Η υγεία της κρίσης

Του Αντώνη Γαλανόπουλου

«Το υπουργείο Υγείας δεν είναι πια το μαύρο πρόβατο. Είναι το άσπρο.» δήλωνε περήφανος ο Ανδρέας Λοβέρδος μετά από μια επίσκεψη της τρόικας. Μέχρι τη τελευταία στιγμή ο Ανδρέας Λοβέρδος μιλούσε με το ύφος του πετυχημένου. Το αγαπημένο παιδί της τρόικας που καυχιόταν στα τηλεοπτικά παράθυρα ότι έκανε μεγαλύτερες περικοπές από ότι του ζητούσαν.  Η τύχη φέρθηκε πολύ ευνοϊκά στον κ. Λοβέρδο επιτρέποντας του να αποχωρήσει από το Υπουργείο πριν σκάσει η βόμβα της κατάρρευσης του δημόσιου συστήματος Υγείας και του ΕΟΠΥΥ.

Από 13 Ιουνίου και μέχρι νεοτέρας αναστάλθηκαν οι τακτικές χειρουργικές επεμβάσεις στο Γενικό Νοσοκομείο Νίκαιας λόγω έλλειψης υλικών. Ταυτόχρονα, η διοίκηση του νοσοκομείου ΑΧΕΠΑ ανέστειλε τη λειτουργία του εξωτερικού Καρδιολογικού Ιατρείου και του αιμοδυναμικού εργαστηρίου της Καρδιολογικής Κλινικής, καθώς υπάρχει έλλειψη σε υλικά πρώτης ανάγκης. Ανέβαλε όλα τα προγραμματισμένα ραντεβού και εξυπηρετεί μόνο τα επείγοντα περιστατικά, όπου κρίνεται ότι απειλείται η ζωή των ασθενών. Πρόβλημα υπάρχει και στη λειτουργία της Αιματολογικής Κλινικής, λόγω έλλειψης ασκών για συλλογή αίματος, σετ συλλογής αιμοπεταλίων που είναι απαραίτητα για τη ζωή ασθενών. Το μικροβιολογικό εργαστήριο ζητά από τις κλινικές να μη στέλνουν δείγματα για εργαστηριακές εξετάσεις καθώς δεν υπάρχουν αντιδραστήρια για να τις πραγματοποιήσουν. Η νοσοκομειακή επιτροπή ιατρών καταγγέλλει ότι το νοσοκομείο ΑΧΕΠΑ εδώ και 1,5 χρόνο λειτουργεί με ζωτικές ελλείψεις υλικών.  Σε πλήθος κλινικών σε όλη τη χώρα, ζητούν από τους ασθενείς να αγοράζουν οι ίδιοι τα απαραίτητα υλικά.

Όλα αυτά τη στιγμή που οι ανάγκες για φροντίδα υγείας,  ειδικά των ευάλωτων στρωμάτων του πληθυσμού, αυξάνουν δραματικά. Σύμφωνα με τον καθηγητή Κοινωνικής Ιατρικής του ΑΠΘ, Αλέξη Μπένο, «η ζήτηση για δημόσιες, δωρεάν υπηρεσίες υγείας αυξάνει εκθετικά, ακολουθώντας την μείωση του εισοδήματος και την απώλεια των ασφαλιστικών καλύψεων των νοικοκυριών».

Το υπόβαθρο της κρίσης

Ο γενικός ιατρός και μέλος του γενικού συμβουλίου της ΟΕΝΓΕ, Θοδωρής Ζδούκος, τονίζει τη διαχρονικότητα των προβλημάτων στο χώρο της υγείας, υποστηρίζοντας ότι "ήδη πριν την υπαγωγή στο ΔΝΤ, σύμφωνα με στοιχεία του ΟΟΣΑ και της  Eurostat,  ο δημόσιος τακτικός προϋπολογισμός  για υγεία-πρόνοια ανέρχονταν μόνο στο 6,5% του συνόλου, έναντι 12,5% του μέσου όρου στις χώρες της Ε.Ε., ενω 6% του οικογενειακού εισοδήματος στην Ελλάδα έναντι 2% την Ε.Ε. πήγαινε στην ιατροφαρμακευτική δαπάνη." Και η Χριστίνα Κυδώνα, γιατρός στη Μονάδα Εντατικής Θεραπείας του Ιπποκρατείου Νοσοκομείου Θεσσαλονίκης, συμφωνεί επισημαίνοντας ότι υπήρχαν περιοδικά ελλείψεις υλικών από την περίοδο της Υπουργίας Αβραμόπουλου. «Είχε προσπαθήσει να κάνει το σύστημα κεντρικής προμήθειας με έναν προβληματικό τρόπο. Δεν μπορείς να συγκεντρώνεις τόσο κεντρικά τις προμήθειες, όταν κάθε νοσοκομείο, κάθε κλινική έχει ανάγκες που δεν ξέρεις.».

