Οι διαφαινόμενες λύσεις στην ελληνική τραγωδία

Του Κώστα Μελά

Υπάρχει ένα σενάριο για τις μελλοντικές εξελίξεις το οποίο προκαλεί ρίγη τρόμου στην ελληνική κυβέρνηση, η οποία αποφεύγει οποιαδήποτε αναφορά σε αυτό όπως ο διάβολος αποφεύγει το λιβάνι. Πρόκειται για το σενάριο που προβλέπει την αδυναμία αναχρηματοδότησης του ελληνικού χρέους όταν το 2012 η ελληνική κυβέρνηση είναι υποχρεωμένη να προσφύγει στις χρηματοπιστωτικές αγορές και συγκεκριμένα στις αγορές ομολόγων. Το συγκεκριμένο σενάριο μπορεί να συμβεί καταρχάς ανεξάρτητα από την επίτευξη ή όχι των στόχων του Μνημονίου. Παρότι όμως πλέον φαντάζει, εξ αντικειμένου, ως το πιθανότερο σενάριο αυτό που προβλέπει την αδυναμία υλοποίησης των στόχων που έχουν τεθεί από το Μνημόνιο και εντούτοις το οικονομικό επιτελείο της κυβέρνησης συνεχίζει να επιμένει σε μια αδιέξοδη και αναποτελεσματική οικονομική πολιτική. Για την αλήθεια των παραπάνω υπάρχουν πλήθος στοιχείων και μελετών που δείχνουν με αρκετή σαφήνεια ότι οι στόχοι του Μνημονίου είναι ανέφικτοι.
Όμως ας μην αναφερθούμε πάλι σε αυτά τα θέματα αλλά ας προχωρήσουμε λίγο και ας δεχθούμε, έστω ως υπόθεση εργασίας, το παραπάνω σενάριο. Θα πρέπει να ειπωθεί ότι το πρόβλημα αφορά κατά κύριο λόγο την ελληνική κυβέρνηση, αλλά παράλληλα αφορά –τουλάχιστον στο ίδιο επίπεδο ή και περισσότερο– τις χώρες της ευρωζώνης και μεταξύ αυτών πρωτίστως την Γερμανία. Ποιες είναι οι λύσεις σε μια τέτοια περίπτωση; Οι λύσεις που υπάρχουν είναι οι ακόλουθες:

• Η χρονική επιμήκυνση του Μνημονίου (με νέους όρους και στόχους) και μετά το 2014. Είναι μια λύση που φαίνεται να προέρχεται κυρίως από το ΔΝΤ. Το θέμα τέθηκε όταν πολλοί ξένοι επενδυτές, που πήραν μέρος στα roadshows του υπουργού Οικονομικών, ρώτησαν επανειλημμένα τι θα γίνει με την εξυπηρέτηση του ελληνικού χρέους, η οποία φαντάζει δύσκολη. Η απάντηση ήρθε μόνο από την πλευρά του επικεφαλής του κλιμακίου του ΔΝΤ, κ. Πωλ Τόμπσεν, ότι υπάρχει το ενδεχόμενο παράτασης της υπάρχουσας συμφωνίας ή ακόμη και νέας συμφωνίας μεταξύ της Ελλάδας και του ΔΝΤ μόνο. Είναι γνωστό ότι εδώ και αρκετούς μήνες έχουν φανεί και επισήμως οι διαφωνίες στους κόλπους της τρόικας. Εδώ και μήνες το ΔΝΤ σιωπηρά προσπαθεί να αποστασιοποιηθεί από την έκβαση του Μνημονίου και έχει αρχίσει τις διαρροές περί «πνιξίματος» της ανάπτυξης από τη δύσκαμπτη δημοσιονομική λογική της ΕΕ, η οποία ενδιαφέρεται κατά τρόπο μονομανή με τα δημοσιονομικά ελλείμματα. Σύμφωνα λοιπόν με τις υπάρχουσες πληροφορίες το ΔΝΤ δεν αποκλείει το ενδεχόμενο επέκτασης της οικονομικής βοήθειας προς την Ελλάδα και πέραν του 2012, οπότε και λήγει το πακέτο διάσωσης των 110 δις ευρώ, αναφέρει σε δημοσίευμά της η Wall Street Journal. Παρά τη στήριξη που έχει λάβει η Ελλάδα μέχρι στιγμής, δεν αποκλείεται μελλοντική συνέχεια ή επιπρόσθετη συμφωνία με το ΔΝΤ μετά τη λήξη της τριετίας, αναφέρει πηγή της γνωστής αμερικανικής εφημερίδας.
