Λαϊκισμός, αντιλαϊκισμός και δημοκρατία

Την Παρασκευή και το Σάββατο 27 και 28 Ιανουαρίου το τμήμα Πολιτικών Επιστημών Α.Π.Θ. κι η Ελληνική Εταιρεία Πολιτικής Επιστήμης διοργάνωσαν στο Κέντρο Διάδοσης Ερευνητικών Αποτελεσμάτων Α.Π.Θ. συνέδριο με θέμα: «Λαϊκισμός, αντιλαϊκισμός και δημοκρατία». Στόχος του συνεδρίου σύμφωνα με τους διοργανωτές ήταν να φωτίσει την εννοιολογική ταυτότητα της κατηγορίας «λαϊκισμός» και των ποικίλων χρήσεών της, αλλά και να σκιαγραφήσει το προφίλ του σύγχρονου «αντι-λαϊκισμού». Εμείς παρακολουθήσαμε και σας μεταφέρουμε αποσπάσματα των εισηγήσεων από τις δύο τελευταίες συνεδρίες.

Στη τέταρτη και τελευταία συνεδρία, ο Νικόλας Σεβαστάκης έκανε μια πολύ ενδιαφέρουσα εισήγηση με θέμα: Ο λαϊκισμός ως παθολογία: Σκέψεις για τη διαμόρφωση του «εκσυγχρονιστικού αντι-λαϊκισμού». Ο ιδιαίτερος λόγος του Νικόλα Σεβαστάκη είναι δύσκολος να μεταφερθεί. Ελπίζω ότι τα παρακάτω αποσπάσματα, θα δώσουν μια όσο το δυνατόν ακριβέστερη εικόνα για το περιεχόμενο της εισήγης :

«Πεποίθηση του αντιλαϊκιστικού πιστεύω είναι ότι ο αριστερόστροφος λαϊκισμός είναι αντίπαλος της πολιτικής του κοινού νού.
Το λαϊκιστικό φαινόμενο έχει αναβαθμιστεί από πολιτιστική πληγή τη περίοδο εισόδου στην ΟΝΕ σε πηγή όλων των δεινών. Σήμερα ο λαϊκισμος προβάλλεται ως αίτιο της χρεοκοπίας. Επομένως δεν είναι τυχαία η σημερινή αναγνώριση των απόψεων του Παναγιώτη Κονδύλη από τον αντιλαϊκσιτικό λόγο ούτε η προώθηση των αναλύσεων ενός Στέλιου Ράμφου.

Ο αντιλαϊκιστικός λόγος τη τελευταία διετία έχει ριζοσπαστικοποιηθεί. Οι δύο πόλοι, της τεχνοκρατικής προσέγγισης και της ηθικής, ενάρετης προσέγγισης έχουν συναντηθεί. Η απαίτηση για ορθολογικό και λειτουργικό κράτος συνοδεύεται από την απαίτηση για ηθική αναμόρφωση του Έλληνα.
Ο σύγχρονος επικαιροποιημένος αντιλαϊκιστικός λόγος αναπτύσσεται ως ηθική. Η μετατόπιση προς μια δημόσια ηθική της θυσίας και η εγκατάλειψη των θέσεων του πολιτικού και πολιτιστικού φιλελευθερισμού είναι ενδεικτικές της νεοσυντηρητικής στροφής του αντιλαϊκσιτικού λόγου. Ο τόνος τώρα είναι η υπευθυνότητα ή αλλιώς ο «πόνος και το αίμα» πριν τη σωτηρία. Η εξιλέωση, η επανόρθωση δια του κολασμού.
Ο λόγος του αντιλαϊκισμού διεκδικεί περισσότερο από ποτέ την αποκλειστικότητα στον ορθολογισμό. Οποιαδήποτε αξίωση για διαφορετικά κριτήρια από τα κυρίαρχα, απορρίπτεται.»

