Chantal Mouffe: Μετασχηματίζοντας την πολιτική συνείδηση

Σήμερα οι ψηφοφόροι μπορούν να επιλέξουν μόνο μεταξύ της Coca-Cola και της Pepsi Cola. Αυτό οδηγεί, με τη σειρά του, στην αποπολιτικοποίηση των ανθρώπων και την έλλειψη ενδιαφέροντος για το τι συμβαίνει στις κοινωνίες μας. Εάν το κόμμα των Πρασίνων δεν μπορεί να παρουσιάσει μια εναλλακτική πρόταση στο σημερινό νεοφιλελεύθερο σύστημα δεν θα είναι σε θέση να συνδέσει τους αγώνες, υποστηρίζει η φιλόσοφος Chantal Mouffe σε μια συνέντευξη με το Green European Journal. 

GEJ: Είναι δυνατό να συνδέσουμε τους πολλούς διαφορετικούς αγώνες που βλέπουμε σήμερα σε όλο τον κόσμο; 

Το πρώτο ερώτημα δεν είναι κατά πόσον είναι δυνατή η σύνδεση των αγώνων, το πρώτο ερώτημα είναι «ποιος είναι ο στόχος;». Για ένα πολιτικό σχέδιο, ο στόχος πρέπει να είναι η ριζοσπαστικοποίηση της δημοκρατίας (δημιουργώντας το είδος της δημοκρατίας που όχι μόνο δέχεται τη διαφορά, αλλά εξαρτάται από αυτή). Αυτό μπορεί να γίνει μόνο αν κάποιος θέσει σε αμφισβήτηση το κυρίαρχο σήμερα νεοφιλελεύθερο μοντέλο. 

Οι κοινωνίες μας αποκαλούνται μερικές φορές μετά-δημοκρατικές κοινωνίες: εξακολουθούμε να έχουμε όλα τα θεσμικά όργανα, αλλά έχουν χάσει τη σημασία τους. Σε μια αντιπροσωπευτική δημοκρατία οι άνθρωποι πρέπει να έχουν την ευκαιρία να ψηφίσουν και να επιλέξουν μεταξύ διαφορετικών εναλλακτικών επιλογών. Σήμερα, δεν υπάρχει θεμελιώδης διαφορά ανάμεσα στην Κέντρο-δεξιά και στην Κέντρο-αριστερά: διαχειρίζονται την ίδια νεοφιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση, ακόμα και αν ο ένας το κάνει πιο ανθρώπινα από τον άλλο. 

Νομίζω ότι αυτή δεν είναι μια κατάσταση στην οποία θα έλεγα ότι η δημοκρατία έχει κάποιο νόημα. Για μένα, η δημοκρατία έχει νόημα μόνο όταν έχουμε μια αγωνιστική πάλη στην οποία υπάρχουν εναλλακτικές επιλογές, και νομίζω ότι τα Πράσινα κόμματα θα πρέπει επίσης να τοποθετηθούν σε σχέση με αυτό. Υπάρχουν, για παράδειγμα, ορισμένα Πράσινα κόμματα που δεν προσφέρουν τίποτα που θα μπορούσε να θεωρηθεί ως εναλλακτική λύση στη νεοφιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση, μερικά από αυτά είναι πρόθυμα να κάνουν ακόμα και συμμαχίες με την Κεντροδεξιά και την Κεντροαριστερά. Έτσι, δεν είναι πάντα πολύ σαφές που τοποθετούνται τα Πράσινα κόμματα, αν είναι αριστερά ή δεξιά. 

Πιστεύω ότι, αν ένα κόμμα των Πρασίνων δεν μπορεί να παρουσιάσει μια εναλλακτική λύση στο σημερινό νεοφιλελεύθερο σύστημα, δεν είμαι σίγουρη ότι θα είναι σε θέση να συνδέσει τους αγώνες ή να δημιουργήσει αυτό που λέμε μια «αλυσίδα ισοδυναμίας» μεταξύ όλων των δημοκρατικών αγώνων. Ένας κοινός αντίπαλος έχει ιδιαίτερο νόημα στη δημιουργία μιας σύγκλισης, και σε αυτή την περίπτωση ο κοινός αντίπαλος θα είναι ο νεοφιλελευθερισμός και η πραγματική μορφή του χρηματοπιστωτικού καπιταλισμού. 