Είναι φανερό ότι το ΔΝΤ ως πολυμερής οργανισμός δεν έχει ιδιαίτερη δυσκολία να προχωρήσει σε μια νέα συμφωνία με την Ελλάδα. Δεν συμβαίνει όμως το ίδιο με την ΕΕ, η οποία βρίσκεται συνεχώς υπό πολιτική παρακολούθηση και όπου οι αποφάσεις λαμβάνονται κάτω από συγκεκριμένο πολιτικό σκεπτικό εξυπηρέτησης των εθνικών συμφερόντων πρωτίστως των ισχυρών χωρών αλλά και της πίεσης που ασκείται από την κοινή γνώμη των κατοίκων τους. Η απάντηση σε αυτές τις «σκέψεις» του ΔΝΤ από την ΕΕ ήταν μια κατηγορηματική άρνηση. Σύμφωνα με δηλώσεις του αρμόδιου επιτρόπου κ. Όλι Ρεν η ΕΕ «απορρίπτει τα σενάρια περί παράτασης του Μνημονίου μετά το 2014», διαψεύδοντας κατηγορηματικά τα δημοσιεύματα που θέλουν επιμήκυνση της συμφωνίας μετά τη λήξη της.
Φαίνεται λοιπόν ότι πολύ δύσκολα η ευρωζώνη θα συμφωνήσει για νέα δανειοδότηση από τη στιγμή όπου το σχέδιο έχει σαφή χρονοδιαγράμματα για την επιστροφή της χώρας στις αγορές. Η διάχυτη εντύπωση είναι ότι πολύ δύσκολα θα υπάρξει συναίνεση στους κόλπους των «16», και ιδιαίτερα της Γερμανίας, για νέο δανεισμό προς την Ελλάδα, κάτι που απέρριψε και η κ. Άγκελα Μέρκελ επισήμως, κατά τη διάρκεια της συνόδου κορυφής της προηγούμενης εβδομάδας. Επίσης θεωρεί ότι το παράδειγμα της Σλοβακίας –η οποία αρνείται από τώρα να καταβάλει το μερίδιο του δανείου που της αναλογεί– ενδέχεται να ακολουθήσουν και άλλες χώρες των οποίων το αναλογούν μερίδιο είναι πολύ μεγαλύτερο από αυτό της Σλοβακίας. Η πολιτική της ΕΕ στην παρούσα φάση συνίσταται στην αύξηση των πιέσεων για επίσπευση των μεταρρυθμίσεων ώστε μέχρι τα μέσα του 2011 να υπάρχουν σαφή δείγματα γραφής για τις διαρθρωτικές αλλαγές, γιατί αυτές θα πείσουν τις αγορές να ρίξουν τα spreads. Η ΕΕ υποστηρίζει παράλληλα πως με το μηχανισμό των 750 δις ευρώ η ευρωζώνη κλείνει το θέμα χρηματοδότησης προβληματικών χωρών. Όμως όπως γίνεται κατανοητό η θέση αυτή της ΕΕ δεν απαντάει στο βασικό ερώτημα που τέθηκε μέσω της υπόθεσης εργασίας στο τι θα γίνει στην περίπτωση που οι χρηματοπιστωτικές αγορές δεν ανταποκριθούν στα αιτήματα αναχρηματοδότησης του ελληνικού χρέους το 2012. Θα επιτρέψει σε χώρα-μέλος της ευρωζώνης να πτωχεύσει; Στην περίπτωση αυτή όμως τα προβλήματα της ευρωζώνης το πιθανότερο να είναι πολλαπλάσια και μεγαλύτερων αρνητικών επιπτώσεων. Είναι δύσκολο να δεχθεί κανείς ως δεδομένη την άποψη της ΕΕ. Είναι σίγουρο ότι υπάρχει σχέδιο για την αντιμετώπιση αυτού του ζητήματος. Αυτό το σχέδιο περιλαμβάνει τη δεύτερη πιθανή λύση του ελληνικού προβλήματος.

• Η δεύτερη λύση ονομάζεται «θεσμοθετημένη εθνική πτώχευση με τάξη». Πρόκειται για μια ελεγχόμενη πτώχευση μιας χώρας μέλους της ευρωζώνης με έναν εύρυθμο τρόπο χωρίς να απειλούν ολόκληρη την ευρώ ζώνη. Το πρώτο και βασικό συμπέρασμα που συνάγεται από αυτή τη λύση είναι ότι δεν αποκλείονται στο μέλλον πτωχεύσεις χωρών της ευρωζώνης κάτι που φάνταζε αδιανόητο πριν λίγους μήνες.
