Γιατί οι φανατικοί της ελεύθερης αγοράς πιστεύουν ότι το 2013 θα είναι η καλύτερη χρονιά

Του Slavoj Zizek

Το χριστουγενιάτικο τεύχος του Spectator δημοσίευσε κύριο άρθρο με τίτλο "Γιατί το 2012 ήταν η καλύτερη χρονιά".  Επιχειρηματολόγησε εναντίον της αντίληψης ότι ζούμε σε "έναν επικίνδυνο, σκληρό κόσμο, όπου τα πράγματα είναι άσχημα και χειροτερεύουν". Ορίστε η εναρκτήρια παράγραφος: "Μπορεί να μην μοιάζει έτσι, αλλά το 2012 ήταν η καλύτερη χρονιά στην ιστορία του κόσμου. Ακούγεται σαν μια υπερβολική διατύπωση, αλλά επιβεβαιώνεται από τα στοιχεία. Ποτέ δεν έχει υπάρξει λιγότερη πείνα, λιγότερες ασθένειες και περισσότερη ευημερία. Η Δύση παραμένει σε οικονομική ύφεση, αλλά οι περισσότερες αναπτυσσόμενες χώρες προχωρούν μπροστά, και οι άνθρωποι βγαίνουν από τη φτώχεια με τον ταχύτερο ρυθμό που έχει καταγραφεί ποτέ. Ο αριθμός των νεκρών από πολέμους και φυσικές καταστροφές είναι επίσης εξαιρετικά χαμηλός . Ζούμε σε μια χρυσή εποχή".

Η ίδια ιδέα έχει αναπτυχθεί συστηματικά σε μια σειρά από bestsellers, από το "Rational Optimist" του Matt Ridley μέχρι το "The better angels of our nature" του Steven Pinker. Υπάρχει, επίσης, μια πιο προσγειωμένη εκδοχή που ακούει κανείς συχνά στα μέσα μαζικής ενημέρωσης, ιδίως σε αυτά των μη ευρωπαϊκών χωρών: κρίση, ποια κρίση; Κοιτάξτε τις λεγόμενες χώρες BRIC (Βραζιλία, Ρωσία, Ινδία και Κίνα) ή την Πολωνία, τη Νότια Κορέα, τη Σιγκαπούρη, το Περού, ακόμα και πολλά υποσαχάρια αφρικανικά κράτη – όλοι αυτοί προοδεύουν. Οι χαμένοι είναι η Δυτική Ευρώπη κι, έως ένα σημείο, οι ΗΠΑ. Έτσι δεν έχουμε να κάνουμε με μια παγκόσμια κρίση, αλλά απλά με την μετατόπιση της προόδου πέρα από την Δύση. Δεν είναι ένα ισχυρό σύμβολο αυτής της αλλαγής το γεγονός ότι, πρόσφατα, πολλοί άνθρωποι από την Πορτογαλία, μια χώρα σε βαθιά κρίση, επιστρέφουν στην Μοζαμβίκη και την Αγκόλα, πρώην αποικίες της Πορτογαλίας, αλλά αυτή τη φορά ως οικονομικοί μετανάστες, όχι ως αποικιοκράτες;

Ακόμη και όσον αφορά τα ανθρώπινα δικαιώματα: δεν είναι η κατάσταση στην Κίνα και τη Ρωσία τώρα καλύτερη από ό, τι ήταν πριν από 50 χρόνια; Η περιγραφή της τρέχουσα κρίσης ως ένα παγκόσμιο φαινόμενο, συνεχίζει η ιστορία, είναι μια τυπική ευρωκεντρική άποψη η οποία προέρχεται από αριστερούς που υπερηφανεύονται συνήθως για τον αντι-ευρωκεντρισμό τους. Η "παγκόσμια κρίση" μας είναι στην πραγματικότητα μια απλή τοπική παρεμβολή σε μια μεγαλύτερη ιστορία γενικής προόδου.

Αλλά θα πρέπει να συγκρατήσουμε τη χαρά μας. Το ερώτημα που τίθεται είναι το εξής: αν η Ευρώπη είναι σε σταδιακή παρακμή, τι αντικαθιστά την ηγεμονία της; Η απάντηση είναι: "καπιταλισμός με ασιατικές αξίες» - το οποίο, φυσικά, δεν έχει τίποτα να κάνει με τους ίδιους του Ασιάτες και αλλά έχει να κάνει με τη σαφή τάση του σύγχρονου καπιταλισμού να περιορίσει  ή ακόμα και να αναστείλει τη δημοκρατία.

Η τάση αυτή σε καμία περίπτωση δεν έρχεται σε αντίθεση με την περίφημη πρόοδο της ανθρωπότητας - είναι εγγενές χαρακτηριστικό της. Όλοι οι ριζοσπάστες στοχαστές, από τον Μαρξ έως τους ευφυείς συντηρητικούς, είχαν εμμονή με το ερώτημα: ποιο είναι το κόστος της προόδου; Ο Μαρξ ήταν γοητευμένος από τον καπιταλισμό, με την πρωτοφανή παραγωγικότητα που απελευθέρωσε. Αλλά επέμενε ότι αυτή η επιτυχία προκαλεί ανταγωνισμούς. Θα πρέπει να κάνουμε το ίδιο σήμερα: να έχουμε υπόψιν μας ότι η σκοτεινή πλευρά του παγκόσμιου καπιταλισμού υποδαυλίζει εξεγέρσεις.