Στη συνέχεια λόγω των πολλαπλών απλήρωτων παραγγελιών, ήρθε το εμπάργκο των προμηθευτών. Πολλές μεγάλες εταιρείες είναι απλήρωτες για 2-3 χρόνια. Για παράδειγμα, στο Ιπποκράτειο λειτούργει το μοναδικό μεταμοσχευτικό κέντρο ήπατος στην Ελλάδα που χρησιμοποιούσε τεχνητό ήπαρ. Η εταιρεία που υποστήριζε το μηχάνημα έμεινε απλήρωτη για 3 χρόνια και σταμάτησε τις προμήθειες, με αποτέλεσμα να μην προσφέρεται πουθενά στην Ελλάδα αυτή η μέθοδος. Σαφέστατα, οι εταιρείες δεν είναι μωρές παρθένες καθώς όπως  διευκρινίζει η κ. Κυδώνα, είχαν προχωρήσει σε γιγάντιες υπερκοστολογήσεις 300-400% για να ισοφαρίζουν τις καθυστερήσεις πληρωμών του ελληνικού κράτους. Αναφερόμενη στις προσπάθειες των γιατρών να κρατήσουν ζωντανό το σύστημα, τονίζει πως «μέχρι τώρα περιορίζουμε τα προβλήματα λόγω ελλείψεων μόνο σε επίπεδο τακτικών χειρουργείων ή ελέγχων. Αλλά κι αυτά μπορείς να τα καθυστερήσεις μέχρι ένα όριο».  Σε αυτό το σημείο η συζήτηση μας στρέφεται στην ουσία: «Είμαστε σε κρίση υγείας λόγω της εκδίωξης των ανασφάλιστων από τα νοσοκομεία. Αυτό όντως παίρνει το χαρακτήρα υγειονομικής βόμβας πολύ περισσότερο από την έλλειψη υλικών. Βλέπουμε ήδη πόσες ζωές κοστίζει».  Στη Θεσσαλονίκη, λειτουργεί Κοινωνικό Ιατρείο, σαν πράξη αντίστασης κι αλληλεγγύης ώστε να μην λυγίσει κανείς τη περίοδο της κρίσης.  Στο Κοινωνικό Ιατρείο Αλληλεγγύης παρακολουθούνται ακόμη κι έγκυες γυναίκες που δεν έχουν που αλλού να πάνε.

Οι λανθασμένοι σχεδιασμοί

Σχετικά με τις συγχωνεύσεις νοσοκομείων, η κ. Κυδώνα αναδεικνύει τον λάθος σχεδιασμό του Υπουργείου, λέγοντας χαρακτηριστικά οτι «πήραν ένα μαχαίρι κι έσφαζαν, ειδικά ο Λιαρόπουλος». Ενώ παραδέχεται πως μέσα στις πόλεις μπορούν να συγχωνευθούν κλινικές που συστηματικά δεν παρουσιάζουν πληρότητα και πολλές από αυτές δημιουργήθηκαν για ρουσφετολογικούς λόγους, δεν μπορεί να γίνει το ίδιο με νοσοκομεία της επαρχίας που βρίσκονται σε μεγάλες αποστάσεις.  Και δεν μπορεί να γίνει γιατί έχουμε κακούς δρόμους, ανεπαρκές ΕΚΑΒ κι ανύπαρκτο σύστημα πρωτοβάθμιας φροντίδας, που οδηγούν σε μια οδύσσεια για τον άρρωστο που μόνο θάνατο μπορεί να φέρει.

