Η Δημοκρατία στις συμπληγάδες της ισλαμικής τρομοκρατίας και του οικονομικού φονταμενταλισμού

Του Γιώργου Δουράκη*

Μετά τα τρομοκρατικά χτυπήματα στο Παρίσι, η Ένωση Γάλλων Δικαστών εξέδωσε βαρυσήμαντη ανακοίνωση με την οποία κρούει τον κώδωνα του κινδύνου, υποστηρίζοντας ότι η πολεμική ρητορική της γαλλικής κυβέρνησης και η προσωρινή(;) κατάσταση έκτακτης ανάγκης συνιστούν σοβαρή απειλή για τη δημοκρατία και τις πολιτικές ελευθερίες. Πρόκειται για μια λογική, ψύχραιμη και τολμηρή τοποθέτηση, ιδίως αν λάβουμε υπόψη το γενικότερο κλίμα που επικρατεί σήμερα στη Γαλλία. Ωστόσο πολύ φοβάμαι ότι και η στεντόρεια αυτή φωνή θα περάσει απαρατήρητη και θα αποδειχθεί φωνή βοώντος εν τη ερήμω. Ο λόγος είναι απλός. Πρέπει πάση θυσία να κερδηθεί ο «πόλεμος» που κήρυξε εν θερμώ ο Ολάντ κατά της ισλαμικής τρομοκρατίας. Η δημοκρατία και η ελευθερία θυσιάζονται στο βωμό του ιδιότυπου αυτού πολέμου. Θεωρούνται αναπόφευκτες παράπλευρες απώλειες. 

Φυσικά «ο πόλεμος κατά της τρομοκρατίας» δεν είναι αποκλειστική πατέντα του σημερινού Γάλλου προέδρου. Πρώτος διδάξας ήταν ο Τζορτζ Μπους Τζούνιορ, αμέσως μετά την επίθεση στους δίδυμους πύργους το 2001. Με τη μοιραία εκείνη απόφαση έσπειρε ανέμους και τώρα η Ευρώπη θερίζει θύελλες. Όσο οι Σιράκ και Ντε Βιλπέν αρνούνταν να ευθυγραμμιστούν με τους Αμερικανούς και να επέμβουν στο Ιράκ, η Γαλλία δεν αποτελούσε στόχο. Αλλά το μετέπειτα δίδυμο της συμφοράς Σαρκολάντ, με τους τυχοδιωκτικούς χειρισμούς και τις ωμές ιμπεριαλιστικές επεμβάσεις του στη Λιβύη, στην Αφρική και τελευταία στη Συρία, έχει τεράστιες ευθύνες για τη δημιουργία του ισλαμικού κράτους, τα τρομοκρατικά χτυπήματα στο Παρίσι και τα διογκούμενα προσφυγικά ρεύματα προς τη Γηραιά Ήπειρο. 

Είναι προφανές ότι βασική αιτία και πηγή όλων αυτών των ευρωπαϊκών δεινών είναι ο πόλεμος στη Συρία. Κανείς ωστόσο δε συζητά κι ακόμη περισσότερο δεν εργάζεται για τον τερματισμό αυτού του πολέμου. Αντίθετα όλες οι εμπλεκόμενες χώρες κάνουν το παν για την κλιμάκωσή του. Το πιο ανησυχητικό ωστόσο είναι ότι όλα αυτά γίνονται χωρίς καμιά λαϊκή αντίδραση. Το μόνο που κάνουν οι λαοί της Ευρώπης είναι να πιέζουν τις πολιτικές ηγεσίες τους να μετατρέψουν τις χώρες τους σε σιδερόφρακτα φρούρια για να ανακόψουν τις ορδές των προσφύγων. Παντού υψώνονται τείχη και συρματοπλέγματα. Η δε ακροδεξιά κάνει θραύση σ’ όλες σχεδόν τις χώρες… 