Οι άνθρωποι δεν επαναστατούν όταν τα πράγματα είναι πολύ άσχημα, αλλά όταν οι προσδοκίες τους διαψεύδονται. Η Γαλλική επανάσταση συνέβη μόνο όταν ο βασιλιάς και οι ευγενείς έχαναν την εξουσία τους. Η αντι-κομμουνιστική εξέγερση του 1956 στην Ουγγαρία εξερράγη όταν ο Imre Nagy ήταν ήδη πρωθυπουργός για δύο χρόνια, μετά απο (σχετικά) ελεύθερες αντιπαραθέσεις μεταξύ των διανοούμενων. Οι άνθρωποι επαναστάτησαν στην Αίγυπτο το 2011, επειδή υπήρχε κάποια οικονομική πρόοδος την περίοδο του Μουμπάρακ, η οποία ανέδειξε μια τάξη μορφωμένων νέων ανθρώπων που συμμετείχαν στην παγκόσμια ψηφιακή κουλτούρα. Και γι 'αυτό οι Κινέζοι κομμουνιστές δικαίως πανικοβάλλονται: γιατί, κατά μέσο όρο, οι άνθρωποι σήμερα ζουν καλύτερα από ό, τι πριν από 40 χρόνια - και οι κοινωνικοί ανταγωνισμοί (μεταξύ των νεόπλουτων και των υπολοίπων) έχουν ενταθεί και οι προσδοκίες είναι πολύ υψηλότερες.

Αυτό είναι το πρόβλημα με την ανάπτυξη και την πρόοδο: είναι πάντα άνισες, γεννούν νέες αστάθειες και ανταγωνισμούς, δημιουργούν νέες προσδοκίες που δεν μπορούν να ικανοποιηθούν. Στην Αίγυπτο λίγο πριν από την αραβική άνοιξη, η πλειοψηφία ζούσε λίγο καλύτερα από ό, τι πριν, αλλά τα κριτήρια με τα οποία μετρούσαν  την (μη) ικανοποίησή τους ήταν πολύ υψηλότερα.

Για να μην χάσει κάνεις αυτή τη σύνδεση ανάμεσα στην πρόοδο και την αστάθεια, θα πρέπει πάντα να επικεντρώνεται στο πώς αυτό που εμφανίζεται στην αρχή ως ελλιπής υλοποίηση ενός κοινωνικού σχεδίου υποδηλώνει τον εγγενή περιορισμό του. Υπάρχει μια ιστορία («απόκρυφη» ίσως) για τον αριστερό, κεϋνσιανό οικονομολόγο John Galbraith: πριν από ένα ταξίδι στην ΕΣΣΔ στα τέλη της δεκαετίας του 1950, έγραψε στον αντι-κομμουνιστή φίλο του Sidney Hook: «Μην ανησυχείς, δεν θα παρασυρθώ από τους Σοβιετικούς και επιστρέφοντας πίσω θα ισχυρίζομαι ότι έχουν Σοσιαλισμό! ". Ο Hook του απάντησε αμέσως: «Μα αυτό είναι που με ανησυχεί - ότι θα επιστρέψεις υποστηρίζοντας ότι η ΕΣΣΔ δεν είναι σοσιαλιστική!". Αυτό που φοβόταν ο Hook ήταν η αφελής υπεράσπιση της αγνότητας της ιδέας: αν τα πράγματα πάνε στραβά με την οικοδόμηση μιας σοσιαλιστικής κοινωνίας, αυτό δεν ακυρώνει την ίδια την ιδέα, σημαίνει απλά ότι δεν την εφαρμόσαμε σωστά. Δεν έχουμε εντοπίσει την ίδια αφέλεια σε φονταμενταλιστές της σημερινής αγοράς;

Όταν, κατά τη διάρκεια μιας πρόσφατης τηλεοπτικής συζήτησης στη Γαλλία, ο Γάλλος φιλόσοφος και οικονομολόγος Guy Sorman υποστήριξε ότι η δημοκρατία και ο καπιταλισμός αναγκαστικά πάνε μαζί, δεν μπόρεσα να αντισταθώ και να μην κάνω την προφανή ερώτηση: "Τι γίνεται όμως με την Κίνα;" Αυτός αντεπιτέθηκε: «Στην Κίνα δεν υπάρχει καπιταλισμός!" Για τον, φανατικό υποστηρικτή του καπιταλισμού, Sorman αν μια χώρα δεν είναι δημοκρατική, δεν είναι πραγματικά καπιταλιστική, ακριβώς με τον ίδιο τρόπο που για έναν δημοκράτη κομμουνιστή, ο σταλινισμός ήταν απλώς μια μη αυθεντική μορφή του κομμουνισμού.

Με αυτό τον τρόπο οι σημερινοί απολογητές της αγοράς, σε μια πρωτοφανή ιδεολογική απαγωγή, εξηγούν την κρίση του 2008: δεν ήταν η αποτυχία της ελεύθερης αγοράς που την προκάλεσε, αλλά η υπερβολική κρατική ρύθμιση. Το γεγονός ότι η οικονομία της αγοράς δεν ήταν αληθινή, αλλά ήταν αντ 'αυτού στα νύχια του κράτους πρόνοιας. Όταν  απορρίπτουμε τις αποτυχίες του καπιταλισμού της αγοράς, ως τυχαίες αναποδιές, καταλήγουμε σε έναν αφελή «προοδευτισμό» που βλέπει ως λύση την πιο «αυθεντική» και καθαρή εφαρμογή της ιδέας, και έτσι προσπαθούμε να σβήσουμε τη φωτιά ρίχνοντας της λάδι.

Πηγή: Guardian
Μετάφραση: Αντώνης Γαλανόπουλος