Το πιο πρόσφατο γεγονός που απασχόλησε την επικαιρότητα ήταν η κατάρρευση του ΕΟΠΥΥ μετά από 7 μήνες λειτουργίας. Στη πραγματικότητα, όπως μας πληροφορεί η φαρμακοποιός Σοφία Τζιτζίκου, ο ΕΟΠΥΥ βρίσκεται σε ένα είδος στάσης πληρωμών τους τελευταίους 3 μήνες. Είναι αναξιόπιστος στις πληρωμές του προς κάθε εμπλεκόμενο και ασυνεπής προς τους ασφαλισμένους του που ακόμα καταβάλλουν τις εισφορές τους. Τα περισσότερα φαρμακεία από τον Δεκέμβριο του 2010 έχουν πληρωθεί μερικούς ενδιάμεσους μήνες και το χρέος του δημοσίου προς ένα μέσο φαρμακείο υπολογίζεται σε 30.000-50.000 ευρώ. Την προβληματική λειτουργία του ΕΟΠΥΥ περιγράφει και ο Θ. Ζδούκος επισημαίνοντας ότι «όλος ο ΕΟΠΥΥ λαμβάνει από το κράτος τα μισά χρήματα από αυτά που δίνονταν προηγουμένως μόνο στο ΙΚΑ!». Η Σ. Τζιτζίκου επικρίνει όχι μόνο τη λειτουργία αλλά τον ίδιο τον σχεδιασμό του ΕΟΠΥΥ λέγοντας ότι «Το πνεύμα του ΕΟΠΥΥ δεν ήταν να νοικοκυρέψει, να εξορθολογίσει το σύστημα, αλλά να καλύψει τα υπερχρεωμένα ασφαλιστικά ταμεία και να βάλει χέρι στα αποθεματικά των ισχυρών ταμείων».

Η πιο δραματική πλευρά της αποτυχίας του ασφαλιστικού συστήματος αφορά στους καρκινοπαθείς συμπολίτες μας. Εδώ, τα πράγματα περιπλέκονται. Τα αντικαρκινικά φάρμακα παρέχονταν μόνο από τα φαρμακεία των νοσοκομείων και του ΕΟΠΥΥ. Οι δυσκολίες ξεκίνησαν από τη στιγμή που η Roche, η εταιρεία με το μεγαλύτερο μερίδιο στο χώρο των αντικαρκινικών φαρμάκων, ζητούσε η πληρωμή να γίνεται με την παραγγελία. Επιπλέον ασφαλιστικές εταιρείες της παρείχαν εγγυήσεις ότι θα πάρει τα χρήματα της σε κάθε περίπτωση και διασφάλιζαν τη Roche έναντι του επισφαλούς ελληνικού δημοσίου. Το κραχ των αντικαρκινικών φαρμάκων πρόεκυψε όταν συνδυαστικά στέρεψαν τα κονδύλια, οι ασφαλιστικές εταιρείες έπαψαν να προσφέρουν εγγυήσεις και τα φαρμακεία των νοσοκομείων εξάντλησαν τα αποθέματα τους. Όπως μας ενημερώνει η Σ. Τζιτζίκου, ο Φαρμακευτικός Σύλλογος Αθηνών, προσπάθησε να βοηθήσει δημιουργώντας  ένα δίκτυο αλληλεγγύης, ζητώντας από συγγενείς καρκινοπαθών που είχαν αποβιώσει να δηλώσουν στο σύλλογο τη διαθεσιμότητα αντικαρκινικών φαρμάκων ώστε να προωθηθούν σε πάσχοντες που τα είχαν ανάγκη.

Η Σ. Τζιτζίκου έκλεισε τη συζήτηση μας λέγοντας «φαντάζομαι τα ίδια συμβαίνουν παντού και στις δομές ψυχικής υγείας». Κι όπως συμβαίνει συνήθως, η πραγματικότητα ξεπερνά τη φαντασία. Το ψυχιατρείο της Λέρου επανέρχεται μετά από τριάντα σχεδόν χρόνια στο προσκήνιο με την έκκληση του Αναπληρωτή Διοικητή προς το Υπουργείο Υγείας σχετικά με την αδυναμία σίτισης των τροφίμων λόγω των περικοπών.

