Μαθητικές παρελάσεις: Το μετέωρο βήμα του εκσυγχρονισμού

Του Γιώργου Μαρτινίδη

2003. Ο αριστούχος μαθητής του γυμνασίου Νέας Μηχανιώνας Οδυσσέας Τσενάι παύεται από σημαιοφόρος στην μαθητική παρέλαση εξαιτίας της αλβανικής καταγωγής του, σε μία υπόθεση που έκανε ιδιαίτερο θόρυβο στα ΜΜΕ και μετά ξεχάστηκε. 2012. Σε ένα λύκειο στα Φάρσαλα επαναλαμβάνεται η ίδια ιστορία. Η αλβανικής καταγωγής αριστούχος μαθήτρια, υπό τον φόβο επεισοδίων, πιέζεται να παραδώσει την σημαία στην επόμενη στην βαθμολογία ελληνίδα μαθήτρια. Αυτή την φορά μάλιστα η είδηση δεν τυγχάνει ιδιαίτερης προσοχής καθώς αγνοείται μέσα στον χαμό της οικονομικής κρίσης και της γενικότερης πολιτικής αστάθειας.

Θα περίμενε κανείς ότι μέσα στην σχεδόν μία δεκαετία από την υπόθεση Τσενάι θα είχαμε προχωρήσει μπροστά ως κοινωνία. Αφελώς! Μάλιστα συγκρίνοντας τις δύο περιπτώσεις φαίνεται να έχουμε προχωρήσει προς τα πίσω! Στο πιο πρόσφατο παράδειγμα η ύπαρξη του σχετικού νόμου που ορίζει ότι ο πρώτος στην βαθμολογία θα είναι και ο σημαιοφόρος (ακριβώς ώστε να εκλείψουν πιθανές επαναλήψεις του φαινομένου Τσενάι) παρακάμφθηκε τελείως. Υπό τον φόβο επεισοδίων από ακροδεξιά στοιχεία, τα οποία πλέον έχουν πολύ ισχυρότερη επιρροή στην κοινωνία απ’ ότι δέκα χρόνια νωρίτερα, η δευτεροβάθμια εκπαίδευση αρνήθηκε να αναλάβει την ευθύνη και πέταξε το μπαλάκι στο σχολείο. Ως αποτέλεσμα η μαθήτρια πιέστηκε ούτως ώστε να παραδώσει μόνη της την σημαία στην επόμενη. Το κυρίως πρόβλημα είναι ότι μαζί με την θέση της σημαιοφόρου έχασε και τα ίσα δικαιώματα που θα έπρεπε να έχει με τους συμμαθητές και συμμαθήτριές της.

Συνεπώς στο ερώτημα αν η πρώτη στην βαθμολογία αλβανικής καταγωγής μαθήτρια έχει δικαίωμα να κρατήσει την σημαία η απάντηση είναι προφανώς «ναι». Μια ακόμη καλύτερη απάντηση, όμως, είναι: «Γιατί πρέπει να την κρατήσει κάποιος;»
Από την δεκαετία του ογδόντα και έπειτα, όταν άρχισαν να περιορίζονται κάπως οι εθνοπατριωτικές εξάρσεις, η θέση του σημαιοφόρου στην μαθητική παρέλαση πρακτικά λειτουργεί ως επιβράβευση για τον πρώτο σε βαθμολογία μαθητή. Ο άλλος, εθνικιστικός συμβολισμός του ρόλου και της μαθητικής παρέλασης γενικότερα έχει ευτυχώς ξεθωριάσει μέσα στην πιο ανοιχτή –και σταδιακά πολυπολιτισμική- μορφή που άρχισε να παίρνει η ελληνική κοινωνία από το ογδόντα και μετά. Όμως όσο οι μαθητικές παρελάσεις συνεχίζουν, οι φασιστικοί απόηχοι είναι αδύνατον να σβήσουν εντελώς και συνεχίζουν να επιστρέφουν και να μας στοιχειώνουν.