Στην ίδια συνεδρία, ο Θωμάς Σιώμος στην εισήγηση του «Τηλελαϊκισμός, μεσολαϊκισμός, αντιλαϊκισμός και δημοκρατία» παρουσίασε μια case study για την ανακύρηξη του “Διαδηλωτή» ως πρόσωπο της χρονιάς από το Time θυμίζοντας παλαιότερα πρόσωπα της χρονιάς όπως ο «Αμερικανός στρατιώτης» το 2003.
Στάθηκε στην ανησυχία που προκαλούν τα social media, επισημαίνοντας το αφιέρωμα του ΝΑΤΟ «Κοινωνικά μέσα: δύναμη στο λαό;».
Σχολίασε την εμφάνιση της Λιάνας Κανέλλη στη Βουλή με το ψωμί και το γάλα, λέγοντας ότι όταν ο κ. Παπανδρέου είχε πάει στη Βουλή με ένα i-pad κανείς δεν το θεώρησε λαϊκίστικο.
Κατέληξε, λέγοντας ότι τα ΜΜΕ δεν είναι ελεγκτές της εξουσίας αλλά ανταγωνιστές της σε βαθμό που ο Μεσσίας να είναι το ίδιο το μέσο.

Στη συνέχεια, το συνέδριο έκλεισε με ένα στρογγυλό τραπέζι με τα συμμετοχή των Νίκο Μουζέλη, Νίκο Δεμερτζή, Μιχάλη Σπουρδαλάκη, Κώστα Σταμάτη και συντονιστή τον Γιώργο Πάσχο.

Ο Νίκος Μουζέλης έκανε την πιο δομημένη κι εμπεριστατωμένη εισήγηση. Ξεκίνησε, επισημαίνοντας ότι ο λαϊκισμός είναι ενας πολυσημικός όρος και συνδέεται άρρηκτα με τις νεωτερικές κοινωνίες.
Κύρια σημεία της εισήγησης:
«Χαρακτηριστικά των νεωτερικών κοινωνιών είναι:
1)η κινητοποίηση και ένταξη στο εθνικό κέντρο, στο έθνος-κράτος
2) η ολική διαφοροποίηση των θεσμών
3) η εξατομίκευση

Υπάρχουν τρείς τρόποι ένταξης στο εθνικό κέντρο:
1)Ο πελατειακός
Η πελατειακή ένταξη συνδέεται με τη μετάβαση από τα ολιγαρχικά κόμματα σε ευρύτερα πελατειακά δίκτυα. Παράδειγμα τέτοιας ένταξης ήταν η άνοδος του βενιζελισμού, όπου ο Βενιζέλος προσπάθησε να πάει σε κόμμα αρχών αλλά ο τοπικισμός ήταν ακόμη ισχυρός.
2)Ο λαϊκιστικός
Πρόκειται για την είσοδο των λαϊκών στρωμάτων στο κέντρο χάρη σε έναν χαρισματικό ηγέτη με ανακατανομή πλούτου και συμβολικού κεφαλαίου. Το λαϊκό αποκτά μια αίγλη που δεν διέθετε πρίν.
Η αντιπροσώπευση είναι βοναπαρτική, με τον ηγέτη να αντιπροσωπεύει τα λαϊκα συμφέροντα. Παρέδειγμα τέτοιας ένταξης ήταν το ΠΑΣΟΚ, το πρώτο αστικό μαζικό κόμμα.
3)Ο νομογραφειοκρατικός
Συνδέεται με την μετάβαση από τα προνεωτερικά ολιγαρχικά κόμματα σε κόμματα αρχών με οριζόντιο τρόπο. Η κυριαρχία νομιμοποιείται όταν ο ηγέτης αποκτά και διαχειρίζεται την εξουσία μέσω αποδεκτών κανόνων. Παράδειγμα τέτοιας ένταξης ήταν το Εργατικό Κόμμα της Βρετανίας.»