Κανείς δεν εναντιώνεται στον πόλεμο, που είναι η ρίζα του κακού. Τα αντιπολεμικά κινήματα είναι ανύπαρκτα. Μια απλή σύγκριση με τη δεκαετία του ’60 και του ’70 και τον πόλεμο του Βιετνάμ προκαλεί απέραντη θλίψη. Τότε η φοιτητική νεολαία ήταν η δυναμική πρωτοπορία των σαρωτικών αντιπολεμικών κινημάτων και των διαδηλώσεων που έκαναν άνω κάτω το δυτικό κόσμο. Σήμερα εκκωφαντική σιωπή. Αδράνεια. Νωθρότητα. Τότε βέβαια τα πανεπιστήμια ήταν φορείς ενός πνεύματος οικουμενικού ουμανισμού και καλλιεργούσαν την κριτική σκέψη και την αμφισβήτηση. Σήμερα έχουν αφυδατωθεί πλήρως και έχουν μετατραπεί σε κέντρα στεγνής επαγγελματικής εκπαίδευσης και επαγγελματικής αποκατάστασης. 

Πού να το φανταστεί κανείς. Ενώ περιμέναμε ότι η εξάλειψη του αναλφαβητισμού και η διάχυση της γνώσης θα δημιουργούσαν ενημερωμένους και ενεργούς πολίτες, συνέβη ακριβώς το αντίθετο. Σήμερα όλοι ξέρουν να διαβάζουν και να χρησιμοποιούν τον υπολογιστή, αλλά ελάχιστοι ξέρουν-καταλαβαίνουν το νόημα αυτών που διαβάζουν. Δυστυχώς η πολυδιαφημισμένη Κοινωνία της Πληροφορίας δεν οδήγησε στον εκδημοκρατισμό της γνώσης και στη δημιουργία ενημερωμένων και ενεργών πολιτών. Οι σημερινοί πολίτες είναι περισσότερο εύπλαστοι και χειραγωγούμενοι από κάθε άλλη φορά. Ή μάλλον δεν είναι καν πολίτες. Τη θέση του πολίτη, δηλαδή του κοινωνικού ατόμου που ενδιαφέρεται για τα κοινά και δρα συλλογικά, έχει πάρει το απομονωμένο άτομο, που είναι αποκομμένο από τις πολιτισμικές ρίζες του και τον κοινωνικό του περίγυρο και ζει μια εντελώς εικονική και τηλεκατευθυνόμενη ζωή. Τελικά ο οικονομικός φιλελευθερισμός με την αμέριστη βοήθεια των μέσων πέτυχε αυτό που ήθελε. Έναν άνθρωπο κομμένο και ραμμένο στα μέτρα του, στην οικονομική και κοινωνική του φιλοσοφία: τον homo œconomicus, μια χρησιμοθηρική μηχανή προσανατολισμένη αποκλειστικά και μόνο στο χρήμα και στην κατανάλωση. 

* 

Η παγκοσμιοποίηση της ισλαμικής τρομοκρατίας είναι ένα φαινόμενο που ξεκίνησε στις αρχές της προηγούμενης δεκαετίας και συνδέεται άμεσα ή καλύτερα είναι φυσικό επακόλουθο της παγκοσμιοποίησης του οικονομικού φονταμενταλισμού. Αμφότερες έχουν στο στόχαστρο τη δημοκρατία, επειδή είναι αδύνατο να συνυπάρξουν μαζί της. Η αντιδυτική ισλαμική τρομοκρατία είναι δημιούργημα της Δύσης, ένα τεχνητό αντίπαλο δέος που έρχεται να καλύψει το κενό που δημιούργησε η κατάρρευση του κομμουνισμού. Όπως έγραφα χαρακτηριστικά πριν από δώδεκα ακριβώς χρόνια (στα τέλη του 2003): 

