Μήπως η Ευρωπαϊκή Ένωση καταρρέει μπροστά στα μάτια μας;

Της Μαρίας Μαργαρώνη

Στις Βρυξέλλες, οι Ευρωπαίοι ηγέτες και ο πρωθυπουργός της Τουρκίας Αχμέτ Νταβούτογλου κάθονται σε ένα διανθισμένο τραπέζι με σκοπό να διαπραγματευθούν μια «λύση» για τη προσφυγική και μεταναστευτική κρίση στην Ευρώπη. Για τους περισσότερους ηγέτες της Ένωσης η κυριότερη ανησυχία τους είναι να διασφαλίσουν τη Συνθήκη του Σένγκεν και να περιορίσουν το πολιτικό κόστος στο εσωτερικό των χωρών τους σε μια περίοδο, όπου η Ένωση αντιμετωπίζει πρωτοφανή προβλήματα που οδηγούν στη περαιτέρω αποσύνθεση της. Ο Νταβούτογλου πήγε εκεί για να αποκομίσει τα μεγαλύτερα δυνατά πολιτικά οφέλη για τη κυβέρνηση του που γίνεται ολοένα και περισσότερο αυταρχική, η οποία επιτίθεται σε κάθε είδους φωνή διαφωνίας και πρακτικά βρίσκεται σε πόλεμο με τους Κούρδους πολίτες της. 

Στην Ειδομένη, στα Ελληνο-Μακεδονικά σύνορα, 14.000 ψυχές περιμένουν μέσα στη λάσπη, μέχρι να αποφασιστεί η μοίρα τους από τα παιχνίδια της ανώτατης εξουσίας. Άλλες 20.000 πρόσφυγες είναι παγιδευμένοι διάσπαρτα στην Ελλάδα, όντας σε άθλιες συνθήκες παρά την πρωτοφανή συμπαράσταση αλληλεγγύης. Από τη 1η Ιανουαρίου, 126.000 άνθρωποι έχουν περάσει από τη Τουρκία στα ελληνικά νησιά σε αναξιόπιστες βάρκες, με το 91% από αυτούς να είναι πρόσφυγες από τη Συρία, το Ιράκ και το Αφγανιστάν και το 38% να είναι παιδιά (αν κάνετε τους υπολογισμούς, μιλάμε για περίπου 47.800 παιδιά). 428 άνθρωποι έχουν πνιγεί τους τελευταίους μήνες. Τη προηγούμενη χρονιά οι νεκροί ήταν 3.771. 

Το σχέδιο της Γερμανίδας Καγκελάριου Άνγκελα Μέρκελ να μετεγκαταστήσει τους πρόσφυγες σε όλη την Ευρωπαϊκή Ένωση αντιμετωπίστηκε με αδιαφορία και εχθρότητα και εν τέλει ναυάγησε. Από τα 66.000 θέσεις που ορίστηκαν το Σεπτέμβριο (και ήταν ήδη ανεπαρκή), μόνο τα 688 έχουν τεθεί σε λειτουργία και έχουν γεμίσει. Ξεκινώντας από την Ουγγαρία (η οποία ανέλαβε να προστατέψει τη «Χριστιανική Ευρώπη» εξάγοντας αγκαθωτό συρματόπλεγμα για καλύτερη προστασία των συνόρων) και έχοντας πρόσφατα υιοθετηθεί από την Αυστρία, χώρες της Κεντρικής Ευρώπης και των Δυτικών Βαλκανίων έχουν κλείσει τα σύνορα τους προσπαθώντας να νίψουν τας χείρας τους από αυτή τη δύσκολη κατάσταση. Οι ηγέτες της Δυτικής Ευρώπης, όπως ο Φρανσουά Ολάντ και ο Ντέιβιντ Κάμερον επαναπαύονται με αυτές τις πράξεις και αφήνουν τους άλλους να κάνουν τη βρώμικη δουλειά (ο Κάμερον μάλιστα αρνήθηκε να πάρει πρόσφυγες από την Ιταλία και την Ελλάδα και τώρα στέλνει Βρετανικά πολεμικά πλοία να συμμετάσχουν στην ΝΑΤΟική δύναμη που περιπολεί το Ανατολικό Αιγαίο που έχει ως στόχο να «διαλύσει το δίκτυο των λαθρέμπορων» και να αποτρέψει τις βάρκες από το να έρχονται. Αυτό γίνεται φυσικά και για να ενισχύσει τη καμπάνια του για μια Βρετανία εντός της ΕΕ και για να σώσει τη κυβέρνηση του). 