Στη συνέχεια ο Νίκος Μουζέλης έκανε κάποιες γενικές παρατηρήσεις για τον λαϊκισμό και τον αντιλαϊκισμό αλλά και την πολιτική επικαιρότητα. Μερικά αποσπάσματα:

«Με το να δαιμονοποιείς τον λαϊκισμό ή τον αντιλαϊκισμό, δεν κοιτάς στα σοβαρά αυτό που βρίσκεται στη μέση. Μπορείς να κρίνεις, χωρίς να είσαι αντιλαϊκιστής. Ο λαϊκισμός έχει αρνητικά όπως ο περονισμός που δίνει κοινωνικά δικαιώματα αλλά αφαιρεί πολιτικά αλλά έχει και θετικά που δεν θα μπορούσαν να επιτευχθούν με άλλο τρόπο όπως η ανακατανομή του πλούτου (παράδειγμα ο Λούλα στη Βραζιλία) και η ανακατανομή συμβολικού κεφαλαίου.

Το μεγάλο κράτος στην Ελλάδα είναι μύθος. Σύμφωνα με τις στατιστικές του OECD είμαστε στο μέσο όρο.

Οι εκσυγχρονιστές αναφέρονται μόνο στα εσωτερικά αίτια της κρίσης, ξεχνόντας πρώτον την ευρωπαϊκη διάσταση με τον νεοφιλελευθερισμό της Μέρκελ και την άνιση κατανομή πόρων Βορρά-Νότου, που επιδεινώνεται με τα δάνεια και δεύτερον την παγκόσμια διάσταση με την άνιση σχέση δύναμης κεφαλαίου κι εργασίας στο παγκόσμιο σύστημα.

Ο διαχωρισμός λαϊκισμός - νεοφιλελευθερισμός είναι απλουστευτικός καθώς αναδύεται ενας νέος κευνσιανισμός, μια νέα σοσιαλδημοκρατία.»

Στη συνέχεια πήρε το λόγο ο Νίκος Δεμερτζής υποστηρίζοντας ότι στις μέρες μας ο λαϊκισμός δεν μπορεί να κατανοηθεί έξω από τα ΜΜΕ καθώς ο πολιτικός λόγος δεν διαμεσολαβείται απλώς από τα ΜΜΕ αλλά είναι κατεξοχήν μεσοποιημένος.

Έπειτα, ο Κώστας Σταμάτης χαρακτήρισε τη δημοκρατία ως πολίτευμα της λαϊκής κυριαρχίας επισημαίνοντας ότι ο λαός δεν είναι ο πληθυσμός. Ο πληθυσμός υπάρχει αφ’εαυτού ενώ ο λαός συγκροτείται ως πολιτικός φορέας.

Τέλος, ο Μιχάλης Σπρουδαλάκης εστίασε στις αντιλαϊκιστικές κινήσεις των ημερών.
Σημεία της ομιλίας του:
«Η διανόηση με τον πανεπιστημιακό μανδύα που εκφράζει τον αντιλαΪκιστικό λόγο χαρακτηρίζεται από ακραίο λαϊκισμό, με απλουστεύσεις όπως η συναίνεση χωρίς στόχευση. Ο λόγος αυτός είναι αντιστόριτος ή αϊστορικός. Οι κινήσεις αυτές, όπως οι «Τολμήστε» χαρακτηρίζονται από διάχυτο βολονταρισμό. Ο –σε πολλά εισαγωγικά- επιστημονικός λόγος αποτελεί την βασική αιχμή των κυβερνητικών επιλογών. Οι συλλογικότητες ταυτίζονται με τις συντεχνίες κι ακόμη και το Σύνταγμα δεν έχει και μεγάλη σημασία. Σημασία έχει η ανάπτυξη.

Οι πολιτικές του νεοφιλελευθερισμού αντιπαρατίθενται με τις πολιτικές των ειδικών, έκτακτων συνθηκών.
Όποιος έχει διαβάσει κοινωνιολογία της ανάπτυξης γνωρίζει ότι μεταρρυθμίσεις σε περιόδους ύφεσης δεν γίνονται.

Το κυρίαρχο αντιλαϊκιστικό ρεύμα της ελληνικής διανόησης έχει εκλεκτικές συγγένειες με το Tea Party και την Big Society του David Cameron.»