Η πολλαπλή κατοχή της Κύπρου

του Αντώνη Γαλανόπουλου

Μια απροσδόκητη πρόταση, ένα εύκολο «ναι» και έτσι, τόσο απλά τα εισιτήρια για Λάρνακα βρίσκονταν στο mail μου και το πρώτο ταξίδι εκτός Ελλάδας ήταν γεγονός. Το ταξίδι άρχισε να φαντάζει αληθινό όταν απογειωθήκαμε από τη Θεσσαλονίκη ενώ η προσγείωση στη Κύπρο συνοδεύτηκε με μια ειδυλλιακή εικόνα καθώς ο διάδρομος προσγείωσης του αεροδρόμιου της Λάρνακας φτάνει ως την αμμουδιά. Η ικανοποίηση ήταν αποτυπωμένη στο πρόσωπο μας ενώ οι πολύ καλύτερες υποδομές του αεροδρομίου της Λάρνακας είχαν προκαλέσει το θαυμασμό μας. Τα αισθήματα άλλαξαν με το πρώτο καλωσόρισμα «Καλωσορίσατε στη Κύπρο, τη πύλη για τις διεθνείς επιχειρηματικές σας δραστηριότητες.». Δεν μας καλωσόρισε ως συνήθως ο κρατικός οργανισμός τουρισμού αλλά η Eurobank.

Γρήγορα ξεχάσαμε το επιχειρηματικό κάλεσμα καθώς η ιστορία του νησιού άρχισε να μας μιλά πριν καν φτάσουμε στη Λευκωσία. Στο δρόμο μάθαμε για τις «κυρίαρχες βρετανικές βάσεις» στη Δεκέλεια και το Ακρωτήρι. Βάσεις με πλήρη αυτονομία δράσης αλλά και με δικαιώματα κι εξουσίες στο έδαφος της Κύπρου. Σε μια διάμετρο γύρω από τη κάθε βάση την εξουσία την έχουν οι Βρετανικές αρχές κι όχι το κυπριακό κράτος. Λίγο έξω από τη Κυπριακή πρωτεύουσα ήρθαμε για πρώτη φορά σε επαφή με το τουρκικό στοιχειό. Οι τεράστιες σημαίες στον Πενταδάκτυλο είναι ορατές από χιλιόμετρα.

Η Λευκωσία συμπυκνώνει όλες τις πλευρές του «Κυπριακού», όπως τουλάχιστον το αντιλαμβάνομαι εγώ, υπό τις νέες συνθήκες με τα πρόσθετα ζητήματα της παγκοσμιοποίησης και της ελεύθερης αγοράς. Είναι πραγματικά μια πόλη χωρισμένη στα τρία. Ως γνωστόν ένα κομμάτι της Λευκωσίας είναι κατεχόμενο. Υπάρχουν σημεία της πόλης όπου περπατάς στο ένα πεζοδρόμιο και απέναντι φιγουράρει η τουρκική σημαία. Το πιο χαρακτηριστικό αλλά εκφυλισμένο πλέον δείγμα της τουρκικής κατοχής στη πόλη είναι το φημισμένο πρώην οδόφραγμα της Ληδρας. Η κομψή μετατροπή του σε “είσοδο”, δεν αλλάζει την ιστορική πραγματικότητα. Ενώ η ιδέα το δρομάκι προς το κατεχόμενο μέρος να στολιστεί με δεκάδες γλάστρες είναι αρκούντως προσβλητική και υπερβαίνει σε ασημαντότητα ακόμα και τις παρεμβάσεις των Αtenistas. Τα προσχήματα προσπαθεί να διασώσει μια πινακίδα που θυμίζει ότι η Λευκωσία παραμένει η “last divided capital”. Το πιο διαδεδομένο διακοσμητικό στη πόλη είναι το συρματόπλεγμα, με αποκορύφωμα το φρούριο της Αρχιεπισκοπής. Η δρακόντεια φύλαξη της οποίας αποτελεί κατάλοιπο της εποχής του Μακαρίου. 

Στη πόλη διασώζονται τα βενετικά τείχη, απομεινάρια κι αυτά μια άλλης ιστορικής περιόδου. Παραμένουν όμως ακόμα και σήμερα ιδιαίτερα χρήσιμα επιτελώντας μια ζωτική λειτουργία, το διαχωρισμό του ελεύθερου κομματιού της Λευκωσίας. Το διαχωρισμό ανάμεσα στην εντός των τειχών Λευκωσία που είναι η παλιά πόλη και στη νέα εκτός των τειχών. Στη παλιά πόλη βλέπεις παντού παλιά κτίρια, μνημεία κι άλλα ιστορικά κτίσματα. Αντίθετα στη νέα πλευρά της πόλης συναντάς πολυώροφα κτίρια, επιχειρηματικούς και τραπεζικούς κολοσσούς και τα μεγαλύτερα εμπορικά brand names. Πρόκειται για μια αισθητή εισβολή που μετατρέπεται σταδιακά στην πιο ανεπαίσθητη κατοχή της Κύπρου. Στο σύγχρονο κομμάτι της Λευκωσίας βρίσκεται σε εξέλιξη μια ακόμα σταυροφορία της ελεύθερης αγοράς σε ένα πρόσφορο έδαφος της ευρωπαϊκής ηπείρου. Μια εν εξελίξει σταυροφορία χρειάζεται σύμβολα για τη θεμελίωση της κυριαρχίας της. Χρειάζεται ένα σύμβολο που θα καθορίζει τα όρια της κυριαρχίας της κι ένα πύργο για να εποπτεύει τα εδάφη της. Το νέο πολυώροφο κτίριο της Delloite επιβεβαιώνει την εποπτεία των αγορών ενώ τα όρια της κυριαρχίας της ελεύθερης αγοράς φτάνουν ως τα παλιά βενετικά τείχη στις παρυφές των οποίων θα κατασκευαστεί το σύμβολο του διαχωρισμού, η νέα πλατεία της Ελευθερίας την ανάπλαση της οποίας έχει αναλάβει η φημισμένη Ιρακινή αρχιτέκτονας Ζαχα Χαντιντ. Η τραγική ειρωνεία είναι πως απέναντι από την ταμπέλα που παρουσιάζει το ογκώδες έργο της Χαντιντ στέκει ταλαιπωρημένο ένα δεντράκι, που κανείς πια δεν προσέχει, με τις φωτογραφίες των αγνοούμενων από μια άλλη εισβολή, μια άλλη κατοχή, την τουρκική. 