Οι αγώνες που βλέπουμε σε όλο τον κόσμο είναι δημοκρατικοί αγώνες, με την έννοια ότι είναι αγώνες ενάντια σε μια μορφή υποτέλειας. Αλλά είναι λάθος να πιστεύουμε ότι συγκλίνουν απαραίτητα. Η ενότητα είναι κάτι που πρέπει να κατασκευαστεί πολιτικά. Για μένα, αυτό είναι κάτι βασικό για την ριζοσπαστικοποίηση της δημοκρατίας. Αλλά αυτό μπορεί να συμβεί μόνο όταν γνωρίζουμε ποιος είναι ο στόχος αυτών των κινημάτων. Θέλουν απλώς να συμβάλουν στον εξανθρωπισμό του χρηματοπιστωτικού καπιταλισμού και του νεοφιλελευθερισμού ή είναι κινήματα που θέλουν να προσφέρουν μια εναλλακτική λύση στη σημερινή ηγεμονία; 

GEJ: Αλλά αν ο εχθρός είναι ο νεοφιλελευθερισμός αυτό σημαίνει ότι μπορούμε να ενώσουμε μόνο ομάδες που έχουν μια κοινωνική ή οικονομική ατζέντα, αλλά όχι τις ομάδες που επιδιώκουν την αναγνώριση, όπως οι ομάδες LGBT, για παράδειγμα. 

Σήμερα υπάρχει μια μεγάλη συζήτηση σχετικά με το τι είναι πιο σημαντικό: ο αγώνας για την αναγνώριση ή ο αγώνας για την αναδιανομή. Η θέση μου είναι ότι ένα σχέδιο για τη ριζοσπαστικοποίηση της δημοκρατίας πρέπει να συνδέει τους δύο αγώνες. Θεωρώ ότι είναι πολύ ανησυχητικό το γεγονός ότι ορισμένα Αριστερά και Πράσινα κόμματα υποστηρίζουν μόνο τα LGBT δικαιώματα και τις ελευθερίες, και δεν νοιάζονται καθόλου για τα ζητήματα που αφορούν την εργατική τάξη. 

Αυτός είναι ο λόγος που βλέπουμε την ανάδυση των δεξιών λαϊκιστικών κινημάτων σε τόσες πολλές χώρες της Ευρώπης. Κοιτάξτε το παράδειγμα της Γαλλίας: η πλειοψηφία της εργατικής τάξης ψηφίζει το Εθνικό Μέτωπο της Μαρίν Λε Πεν. Και ψηφίζουν για αυτό το κόμμα, διότι είναι το μόνο κόμμα που προσποιείται ότι ασχολείται με τα συμφέροντά τους. Αυτό είναι εξαιρετικά επικίνδυνο. 

Τα αριστερά κόμματα δεν πρέπει να εγκαταλείψουν την εργατική τάξη και να ενεργούν ως εάν αυτοί οι άνθρωποι να είναι ήδη χαμένοι για τη προοδευτική πολιτική. Ο πραγματικά σημαντικός αγώνας, για μένα, είναι να βρούμε έναν τρόπο να συνδέσουμε αυτούς τους αγώνες, να συνδέσουμε τους αγώνες για ισότητα στην οικονομία και για ισότητα με όρους φύλου και φυλής. Δεν είναι κάτι ήδη δεδομένο· θα πρέπει να κατασκευάσει κανείς αυτή τη σύνδεση αν θέλει να δημιουργήσει κάποιο είδος συμμαχίας μεταξύ των LGBT κινημάτων και της εργατικής τάξης. Και γι ‘αυτό θα πρέπει να μετασχηματίσουμε την πολιτική συνείδηση, έτσι ώστε τα αιτήματα των LGBT ανθρώπων να μπορούν να συναρθρωθούν μαζί με τα αιτήματα των μεταναστών, της εργατικής τάξης και ούτω καθεξής. 

Αυτό σημαίνει, βέβαια, ότι χρειάζεται να κατασκευαστεί ένας νέος αντίπαλος. Και γι ‘αυτό θα πρέπει να γνωρίζουμε ότι πολλά από τα νέα αιτήματα που υπάρχουν σήμερα βασίζονται σε προβλήματα που προκαλούνται στην πραγματικότητα από τις ανισότητες. Και δεν αναφέρομαι μόνο στις ανισότητες στους μισθούς: ο καπιταλισμός καταστρέφει το περιβάλλον και μαζί με αυτό τα μέσα διαβίωσης πολλών ανθρώπων· και σε αυτή την κατάσταση, ακόμη και οι άνθρωποι της μεσαίας τάξης – οι οποίοι δεν επηρεάζονται ιδιαίτερα από τα οικονομικά θέματα – τείνουν να υποφέρουν από τις συνέπειες του νεοφιλελευθερισμού. 