Για να αποτρέψει μελλοντικά προβλήματα η γερμανική κυβέρνηση προτείνει ένα πακέτο αλλαγών το οποίο θα μπορούσε να σταθεροποιήσει με σημαντικούς τρόπους τη δομή της Ευρωπαϊκής Νομισματικής Ένωσης. Όμως ακόμη και τότε, δεν μπορεί να αποκλειστεί το ενδεχόμενο ότι μερικές χώρες θα πτωχεύσουν στο μέλλον.
Η προσπάθεια είναι αναγκαία, διότι σημαντικά μέτρα ασφαλείας για να προστατεύσουν το κοινό νόμισμα δεν αποδίδουν. Η Συνθήκη Σταθερότητας και Ανάπτυξης, η οποία σκοπό είχε να κόψει τον υπερβολικό κρατικό δανεισμό από τη ρίζα του, αποδείχτηκε άχρηστη. Μερικές από τις πιο αυστηρές αρχές τις νομισματικής ένωσης πήγαν στην άκρη, συμπεριλαμβανομένης και της αρχής η οποία απαγορεύει μέλη κράτη να βοηθούν άλλα σε οικονομικές δυσκολίες. Μόνο με πολιτικά τρικ αμφισβητούμενης νομιμότητας κατάφεραν οι χώρες τις ευρωζώνης να αποτρέψουν την κρίση σε τόσο σύντομο διάστημα, η οποία όμως δεν ξεπεράστηκε. Ειδικά οι Γερμανοί φορολογούμενοι θα αντιμετωπίσουν τεράστια βάρη αν τα τωρινά μέτρα αποτύχουν. Βάσει των αρχών του πακέτου στήριξης η Γερμανία έχει υποσχεθεί 170 δις ευρώ.
Με το σχέδιό της για εύρυθμες εθνικές πτωχεύσεις, η Μέρκελ σκοπεύει να ακυρώσει αυτές τις αδυναμίες μέσα στην νομισματική ένωση. Ελπίζει να εγκαθιδρύσει μια διαδικασία υπό την οποίαν μια πτωχευμένη χώρα θα μπορεί να αναδιαρθρωθεί στο μέλλον. Επίσης θέλει να αποτρέψει το πρόγραμμα σωτηρίας να γίνει μια μόνιμη κατάσταση στο μέλλον, και ως εκ τούτου μια μόνιμη απειλή για τον γερμανικό ομοσπονδιακό προϋπολογισμό.
Η βασική σκέψη είναι να δομήσει τα σχέδια περισσότερο ως ανάπτυξη του πακέτου σωτηρίας, παρά ως εναλλακτικά σχέδια ως προς αυτό, για να μην μπορεί να θεωρηθούν ως ψήφος μη εμπιστοσύνης στο ήδη υπάρχον ευρωπαϊκό πακέτο διάσωσης των χωρών της ευρωζώνης. Έτσι επιχειρεί να εμφανίσει ως νομιμοποιημένες όλες τις διαδικασίες της ευρωζώνης κάτι που ευελπιστεί να λειτουργήσει κατευναστικά έναντι των χρηματοπιστωτικών αγορών.
Επίσης σύμφωνα με υπάρχουσες πληροφορίες η Γερμανία βρήκε νομική φόρμουλα βάσει της οποίας η πρόταση για ελεγχόμενo default μιας χώρας-μέλους της ευρωζώνης δεν χρειάζεται να μπει στη Συνθήκη της Λισαβόνας, άρα να επικυρωθεί από τα 27 εθνικά κοινοβούλια της ΕΕ. Με αυτόν τον τρόπο η πρόταση θα μπορεί να περάσει με πολιτική συμφωνία από το Eurogroup. (Πιθανά το θέμα θα τεθεί και η όποια τελική απόφαση θα παρθεί στο συμβούλιο κορυφής του Οκτωβρίου.)
Ποια είναι τα βασικά σημεία του σχεδίου για την ελεγχόμενη πτώχευση μιας χώρας μέλους της ευροζώνης;
Στην περίπτωση όπου μια χώρα της ευρωζώνης δεν μπορεί να εξυπηρετήσει το χρέος της, το σχέδιο προτείνει «ένα κομμένο και ραμμένο συνδυασμό χρονικής επιμήκυνσης της λήξης και μια ταιριαστή μείωση της ονομαστικής αξίας ή του επιτοκίου» των ομολογιών υπό εξέταση. Με άλλα λόγια, οι πιστωτές παίρνουν λιγότερα λεφτά από ότι δικαιούνται, και πρέπει να περιμένουν περισσότερο χρόνο· μια διαδικασία η οποία αναφέρεται ως «κούρεμα».