Τα σημάδια της εισβολής των αρχών της παγκοσμιοποίησης και της ελεύθερης αγοράς είναι φανερά με μια απλή βόλτα στη πόλη. Μια Μ.Κ.Ο. που απευθύνεται σε μετανάστες διοργανώνει μαθήματα business administration. Στον κεντρικό πεζόδρομο της πόλης οι επιλογές για φαγητό είναι δυο κινέζικα εστιατόρια, ένα KFC, ένα Everest κι ένα McDonalds. Για ένα τουρίστα η προσπάθεια για να βρει μαγαζί με παραδοσιακά προϊόντα ή για να γευτεί την κυπριακή κουζίνα κάπου στο κέντρο της Λευκωσίας αντιστοιχεί με επικίνδυνη αποστολή. Πρόκειται για μια συστηματική υποβάθμιση της κυπριακής κουλτούρας με ακραία εκδοχή την εισαγωγή πολιτισμού στο νησί με τη μορφή της σύγχρονης τέχνης και όχημα τα ρέοντα κονδύλια της Ε.Ε.

Στη συνέχεια, το ταξίδι μας επιφύλασσε μια εμπειρία ζωής, την επίσκεψη στη Νεκρή Ζώνη. Περπατήσαμε σε μέρη που ο χρόνος έχει σταματήσει στο 1974. Αποκλεισμένες εκτάσεις, γκρίζα τοπία, ερειπωμένα κτίρια. Οι εκπρόσωποι του Ο.Η.Ε. μας ενημέρωσαν ότι δεν έχουν δικαίωμα να παρέμβουν ούτε κατ’ελαχιστο στα κτίρια που βρίσκονται εντός της νεκρής ζώνης. Παρ’όλα αυτά κατοικούν ίσως στο ωραιότερο από αυτά στο Ληδρα Παλλάς. Προφανώς για αυτούς η χρήση του από εκατοντάδες στρατιώτες δεν αποτελεί παρέμβαση. Η πλέον ανησυχητική εξέλιξη σχετικά με τη νεκρή ζώνη εντοπίζεται στη τάση μονιμοποίησης της κι ακόμη χειρότερα στη τάση τουριστικοποιησης της. Ενώ μας μίλησαν για τη διάθεση τους η ζώνη να ανοίξει στους κατοίκους των δυο κοινοτήτων, κανείς δεν δήλωσε την επιθυμία του να καταργηθεί η ζώνη. Παράλληλα στην οργανωτική τους δομή έχουν εντάξει και τμήμα δημοσίων σχέσεων και Μ.Μ.Ε., ενώ για κάθε σημείο της Ζώνης υπάρχει και διαφορετικός αξιωματούχος υπεύθυνος για την ξενάγηση των επισκεπτών. Όποιος έχει διαβάσει το Δρομέα του Στιβεν Κίνγκ θα αντιληφθεί ότι η Νεκρή Ζώνη αποτελεί το ιδανικότερο σκηνικό για τη μεταφορά της ακραίας ιδέας του βιβλίου κι άλλων παρόμοιων στη πραγματική ζωή.

Τέλος, παρατηρήσαμε δυο ενδιαφέρουσες τάσεις που κυριαρχούν αντίστοιχα στους δυο πληθυσμούς και που ίσως διαδραματίσουν καταλυτικό ρόλο στο μέλλον της χώρας. Οι Ελληνοκύπριοι στη πλειοψηφία τους έχουν εμφανώς συνηθίσει τα σημάδια της τουρκικής κατοχής (χωρίς να υπονοώ σε καμία περίπτωση ότι την έχουν αποδεχθεί). Όταν μιλούν για τη πολιτική, είναι επικριτικοί απέναντι στο πολιτικό σύστημα κατηγορώντας μερίδα πολιτικών ότι έχτισαν καριέρες πάνω στο Κυπριακό πρόβλημα, ενώ πλέον καυτηριάζουν ανοικτά το περιορισμό της πολιτικής στην επίλυση του Κυπριακού, επιλογή που αφήνει τομείς όπως η οικονομία και η παιδεία σε δεύτερη μοίρα κι ασφαλώς εκτός δημόσιας συζήτησης. Από την άλλη οι Τουρκοκύπριοι, σε μειοψηφικό ποσοστό, φαίνεται ότι σταδιακά διαμαρτύρονται για τους περιορισμούς και τις καταπιέσεις που επιβάλλει η τουρκική ελίτ και η τοπική ηγεσία. Νιώθουν ότι πλέον καταπιέζονται κι αυτοί από τον ίδιο εισβολέα.

Δυστυχώς φύγαμε από τη Κύπρο με τη θλιβερή αίσθηση ότι στη περιοχή επιζεί ακόμα το καπιταλιστικό ιδεολόγημα που συνδέει τον νεοφιλελευθερισμό και την ελεύθερη αγορά με τη δημοκρατία και την ελευθερία.