Πρώτα ηθικά, μετά πολιτικά και τέλος δομικά, η ΕΕ καταρρέει μπροστά στα μάτια μας και καταστρέφεται από τις ίδιες τις αντιφάσεις της και τις αποτυχημένες προσπάθειες της για αλληλεγγύη. Ο διάλογος δεν γίνεται καν στη βάση του πώς θα προστατευτούν οι πρόσφυγες, αλλά στο πως θα τους κρατήσουμε έξω από την ΕΕ. Αυτό εξαρτάται στο πως θα επιτευχθεί μια συμφωνία με τη Τουρκία, ώστε η τελευταία να αναλάβει δεκάδες χιλιάδες πρόσφυγες και μετανάστες που απορρίφθηκαν ή εκδιώχθηκαν (παράνομα) από την Ευρώπη. Η Τουρκία την παρούσα φάση φιλοξενεί περίπου 2,7 εκατομμύρια Σύριους. Σε αντάλλαγμα δεν θέλει απλώς χρήματα, αλλά την άρση των περιορισμών για τη βίζα Τούρκων πολιτών και εντεινόμενες διαπραγματεύσεις για την είσοδο της χώρας στην ΕΕ. 

Η οποιαδήποτε επιτυχία αυτής της συμφωνίας με τη Τουρκία σημαίνει πως η ΕΕ θα «κωφεύσει» στις συνεχώς αυξανόμενες και ωμές παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων από το Πρόεδρο Ερντογάν -μόλις τη προηγούμενη εβδομάδα η κυβέρνηση έκλεισε την μεγαλύτερη εφημερίδα της αντιπολίτευσης, κάτοχος της οποίας ήταν ο πρώην σύμμαχος του Ερντογάν, ο κληρικός Φετούλα Γκιουλέν που εδρεύει στις ΗΠΑ. Πράξεις σαν και αυτές δεν είναι δύσκολο να αγνοηθούν από την ΕΕ από τη στιγμή που χώρες, όπως η Ουγγαρία και η Πολωνία, έχουν ήδη παραβιάσει κανόνες της Ένωσης σχετικά με τις πολιτικές ελευθερίες και τη διαφάνεια και έχουν αντιμετωπιστεί με απλές επιπλήξεις, αλλά και πάλι η περίπτωση της Τουρκίας είναι πιο δύσκολη. Και αν αφήσουμε αυτές τις ανησυχίες στην άκρη, τότε βλέπουμε το βαθύτερο λόγο για την απροθυμία της Ευρώπης να δεχθεί τη Τουρκία στο κλαμπ της: εδώ προσπαθούμε να κρατήσουμε εκτός Ευρώπης 1,5 εκατομμύριο το πολύ πρόσφυγες, κυρίως μουσουλμάνους - περίπου το 0,2 του πληθυσμού της Ευρώπης- και θα ανοίξουμε τη πόρτα σε 77 εκατομμύρια Τούρκους μουσουλμάνους, οι περισσότεροι από τους οποίους είναι από τη μακρινή μη-ευρωπαϊκή περιοχή της Ανατολίας;  

Οι διαπραγματεύσεις θα είναι σκληρές στις Βρυξέλλες, παρά το γεγονός πως η Τουρκία οριακά μπορεί να χαρακτηριστεί ως μια «ασφαλής Τρίτη χώρα» και το γεγονός πως ο ΟΗΕ αμφισβητεί τη νομιμότητα μιας ενδεχόμενης συμφωνίας. Μεταξύ των προτάσεων προς συζήτηση υπάρχει ένα σχέδιο για την επανατοποθέτηση ενός Σύριου πρόσφυγα από τη Τουρκία στην Ευρώπη για κάθε πρόσφυγα που θα επιστρέφεται στη Τουρκία από τα Ελληνικά νησιά. Δεν έχει ειπωθεί τίποτα ακόμη σχετικά με το ποιος θα κάνει αυτήν την επιλογή. Ακόμη και χωρίς να επιτευχθεί μια συμφωνία, υπάρχει ιδιαίτερη πίεση στη Μέρκελ να κλείσει το «Δρόμο των Δυτικών Βαλκανίων»- κάτι που αυτομάτως σημαίνει πως χιλιάδες πρόσφυγες θα εγκλωβιστούν στην Ελλάδα. Τόσο η Μέρκελ, όσο και ο πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Ντόναλντ Τούσκ έχουν υποσχεθεί πως δεν θα εγκαταλείψουν την Ελλάδα. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει προτείνει ένα πρωτοφανές πακέτο βοήθειας για τους πρόσφυγες, ύψους 700 εκατομμυρίων ευρώ, το οποίο θα πάει κυρίως στην Ελλάδα τα επόμενα τρία χρόνια. Αλλά τα λεφτά μόνο δεν φτάνουν. Ο πρωθυπουργός Αλέξης Τσίπρας έχει δηλώσει πως δεν θα επιτρέψει η χώρα του να γίνει «αποθήκη ψυχών», αλλά ίσως να μην έχει και άλλη επιλογή. 