«Στην προσπάθειά τους να δημιουργήσουν καινούργιο αντίπαλο δέος, οι νέοι κοσμοκράτορες δε διστάζουν να διεγείρουν και να υποδαυλίσουν αρχέγονα ένστικτα, αταβιστικά πάθη. Στο δικό τους οικονομικό φονταμενταλισμό αντιπαραθέτουν έναν ακόμη πιο πρωτόγονο θρησκευτικό φονταμενταλισμό. Για να στηθεί έτσι ένα προκάτ σκηνικό χονδροειδούς μανιχαϊσμού, όπου το αυτοαποκαλούμενο «καλό» αντιμάχεται το «κακό» σε μια σκοπίμως ατέρμονη αντιπαράθεση. Από τη μια η τζιχάντ του Μαμωνά και της Wall Street και από την άλλη η τζιχάντ του Ισλάμ και του Bin Laden. Πρόκειται ωστόσο για διαφορετικές όψεις του ιδίου νομίσματος. Παρ’ όλο που εκ πρώτης όψεως φαίνονται διαμετρικά αντίθετοι, οι δυο αυτοί κόσμοι είναι εξίσου μονολιθικοί και μονοδιάστατοι. Απελπιστικά ίδιοι. Αμφότεροι απεχθάνονται όσο τίποτε άλλο την ανεκτική δημοκρατική κοινωνία των ανοικτών οριζόντων και των πολλαπλών επιλογών. Επιχειρούν με κάθε τρόπο να μεταλλάξουν και να ομογενοποιήσουν τον κόσμο κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωσιν του Μαμωνά ή του Μωάμεθ. Εκείνο που αλλάζει εν προκειμένω είναι οι κλώνοι που επιδιώκουν να δημιουργήσουν, όχι όμως και η πίστη στην κλωνοποίηση της κοινωνίας, που είναι ακράδαντη και κοινή εκατέρωθεν. Αν και το ίδιο επικίνδυνοι και κατακριτέοι από άποψη προθέσεων, οι δυο αντίπαλοι διαφέρουν συντριπτικά από άποψη ισχύος και μέσων που έχουν στη διάθεσή τους για την υλοποίηση των στόχων τους. Αυτή ακριβώς η αίσθηση συντριπτικής ισχύος και υπεροχής επέτρεψε στον αρχιερέα του «καλού» να εκστομίσει το αλήστου μνήμης και δημοκρατικότητας «πας μη μεθ’ ημών, καθ’ ημών», σε μια προσπάθεια να σύρει και να εμπλέξει τους πάντες, εκόντες άκοντες, στην αέναη μάχη του φωτός εναντίον του σκότους. Μια μάχη βέβαια κατάφωρα άνιση, αφού το νεοσύστατο «κακό» δεν διαθέτει τη στρατιωτική δύναμη που διέθετε παλαιότερα ο κομμουνισμός και άρα οι σταυροφόροι του Μαμωνά μπορούν εκ του ασφαλούς και ανενόχλητοι να εκστρατεύουν και να λεηλατούν τα θύματα που επιλέγουν ανά την υφήλιο. Και μάλιστα σ’ ένα on-line δορυφορικό υπερθέαμα, για να μπορεί ολόκληρη η ανθρωπότητα να απολαμβάνει εκστατική και άναυδη το μεγαλείο και τα επιτεύγματα του σύγχρονου τεχνολογικού πολιτισμού και της οικονομίας της αγοράς. Για τυχόν παραγγελίες («η πραμάτεια θέλει μάτια»), αλλά και για παραδειγματισμό («να τι παθαίνουν όσοι δεν συμμορφώνονται προς τας υποδείξεις»). Εν τούτοις το νέο «κακό», αν και ανίσχυρο, προκαλεί πραγματικό δέος στους πολίτες των δυτικών χωρών, επειδή βασίζεται στο φανατισμό και τη μισαλλοδοξία και επιλέγει ως μοναδικό μέσο αντίδρασης την τυφλή βία και τη μαζική τρομοκρατία. Αυτό βολεύει αφάνταστα τους σταυροφόρους της ελεύθερης αγοράς, δεδομένου ότι με το πρόσχημα της καταπολέμησης της τρομοκρατίας εξασφαλίζουν εύκολα την πολύτιμη λαϊκή συμπαράσταση για τις αλλεπάλληλες πειρατικές επιδρομές στους λεγόμενους θύλακες του «κακού», που βρίσκονται διάσπαρτοι ανά την υφήλιο (εκεί που οι επιδρομείς, κατά το δοκούν, αποφασίζουν κάθε φορά). Όλα αυτά φυσικά είναι ενδείξεις ότι ο Αννίβας δεν βρίσκεται πια προ των πυλών, αλλά εντός των τειχών. Είναι πλέον insider και δη κυρίαρχος της διεθνούς πολιτικής σκακιέρας. Είναι σαράκι, που τρώει τα σωθικά της ανοικτής δημοκρατικής κοινωνίας».

* Ο Γιώργος Δουράκης είναι Αναπληρωτής Καθηγητής Πολιτικής Οικονομίας στο Τμήμα Πολιτικών Επιστημών ΑΠΘ.