Και η «σωτηρία» του ΔΝΤ

Δεν πρέπει να υπάρχουν αμφιβολίες ότι αυτό που περιγράφουμε ως κρίση στις υπηρεσίες υγείας είναι αποτέλεσμα των πολιτικών που επιβάλλονται στη χώρα μέσω του προγράμματος του ΔΝΤ. Ο ψυχίατρος Γιώργος Νικολαΐδης παρουσίασε μια λεπτομερή εισήγηση με θέμα «Οι επιπτώσεις των πολιτικών του ΔΝΤ στην υγεία: Μαθήματα από τη διεθνή εμπειρία» τον Δεκέμβριο στο 7^ο πανελλήνιο συνέδριο για τη διοίκηση, τα οικονομικά και τις πολιτικές Υγείας. Εκεί έδειξε ξεκάθαρα ότι οι κοινοί παρανομαστές του χώρου της υγείας στις χώρες που πέρασε το ΔΝΤ είναι η μείωση των δεικτών υγείας, η μείωση των πόρων των συστημάτων περίθαλψης, οι επιπτώσεις στο σύστημα σύνταξης κι ασφάλισης με την ενοποίηση των φορέων ασφάλισης και εν συνεχεία τη σταδιακή μείωση της συμμετοχής των ταμείων στις ασφαλιστικές δαπάνες και τέλος η αύξηση των ποσοστών των ανασφάλιστων. Χαρακτηριστικό παράδειγμα και πάλι η Αργεντινή που το ποσοστό των ασφαλισμένων έπεσε κατά 11% τη δεκαετία 1991-2002.

Ο κ. Νικολαΐδης καταλήγει στο συμπέρασμα πως «όταν κάτι επαναλαμβάνεται πανομοιότυπα σε τόσο διαφορετικές χώρες και συστήματα υγείας, τότε μάλλον είναι κάτι περισσότερο από σύμπτωση. Είναι η ομοιόμορφη εκτέλεση ενός ενιαίου σχεδιασμού».

Το δικαίωμα στην υγεία, με βάση τον ορισμό του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, δεν περιορίζεται στην απουσία ασθένειας  αλλά αφορά συνολικότερα στο δικαίωμα στη σωματική, ψυχική και κοινωνική ευεξία. Το αναφαίρετο δικαίωμα της υγείας, στην Ελλάδα του σήμερα έχει ήδη αφαιρεθεί για ολόκληρες ομάδες που αυξάνονται συνεχώς αριθμητικά - ο γιατρός Θ. Ζδούκος, εκτιμά ότι οι ανασφάλιστοι αποτελούν το 30% του πληθυσμού της ελληνικής επικράτειας.. Έχει περιοριστεί όπως κι αλλά ανθρώπινα δικαιώματα που πλήττονται στα πλαίσια των μνημονίων και των μέτρων λιτότητας. Αξίζει να σκεφτούμε τι σημαίνει να ζούμε σε κοινωνίες όπου υπάρχουν στα ίδια εδάφη άνθρωποι με δικαιώματα κι άνθρωποι χωρίς δικαιώματα.

Η κουβέντα για την υγεία είναι στο πυρήνα της αξιακή και δεν μπορεί να διεξαχθεί αποκλειστικά με οικονομικούς όρους, αφήνοντας εκτός το ηθικό δίκαιο που διέπει την επιστήμη της ιατρικής. Η μόνη ρεαλιστική απάντηση, σύμφωνα με τον κ. Μπένο, είναι η ανάπτυξη πολιτικών κι υπηρεσιών υγείας με βάση τις πραγματικές ανάγκες του πληθυσμού. Ένα δημόσιο,  ενιαίο, καθολικό, κοινωνικοποιημένο, δωρεάν σύστημα υγείας που να παρέχει υψηλής ποιότητας υπηρεσίες υγείας στο καθένα με βάση τις ανάγκες του. Το μνημόνιο έχει δημιουργήσει μια νέα γενιά που στη συντριπτική της πλειοψηφία είναι άνεργη κι μεσοπρόθεσμα ανασφάλιστη. Για να πετύχουμε την ανατροπή του νεοφιλελεύθερου μοντέλου υγείας, πρέπει αυτοί οι ίδιοι οι ανασφάλιστοι να γίνουν υποκείμενα διεκδίκησης του δικαιωματός τους στην υγεία.

*Το άρθρο δημοσιεύθηκε στο Unfollow #7 τον Ιούλιο του 2012.