Η χρεωμένη χώρα παίρνει το μεγαλύτερο κέρδος. Το οικονομικό της βάρος μειώνεται, έτσι ώστε η κυβέρνηση δεν λαμβάνει καινούργια δάνεια για να πληρώσει τα παλαιά. Αυτό μειώνει το βάρος των κυβερνητικών προϋπολογισμών, διότι η χώρα στη συγκεκριμένη συγκυρία θα μπορούσε να δανειστεί μόνον προσφέροντας υψηλότερα ασφάλιστρα κινδύνου. Αν συνεχιστεί η διαδικασία δανεισμού με υψηλότερα ασφάλιστρα κινδύνου, δημιουργούνται νέες τρύπες στους προϋπολογισμούς των χωρών οδηγώντας σε φαύλο κύκλο υπερχρέωσης.
Αλλά και οι πιστωτές θα πρέπει να λάβουν ένα κίνητρο για να εξυπηρετήσουν ένα χρεωμένο κράτος. Με αντίκρισμα την αναίρεση των απαιτήσεών τους έχουν την εγγύηση της υπόλοιπης αξίας των ομολογιών τους η οποία δεν θα είναι περισσότερο από το ήμισυ της ονομαστικής αξίας. Το κέρδος τους είναι ότι δεν θα χρειαστεί να διαγράψουν ολόκληρο το ομόλογο. Το χρεωμένο κράτος πρέπει να πληρώσει ένα εγγυημένο ποσόν, το οποίο σημαίνει ότι και αυτό φέρει ένα μέρος του χρέους.
Επειδή σε μια διαδικασία κουρέματος το λιγότερο από το ήμισυ των χρεών «συγχωρείται», οι πτωχευμένες χώρες παραμένουν με ένα «αρχικό ρίσκο της χώρας». Αυτό το εναπομένον ποσόν λειτουργεί ως σήμα, διότι οι ομολογίες της χώρας συνεχίζουν να διαπραγματεύονται στην αγορά. Αν η πιστοληπτική τους αξιολόγηση μειώνεται τότε τα επιτόκια ανεβαίνουν. Με άλλα λόγια οι επενδυτές, κυβερνήσεις και οργανισμοί σωτηρίας είναι μονίμως εν γνώσει της αξιολόγησης της αγοράς.
Η γερμανική κυβέρνηση θεωρεί ότι τη διαδικασία μπορεί να αναλάβει ένα νέο θεσπισμένο Κλαμπ του Βερολίνου που θα μπορούσε να λειτουργήσει ως «διεθνής εγγυητής». Οι Γερμανοί ειδικοί βλέπουν αυτόν τον οργανισμό σαν έναν απολιτικό και νομικά ανεξάρτητο οργανισμό.
Το ΔΝΤ θα εμπλακεί στην αναχρηματοδότηση από την αρχική φάση. Οι Γερμανοί ειδικοί βλέπουν το ΔΝΤ να παίζει καθοριστικό ρόλο. Εάν οι εκπρόσωποι του οργανισμού, ο οποίος εδρεύει στην Ουάσιγκτον, αποφασίσουν ότι κούρεμα και αναδιάρθρωση απέτυχαν, τότε αρχίζει η δεύτερη φάση της διαδικασίας.
Είναι πλέον πλήρης αναχρηματοδότηση. Σύμφωνα με αυτό το σκεπτικό, «αυτό θα απαιτήσει περιορισμούς στις διακριτές εξουσίες εθνικής κυριαρχίας». Με άλλα λόγια, η κυβέρνηση του κράτους δεν θα μπορεί να διαχειρίζεται πλήρως το ταμείο του.
Η κυβέρνηση θα αντικαθίσταται με «ένα άτομο ή ένα γκρουπ από άτομα γνώστες των τοπικών χαρακτηριστικών του χρεωμένου κράτους» ο οποίος/το οποίο θα διασφαλίζει τα συμφέροντα του πτωχευμένου κράτους. Το Κλαμπ θα έχει την εξουσία να τοποθετήσει τέτοια άτομα.
Δυστυχώς ή ευτυχώς αυτές είναι οι λύσεις που αυτή τη στιγμή συζητούνται για το ελληνικό πρόβλημα. Βεβαίως οι λύσεις αυτές είναι από όλες τις πλευρές πολύ επώδυνες, χωρίς να είμαστε σήμερα σε θέση να εκτιμήσουμε προβλήματα και απώλειες που θα προκύψουν από την εφαρμογή τους. Το μέλλον φαντάζει αβέβαιο, φθάνει βεβαίως να υπάρχει μέλλον.
Η ελληνική τραγωδία συνεχίζει να διαδραματίζεται μπροστά στα μάτια των Ελλήνων πολιτών και όλοι αναμένουν τον από μηχανής θεό που θα φέρει την κάθαρση στην διαπιστωμένη Ύβριν. Όμως τι είδους κάθαρση θα είναι;

Πηγή: Monthly Review