Το πρόβλημα εδώ, το οποίο δίνει πάτημα στους ακροδεξιούς μέσα από την δική τους διαστρεβλωμένη οπτική, προκύπτει από την διαιώνιση ενός αναχρονιστικού θεσμού μέχρι την σημερινή πραγματικότητα, μέσα στην οποία δεν έχει καμία απολύτως θέση. Οι μαθητικές παρελάσεις στις εθνικές επετείους, φασιστοειδές κατάλοιπο παλαιότερων εποχών, έχουν τις ρίζες στους στην Ελλάδα στην ΕΟΝ (Εθνική Οργάνωση Νεολαίας) του Ιωάννη Μεταξά. Η ΕΟΝ ιδρύθηκε το 1936 ως όργανο του δικτατορικού καθεστώτος με ουσιαστικό στόχο την μετατροπή των νέων γενιών σε φανατισμένους υποστηρικτές τους καθεστώτος από την παιδική κιόλας ηλικία. Άλλωστε, σύμφωνα και με τον εσωτερικό κανονισμό της οργάνωσης: «Η εγγραφή ολοκλήρου της ελληνικής νεολαίας εις την Ε.Ο.Ν. αποτελεί καθήκον όλων». Κυριότερες δραστηριότητες της ΕΟΝ ήταν η στρατιωτική εκπαίδευση, οι αθλητικές διοργανώσεις, και –φυσικά- η διεξαγωγή επιβλητικών παρελάσεων.

Τέτοιου είδους οργανώσεις δεν αποτελούσαν ασφαλώς ελληνική πρωτοτυπία. Πρώτος διδάξας η Χιτλερική Νεολαία (Hitlerjugend) της ναζιστικής Γερμανίας που αποσκοπούσε στην πλήρη υποταγή της κοινωνίας στο καθεστώς από τις μικρές κιόλας ηλικίες. Ανάλογος ήταν και ο ρόλος της σοβιετικής οργάνωσης νεολαίας Κομσομόλ (Комсомол), η οποία χρησιμοποιούσε τις ίδιες απολυταρχικές και μιλιταριστικές μεθόδους.

Αν όμως αυτή η «μαζοποίηση» και «στατιωτικοποίηση» της κοινωνίας από την παιδική ηλικία αποτελούσε μία ευρέως διαδεδομένη πρακτική για τα απολυταρχικά καθεστώτα του μεσοπολέμου και του ψυχρού πολέμου, σήμερα αποτελεί μια θλιβερή εξαίρεση. Δυστυχώς όμως, τα κατάλοιπά της επιζούν στην Ελλάδα του 2012 και μάλιστα η αναβίωσή τους με την βοήθεια της ολοένα και δημοφιλέστερης Χρυσής Αυγής φαντάζει ως τρομακτικά ρεαλιστική προοπτική. Άλλωστε η συγκεκριμένη οργάνωση ήδη εφαρμόζει την μιλιταριστική ομοιομορφία στην ένδυση κατά τα πρότυπα των παλαιότερων φασιστικών οργανώσεων.

Συνεπώς, αυτή η παράδοξη συνύπαρξη μεσοπολεμικών φασιστικών θεσμών με την πολυπολιτισμική και (συγκριτικά) ανοιχτή κοινωνία του σήμερα δεν μπορεί να συνεχίσει, και όσο συνεχίζει θα δημιουργεί ιστορίες όπως αυτή του Οδυσσέα Τσενάι και την πιο πρόφατη αντίστοιχή της. Μόνη λογική λύση είναι η κατάργηση των μαθητικών παρελάσεων οι οποίες όχι μόνο δεν έχουν να προσφέρουν τίποτα στους νέους και την κοινωνία αλλά αποτελούν και ένα αναχρονιστικό, τριτοκοσμικό κιτσαριό που δεν έχει καμία θέση στην σύγχρονη ευρωπαϊκή χώρα, η μετατροπή στην οποία θα έπρεπε να είναι ο βασικός στόχος της Ελλάδας. Ανάλογη άποψη διατύπωσε πρόσφατα και ο δήμαρχος Θεσσαλονίκης, Γ. Μπουτάρης.

Φυσικά, η κατάργηση του αναχρονιστικού θεσμού των μαθητικών παρελάσεων, αν και θα απέτρεπε την εμφάνιση παρόμοιων περιστατικών στο μέλλον, δεν θα λύσει ως δια μαγείας τα θεμελιώδη προβλήματα της ξενοφοβίας και του ρατσισμού τα οποία είναι και οι πραγματικοί λόγοι που στερήθηκαν οι θέσεις του σημαιοφόρου από τους αλβανικής καταγωγής μαθητές. Ωστόσο, θα αποτελούσε επιτέλους ένα βήμα προς την σωστή κατεύθυνση. Ένα από τα πολλά που χρειάζονται για τον επιβεβλημένο εκσυγχρονισμό της ελληνικής κοινωνίας και τον εναρμονισμό της με την σύγχρονη πολυπολιτισμική πραγματικότητα.