GEJ: Έχουμε δει τα τελευταία χρόνια ότι τα κινήματα δεν εμπιστεύονται τα πολιτικά κόμματα. Τι νομίζετε ότι μπορεί να κάνει ένα κόμμα των Πρασίνων αν θέλει να προσεγγίσει τα κινήματα και να γίνει μέρος των αγώνων; 

Αυτό, φυσικά, είναι ένα πρόβλημα όλων των αριστερών κομμάτων που θέλουν να αναζητήσουν μια εναλλακτική έναντι της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης. Η δημιουργία της συλλογικής λαϊκής βούλησης δεν μπορεί να επιτευχθεί μέσω της κάθετης ιεραρχίας στο εσωτερικό του κόμματος. Πρέπει να υπάρχει κάποιο είδος σύνδεσης μεταξύ των οριζόντιων μορφών (ό, τι έχει να κάνει με τα κοινωνικά κινήματα) και του ίδιου του κόμματος. 

Αυτή τη στιγμή, αυτό που βρίσκω πραγματικά ανησυχητικό είναι, για παράδειγμα, το ζήτημα του κινήματος Occupy και κάποιων άλλων ομάδων που ήταν σε θέση να οργανωθούν κοινωνικά, αλλά δεν θέλουν να έχουν καμία σχέση με τις πιο παραδοσιακές μορφές της πολιτικής. Αυτή η στάση δεν πρόκειται να οδηγήσει σε οποιαδήποτε σοβαρό μετασχηματισμό. Αυτά τα κινήματα είναι σημαντικά, διότι τροποποιούν την κοινή λογική, φέρνουν στο προσκήνιο ένα σοβαρό θέμα, αλλά μόνα τους δεν είναι σε θέση να μετασχηματίσουν το συσχετισμό της δύναμης που δομεί την κοινωνία, ούτε να ξεφορτωθούν τη νεοφιλελεύθερη ηγεμονία. 

Πιστεύω ότι είναι πολύ σημαντικό να συμμετέχεις στις εκλογές και να προσπαθείς να έρθεις στην εξουσία. Νομίζω ότι ένα καλό παράδειγμα σύνδεσης των κοινωνικών κινημάτων με τα πιο παραδοσιακά κόμματα είναι το παράδειγμα του ΣΥΡΙΖΑ στην Ελλάδα. Αυτό ακριβώς κάνει το Podemos στην Ισπανία και νομίζω ότι αυτός είναι ο τρόπος που πραγματικά πρέπει να λειτουργεί η προοδευτική πολιτική σήμερα. Τα Πράσινα κόμματα συνήθιζαν να επιμένουν σε αυτό το είδος της συμμαχίας στο παρελθόν, δεν ήθελαν να είναι σαν τα παραδοσιακά κόμματα, αλλά, δυστυχώς, έχουν γίνει πάρα πολύ θεσμοποιημένα. Αυτό είναι το μεγάλο πρόβλημα στην πολιτική: η έλλειψη της θεσμοποίησης οδηγεί σε αδυναμία, υπερβολική θεσμοποίηση αποκόβει τα κόμματα από τη βάση τους. Ως εκ τούτου, πιστεύω ότι είναι σημαντικό τα Πράσινα κόμματα να ανακτήσουν αυτή τη σχέση με τα κοινωνικά κινήματα. 

Υπάρχει επίσης μια πολύ ενδιαφέρουσα συζήτηση σήμερα στη Γαλλία, στο εσωτερικό του κόμματος «Ευρώπη Οικολογία – Οι Πράσινοι». Υπάρχουν μερικοί άνθρωποι που θέλουν να επιστρέψουν στην κυβέρνηση με τους σοσιαλιστές, και υπάρχει μια άλλη ομάδα, με επικεφαλής την Σεσίλ Ντυφλό, πρώην Υπουργό Ισότητας Εδαφών και Στέγασης, η οποία προσπαθεί να δημιουργήσει δεσμούς με το Αριστερό Μέτωπο και τα αριστερά λαϊκιστικά κινήματα. Νομίζω ότι το μέλλον της αριστερής πολιτικής στην Ευρώπη θα πρέπει να βασιστεί σε αυτό που αποκαλώ αριστερό λαϊκισμό. Αυτό σημαίνει τη δημιουργία μιας εγκάρσιας συμμαχίας μεταξύ διαφορετικών ομάδων με τον προσδιορισμό ενός κοινού αντίπαλου: της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης. Πιστεύω ότι οι Πράσινοι θα πρέπει να είναι μέρος αυτής της συμμαχίας. 

