχλης, αλλοιώνοντας την ικανότητά μας να δούμε τι συμβαίνει, με την οικονομία να αποτελεί ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα. 

Μέρος του επιχειρήματός μου είναι ότι υπάρχει κάτι το διαφορετικό σε ένα σύστημα που έχει την δυνατότητα να συγκεντρώνει πλούτο σε τόσο μεγάλο βαθμό και να καταστρέφει ένα τόσο μεγάλο μέρος των μεσαίων τομέων της οικονομίας του. Δεν είναι απλά "η οικονομία". Διαφέρει, για παράδειγμα, από ένα σύστημα που έχει τη δυνατότητα να προκαλέσει την διεύρυνση των ευημερούντων εργατικών και μεσαίων τάξεων, όπως συνέβη κατά τη διάρκεια του μεγαλύτερου μέρους του εικοστού αιώνα στον Παγκόσμιο Βορρά, στο μεγαλύτερο μέρος της Λατινικής Αμερικής και σε πολλές αφρικανικές χώρες, ιδιαίτερα στη Σομαλία. 

Αυτό το προηγούμενο σύστημα απείχε πολύ από το να είναι τέλειο: υπήρχαν ανισότητες, συγκέντρωση πλούτου, φτώχεια, ρατσισμός και άλλα. Αλλά ήταν ένα σύστημα που κινούνταν προς την κατεύθυνση της δημιουργίας μιας αναπτυσσόμενης μεσαίας τάξης που συνέχιζε να επεκτείνεται για πολλές γενιές, τα παιδιά της οποίας ως επι το πλείστον τα κατάφερναν καλύτερα από τους γονείς τους. 

Επίσης, αυτά τα διανεμητικά αποτελέσματα δεν ήταν μια απλή λειτουργία των ανθρώπων που εμπλέκονταν. Χρειάστηκαν συγκεκριμένες συστημικές δυνατότητες. Από την δεκαετία του '80, αυτές οι δυνατότητες είχαν εξασθενήσει και είδαμε να αναδύονται άλλες που πίεζαν προς την συγκέντρωση στην κορυφή και όχι προς την ανάπτυξη μια ευρείας μεσαίας τάξης. 

Αυτό που σε κάποιες χώρες λαμβάνει ακραίες μορφές, συμπεριλαμβανομένης και της Ελλάδας, στην πραγματικότητα λαμβάνει χώρα με πιο ήπιες μορφές και σε πολλές αναπτυγμένες χώρες που θεωρείται ότι έχουν ανακάμψει από την κρίση-από τις ΗΠΑ μέχρι την Ολλανδία. 

Η Ελλάδα δεν είναι μόνη της ακόμη και αν αποτελεί μια από τις πιο σοβαρές περιπτώσεις. Και ναι, μια νέα ηγεσία πρέπει να παλέψει ενάντια στις τρέχουσες ακραίες πολιτικές λιτότητας οι οποίες δεν πρόκειται να δημιουργήσουν ανάπτυξη. Αυτό έχει γίνει ξεκάθαρο από τα εικοσαετή προγράμματα «λιτότητας» για τον Παγκόσμιο Νότο- τα οποία είχαν περιγραφεί ως προγράμματα «αναδιάρθρωσης». Η ηθική της «λιτότητας» για τον Παγκόσμιο Βορρά και του «αναπροσανατολισμού» για τον Παγκόσμιο Νότο. 

Ένας από τους βασικούς παράγοντες που στην Ελλάδα λαμβάνει τόσο ακραία μορφή κάτι που επηρεάζει εξίσου και άλλες ευρωπαϊκές χώρες είναι το γεγονός ότι αυτοί που κατέχουν το μεγαλύτερο μέρος του ελληνικού κεφαλαίου απλούστατα δεν επανεπενδύουν στην Ελλάδα, δεν πληρώνουν το μερίδιο που τους αντιστοιχεί σε φόρους και γενικά δεν πληρώνουν το κράτος για κάποια από τα προνόμια που τους παρέχονται, με χαρακτηριστικό παράδειγμα τη χορήγηση δωρεάν τηλεοπτικών αδειών. Πολλοί είναι αυτοί που στηρίζονται στα Λονδίνα αυτού του κόσμου. Ως εκ τούτου η ελληνική κυβέρνηση στερείται απαραίτητων πόρων. Αλλά αντί να επιβάλλει κάποια πειθαρχεία στους "ολιγάρχες" όπως χαρακτηρίζονται, επιβάλλει βάρβαρες περικοπές στα περιορισμένα εισοδήματα πολλών εργαζομένων και οικογενειών της χώρας. Και πολλές από τις απαιτήσεις της ΕΕ είχαν ως αποτέλεσμα την ενδυνάμωση αυτών των βάρβαρων περικοπών. 

Το βασικό μου επιχείρημα είναι ότι αυτό που συμβαίνει είναι μια πολύ βαθύτερη δομική αναδιοργάνωση στο μεγαλύτερο κομμάτι του ανεπτυγμένου κόσμου, την οποία οι πολιτικές που αναπτύσσονται από την ΕΕ αρνούνται να αναγνωρίσουν. Η τόσο μεγάλη επικέντρωση της προσοχή στην Ελλάδα στοχεύει στο να αποσπάται η προσοχή από αυτήν ακριβώς την βαθύτερη μεταμόρφωση. Σύμφωνα με τους Financial Times είναι απαραίτητη η επικέντρωση στους ολιγάρχες- οι οποίοι σηματοδοτούν την Ελληνική διαφοροποίηση και την καθιστούν και πιο ακραία - κάτι που και η Γερμανία επίσης θα ήθελε να δει. Η απόλυτη ειρωνεία έχει συμβεί: Οι Financial Times, η Γερμανία και ο ΣΥΡΙΖΑ συμφωνούν στην πραγματικότητα σε ένα πράγμα ( με το οποίο δεν ασχολήθηκε η τωρινή κυβέρνηση): την πειθάρχηση των ολιγαρχών. 

Σημείωση: Η αρθογράφος παραθέτει, στο πρωτότυπο άρθρο, γραφήματα για να θεμελιώσει το επιχείρημά της. Επιλέξαμε να μην τα δημοσιεύσουμε λόγω της πολυπλοκότητάς τους. Μπορείτε να τα βρείτε στον παρακάτω σύνδεσμο https://www.opendemocracy.net/can-europe-make-it/saskia-sassen/shrinking-economies-growing-expulsions-we-need-greece%27s-syriza-part

Πηγή: Open Democracy

Μετάφραση: Θώμη Γάκη