Η Ελλάδα δεν έχει ακόμη ολοκληρώσει τη τελευταία της αξιολόγηση, με την ανεργία να βρίσκεται ακόμη στο 25%. Παρόλο που τα περιβόητα hot-spots η κέντρα καταγραφής προσφύγων που έχει ζητήσει η ΕΕ, έχουν μόλις ολοκληρωθεί από το στρατό, η χώρα διολισθαίνει σε μια κατάσταση κατάθλιψης και στασιμότητας. Μέχρι στιγμής, άνθρωποι στα νησιά, στην Αθήνα και στη Θεσσαλονίκη έχουν σπεύσει να βοηθήσουν τους ανθρώπους που φτάνουν στις ακτές, με φαγητό, νερό και τρόφιμα, με ιατρική βοήθεια και ανθρώπινη ζεστασιά, με εκπαιδευτικά μαθήματα για τα παιδιά και ταινίες για να περάσει καλύτερα ο μεγάλος χρόνος αναμονής των προσφύγων. Αυτό το σαββατοκύριακο η πλατεία Συντάγματος έγινε σημείο συλλογής, όπου πάνω από 10000 συνεισέφεραν δωρεές για τους πρόσφυγες. Πολλοί Έλληνες έχουν το δικό τους προσφυγικό παρελθόν από το 1922, όταν βρετανικά πλοία βρίσκονταν στις ακτές της Τουρκίας, την ώρα που η Σμύρνη καίγονταν και οι άνθρωποι πνίγονταν προσπαθώντας να γλυτώσουν από τις φωτιές. Όπως άνθρωποι σε όλη την Ευρώπη που έχουν έρθει σε επαφή με πρόσφυγες και έχουν αποφύγει να ακούσουν τη κινδυνολογία των ΜΜΕ που η πρώτη τους πράξη είναι να βοηθήσουν τους πρόσφυγες. Οι πιο γενναιόδωροι είναι συνήθως και αυτοί που έχουν τα λιγότερα να προσφέρουν. 

Βέβαια, υπάρχουν και παραδείγματα εκμετάλλευσης και θυμού και παρόλο που το νεοναζιστικό κόμμα «Χρυσή Αυγή» είναι ήσυχο τελευταία, οι απόψεις του δεν έχουν εκλείψει από την Ελληνική κοινωνία. Αν η Ελλάδα γίνει ο Λίβανος της Ευρώπης, δηλαδή να βρίσκεται σε μηχανική υποστήριξη με αντάλλαγμα να φιλοξενεί τεράστια στρατόπεδα προσφύγων, το κλίμα σίγουρα θα αλλάξει. Το αλεξικέραυνο για την οικονομική κρίση της ΕΕ, δεν μπορεί να γίνει και το αλεξικέραυνο για την αποτυχία της Ένωσης να προσφέρει αλληλεγγύη και να δείξει ηγετικό χαρακτήρα στη προσφυγική κρίση. Κάτι τέτοιο δεν μπορεί να δουλέψει. Η ΕΕ δημιουργήθηκε μέσα από τις στάχτες του 2ου Παγκοσμίου Πολέμου, αλλά οι ηγέτες της φαίνεται να ξεχνούν τι έγινε μετά το Συνέδριο του Εβιάν το 1938 και μετά το Συνέδριο των Βερμούδων το 1943, όταν απέτυχαν οι συμφωνίες για να βρεθεί ένα ασφαλές μέρος για τους Εβραίους πρόσφυγες. Το Συνέδριο του ΟΗΕ για τους πρόσφυγες το 1951 που δημιουργήθηκε μέσα από την ίδια καταστροφή ήταν επίσης μια αποτυχημένη προσπάθεια. Αν η μια κρίση μετά την άλλη κρίση συσσωρεύονται χωρίς να υπάρχει καμία λύση στον ορίζοντα, η Ευρώπη, όπως τη ξέρουμε, ίσως να αργοσβήνει επίσης. 

Μετάφραση: Λάζαρος Καραβασίλης 

Πηγή: The Nation