GEJ: Τάσσεστε υπέρ ενός αριστερού λαϊκισμού. Αλλά οι άνθρωποι στην Αριστερά θέλουν να αντιλαμβάνονται τους εαυτούς τους ως διανοούμενους, ως κριτικούς στοχαστές. Πώς είναι συμβατή η μάλλον πολύπλοκη κοσμοθεωρία τους με τον αριστερό λαϊκισμό; 

Αν θες να είσαι κριτικός με τα πάντα, δεν θα πρέπει να κάνεις πολιτική. Για μένα, πολιτική σημαίνει να διαλέγεις πλευρά. Φυσικά, πολλοί από εμάς αναμένουν οι διανοούμενοι να βλέπουν τα πράγματα απ ‘έξω, αλλά εγώ τείνω να διαφωνώ με αυτή την άποψη. Είμαι υπέρ της άποψης του Αντόνιο Γκράμσι, που υποστηρίζει το ρόλο του οργανικού διανοούμενου, το είδος του διανοούμενου που είναι ενεργός στην πολιτική: κατά την άποψη του Γκράμσι όλοι μπορεί να είμαστε διανοούμενοι, όχι μόνο οι ακαδημαϊκοί στους γυάλινους πύργους τους, αλλά και οι εκπαιδευτικοί ή οι συνδικαλιστές, όλοι οι άνθρωποι που εμπλέκονται στην οργάνωση των κοινωνικών σχέσεων. Θα ήθελα να πάω ακόμα παραπέρα και να πω ότι, κατά τη γνώμη μου, αυτοί οι άνθρωποι είναι οι πραγματικοί διανοούμενοι, και όχι αυτοί που κάθονται στους γυάλινους πύργους τους, χωρίς να παίρνουν θέση, έτσι ώστε να παραμένουν καθαροί και να μην λερώνουν τα χέρια τους. Αριστερός λαϊκισμός σημαίνει ότι οι διανοούμενοι θα ενεργούν ως οργανικοί διανοούμενοι αυτών των κινημάτων. 

GEJ: Και τι γίνεται με εκείνους των οποίων η φωνή περιθωριοποιείται; Όπως το θέτει ο κοινωνιολόγος Ágnes Gagyi σε αυτό το τεύχος του περιοδικού: «Υπάρχουν αμέτρητοι άλλοι τρόποι για να εκφραστεί η προσωπική ή συλλογική δυσαρέσκεια, από την ολίσθηση στον αλκοολισμό έως την ένταξη σε αιρέσεις με σκοπό την αυτοκτονία (…) Είναι η υπάρχουσα άνιση κατανομή των κοινωνικών πόρων που καθορίζει ποιος είναι σε θέση να ξεκινήσει ένα κίνημα». 

Πιστεύω ότι πολλοί από τους ανθρώπους που παραμένουν εκτός των κινημάτων, το κάνουν επειδή δεν μπορούν να ταυτιστούν με κάποιο από τα υπάρχοντα σχέδια. Μία από τις ιδιαιτερότητες της νεοφιλελεύθερης ηγεμονίας είναι ότι κάνει τους ανθρώπους να πιστεύουν ότι δεν υπάρχει εναλλακτική λύση στην υπάρχουσα νεοφιλελεύθερη τάξη. Σήμερα, αν πάτε να ψηφίσετε, θα πρέπει βασικά να επιλέξετε μεταξύ της Coca-Cola και της Pepsi Cola. Επίσης, σήμερα όλα τα πολιτικά ζητήματα θεωρούνται τεχνικά και φυσικά τα τεχνικά ζητήματα αντιμετωπίζονται καλύτερα από τους ειδικούς. Έτσι, στην πραγματικότητα, οι πολίτες δεν έχουν κάποιο ρόλο να παίξουν πια, δεν έχουν λόγο, και αυτό με τη σειρά του οδηγεί στην αποπολιτικοποίηση των ανθρώπων και την έλλειψη ενδιαφέροντος για το τι συμβαίνει στις κοινωνίες μας. Αυτό φανερώνεται από το γεγονός ότι η αποχή μεγαλώνει ολοένα και περισσότερο. Οι άνθρωποι απογοητεύονται εντελώς, αντί να εμπλακούν, μένουν στο σπίτι και πίνουν. Αυτό είναι κάτι πολύ ανησυχητικό για τη δημοκρατία, επειδή οδηγεί στην ανάπτυξη του δεξιού λαϊκισμού που αναφέραμε νωρίτερα. 

Ο μόνος τρόπος να καταπολεμηθεί αυτό είναι να αποκαταστήσουμε την αγωνιστική συζήτηση. Δεν πρέπει να επιτρέψουμε να μοιάζει σαν να μην υπάρχει εναλλακτική λύση στον νεοφιλελευθερισμό. Στην πραγματικότητα, υπάρχουν πάντα εναλλακτικές. 

Μετάφραση: Αντώνης Γαλανόπουλος 

Πηγή: Green European Journal