Ἔστι μέν οὖν Γενοκτονία καί ἡ Ἐθνοκάθαρσις!..

Του Γιώργου Δουράκη

Είμαι σίγουρος ότι ξαφνιαστήκατε από τον τίτλο. Γιατί όμως; Πάντοτε το αρχαιοπρεπές ενός πράγματος τού προσδίδει λάμψη και κύρος. Ιδίως όταν κανείς απευθύνεται σε ακροατήριο εθνικοφρόνων. Φυσικά δεν σκάρωσα τον τίτλο μόνο γι’ αυτό. Το κάνω και για να συνδεθούμε με τα προηγούμενα. Γιατί μη μου πείτε ότι οι ομηρικοί καυγάδες περί γενοκτονίας ή εθνοκάθαρσης δεν σας θυμίζουν τίποτα. Πρόκειται για ένα ατέλειωτο σίριαλ με αλλεπάλληλα επεισόδια déjà vu, déjà vécu. Δεν είναι εντυπωσιακό; Κάθε φορά που το απαιτούν οι περιστάσεις (ή οι πατριδοκάπηλοι ταγοί), σύσσωμος ο λαός ρίχνεται στα μαρμαρένια αλώνια της ονοματολογίας και των συμβολισμών, έτοιμος να δώσει και να κερδίσει ομηρικές μάχες.

Κι από μια άποψη, καλά κάνει. Γιατί οι λέξεις και η γλώσσα είναι το βασικό εργαλείο άσκησης εξουσίας. Και συχνά χρησιμοποιούνται ως «όχημα» για την προώθηση ανομολόγητων στόχων. Άρα ο λόγος των κρατούντων είναι εξ ορισμού πανούργος. Γι’ αυτό πρέπει να είμαστε εξαιρετικά επιφυλακτικοί και καχύποπτοι απέναντί του και να προσπαθούμε πάντα να τον αποκρυπτογραφούμε. Για να δούμε τι ακριβώς κρύβεται πίσω από τις λέξεις. Για να διαπιστώσουμε τι σημαίνουν αυτές στην πραγματικότητα. Μια τέτοια νοοτροπία είναι εντελώς φυσιολογική για μας. Αποτελεί μέρος της ιστορικής μας παράδοσης από την εποχή του Σωκράτη. Ωστόσο πολύ φοβάμαι ότι τα κονταροχτυπήματα γύρω από τις λέξεις «γενοκτονία» και «εθνοκάθαρση» είναι επί της ουσίας δονκιχωτικά, τα δε πυρά αποκλειστικά για κομματική κατανάλωση και πολιτική εκμετάλλευση.
 
Στα προλεγόμενα ενός πολύ ενδιαφέροντος αφιερώματος του περιοδικού «Επιστήμη και Κοινωνία» (Τεύχος 32, Φθινόπωρο 2014) με θέμα «Μαζική βία και θύματα» (βλ. εδώ), ο ιστορικός Γιώργος Αντωνίου καταλήγει στο συμπέρασμα ότι πρόκειται για συναφείς όρους κλιμακούμενης έντασης: προηγείται η εθνοκάθαρση (ως πιο light), έπεται η γενοκτονία και ακολουθεί το ολοκαύτωμα (άκρον άωτον της γενοκτονίας). Η κατάταξη όμως αυτή είναι επιεικώς προβληματική από τη στιγμή που -όπως παραδέχεται και ο ίδιος- «η εθνοκάθαρση απέκτησε γρήγορα τον χαρακτήρα ειδεχθούς εγκλήματος πολέμου και εγκλήματος κατά της ανθρωπότητας».

Και δεν θα μπορούσε να γίνει αλλιώς. Γιατί και η εθνοκάθαρση, όπως και η γενοκτονία, προϋποθέτει εξ ορισμού συστηματική, εμπρόθετη και μεγάλης κλίμακας βία εναντίον αμάχων (μαζικές σφαγές, θηριωδίες, ξεριζωμούς και τα τοιαύτα). Γιατί πώς αλλιώς θα προκύψει η πολυπόθητη εθνική ομοιογένεια; Τυχαία; Προφανώς όχι. Χρειάζεται μεθοδικό σχέδιο και πρακτικές μαζικής βίας. Γι’ αυτό άλλωστε και το Ποινικό Διεθνές Δικαστήριο, που εισήγαγε τον όρο, θεώρησε ότι οι πρακτικές εθνοκάθαρσης των Μιλόσεβιτς, Μλάντιτς και Κάραζιτς συνιστούν γενοκτονία και τους καταδίκασε για εγκλήματα πολέμου και εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας.  

Κατά συνέπεια, τουλάχιστον στην καθημερινή γλώσσα, το θέμα έπρεπε να θεωρείται προ πολλού λήξαν. Πρόκειται για συνώνυμες λέξεις με ταυτόσημο περιεχόμενο. Ο μόνος κίνδυνος που υπάρχει είναι ο εκφυλισμός τους μέσω διολίσθησης προς έναν υπερβολικά  διευρυμένο και χαλαρό ορισμό, που θα τις έκανε στο τέλος να σημαίνουν τα πάντα και τίποτα. Ωστόσο στο πλαίσιο των διεθνών σχέσεων και της διεθνούς έννομης τάξης ο χαρακτηρισμός «γενοκτονία», που έχει κωδικοποιηθεί ως ιδιαίτερης κατηγορίας διεθνές έγκλημα, είναι φυσικό να διευκολύνει και να ενισχύει –de facto και de jure- τις διεκδικήσεις των θυμάτων μαζικής βίας που σε μεγάλο βαθμό γίνονται δια μέσου των κυβερνήσεών τους. Αυτό είναι άλλης τάξεως ζήτημα, που πρέπει να γνωρίζει ο κάθε υπουργός. Και γι’ αυτό οφείλει να εκφράζει την άποψη της κυβέρνησης στην οποία ανήκει και όχι την προσωπική του άποψη. Ουδόλως δε ενδιαφέρει αν έχει πτυχίο ή όχι, αν είναι ακαδημαϊκός ή επιφανής νομικός, γλωσσολόγος ή ιστορικός…

Υπάρχει όμως ένα θέμα τεραστίων διαστάσεων, που δεν σχετίζεται άμεσα με την ονοματολογική κόντρα αυτήν καθ’ εαυτήν. Η κυβέρνηση αυτή ψηφίστηκε από τον ελληνικό λαό για να καταπολεμήσει τη διαφθορά, τη φοροδιαφυγή και τη διαπλοκή. Το διατυμπανίζει άλλωστε και η ίδια με κάθε τρόπο. Τα ΜΜΕ είναι κατά γενικήν ομολογία το άντρο της διαπλοκής. Άρα είναι απολύτως φυσικό να την έχουν κυριολεκτικά στη μπούκα, στο στόχαστρο και να προσπαθούν να της δημιουργήσουν προβλήματα. Τα εθνικά, ιστορικά και πολιτισμικά θέματα προσφέρονται για κάτι τέτοιο, επειδή για ευνόητους λόγους αποτελούν το μαλακό υπογάστριο της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ. Δεν το υποψιάστηκε άραγε αυτό ο κ. Φίλης, ένας κατά τα άλλα ευφυής και έμπειρος πολιτικός; Δεν κατάλαβε ότι ο μεγαλοδημοσιογράφος σκοπίμως έθεσε το σχετικό ερώτημα, γνωρίζοντας εκ των προτέρων την άποψή του, επειδή ήθελε να δημιουργήσει σοβαρό θέμα για πολιτική εκμετάλλευση;

Η πορεία αυτής της κυβέρνησης είναι ναρκοθετημένη εντός και εκτός συνόρων. Η καταπολέμηση της διαπλοκής την οποία υποτίθεται ότι προσπαθεί να φέρει εις πέρας συνιστά τιτάνιο έργο. Χρειάζεται επιμονή, φαιά ουσία, συστράτευση όλων των δυνάμεων και συντεταγμένη λειτουργία. Με αβέβαιη πάντα την τελική έκβαση. Μέχρι στιγμής πάντως δεν διαθέτει τίποτα απ’ όλα αυτά. Θυμίζει περισσότερο το παλαιόν άσμα «τα Χριστιανόπουλα θα πάμε με φτερά να πούμε μήνυμα που φέρνει τη χαρά»! Για όσους δεν το θυμούνται, να μια διασκευή του Λουκιανού Κηλαηδόνη (εδώ).

Γιώργος Δουράκης
Αναπληρωτής Καθηγητής Πολιτικής Οικονομίας
Τμήμα Πολιτικών Επιστημών Α.Π.Θ.