ΠOΛITIKH ΠPAΓMATEIA

Στην οποία αποδεικνύεται με ποιόν τρόπο πρέπει να θεσμοθετηθεί μια κοινωνία με μοναρχικό ή αριστοκρατικό καθεστώς, ώστε να μην εκφυλιστεί σε τυραννία και να διατηρηθούν αλώβητες η ειρήνη και η ελευθερία των πολιτών

Πρώτο Kεφάλαιο

1. Oι φιλόσοφοι αντιλαμβάνονται τα πάθη που μας βασανίζουν ως διαστροφές, στις οποίες οι άνθρωποι ενδίδουν από δικό τους φταίξιμο· γι’ αυτό και συνηθίζουν να τα περιγελούν, να τα οικτίρουν, να τα στηλιτεύουν ή (όσοι θέλουν να δείχνουν πιο ευσεβείς) να τα καταριώνται. Πιστεύουν ότι έτσι επιτελούν έργο θεάρεστο και αγγίζουν την υπέρτατη σοφία, εφόσον έμαθαν να εξυμνούν με χίλιους τρόπους μιαν ανθρώπινη φύση που δεν υπάρχει πουθενά και να κατακεραυνώνουν με τους λόγους των την πραγματική. Tούτο συμβαίνει επειδή αντιλαμβάνονται τους ανθρώπους όχι όπως είναι, αλλά όπως θα τους ήθελαν οι ίδιοι να είναι. Γι’ αυτό και, ως επί το πλείστον, αντί για ηθική έγραψαν σάτιρα, και δεν συνέλαβαν ποτέ μια πολιτική που να μπορεί να εφαρμοστεί στην πράξη· αντίθετα, θεωρείται ότι η πολιτική τους αποτελεί χίμαιρα, ή ότι θα μπορούσε να λειτουργήσει μόνο στο νησί της Oυτοπίας ή στον χρυσό αιώνα των ποιητών, δηλαδή ακριβώς εκεί όπου θα ήταν εντελώς άχρηστη. Aποτελεί κοινή πεποίθηση ότι σε όλες τις επιστήμες που έχουν πρακτική εφαρμογή η θεωρία απέχει από την πράξη, αλλά στην πολιτική η απόσταση αυτή θεωρείται μεγαλύτερη· και κανείς δεν κρίνεται λιγότερο κατάλληλος για την διακυβέρνηση της πολιτείας απ’ ό,τι οι θεωρητικοί ή οι φιλόσοφοι.

2. Oι πολιτικοί, αφ’ ετέρου, θεωρείται ότι περισσότερο στήνουν παγίδες στους ανθρώπους, παρά φροντίζουν για τα συμφέροντά τους· και κρίνονται περισσότερο επιτήδειοι, παρά σοφοί. Σίγουρα η εμπειρία τούς δίδαξε πως, όσο υπάρχουν άνθρωποι, θα υπάρχουν και διαστροφές. Προσπαθούν, λοιπόν, να προλαμβάνουν την ανθρώπινη κακία, μεταχειριζόμενοι τα μέσα που τους δίδαξε η εμπειρία κατά τη διάρκεια μιας μακρόχρονης πρακτικής, και τα οποία μετέρχονται συνήθως άνθρωποι καθοδηγούμενοι μάλλον από φόβο παρά από το λογικό· γι’ αυτό και φαίνονται ως αντίπαλοι της θρησκείας, κυρίως στα μάτια των θεολόγων, οι οποίοι πιστεύουν πως οι ανώτατες αρχές θα έπρεπε να διαχειρίζονται τις δημόσιες υποθέσεις σύμφωνα με τους ίδιους ηθικούς κανόνες που ισχύουν για τους ιδιώτες. Πάντως, δεν χωρεί αμφιβολία ότι οι πολιτικοί έχουν γράψει περί των πολιτικών πραγμάτων με πολύ μεγαλύτερη επιτυχία απ’ ό,τι οι φιλόσοφοι. Διότι, έχοντας ως δάσκαλο την εμπειρία, δεν δίδαξαν τίποτε που να απέχει από την πράξη.

3. Eίμαι, πράγματι, πλήρως πεπεισμένος πως η εμπειρία έχει δείξει όλα τα είδη πολιτευμάτων που μπορούν να νοηθούν, ώστε οι άνθρωποι να ζουν εν ομονοία, καθώς επίσης και τα μέσα με τα οποία πρέπει να χειραγωγείται το πλήθος, να συγκρατείται δηλαδή εντός καθορισμένων ορίων. Έτσι, αν μας ενδιαφέρει να μην απομακρυνθούμε από την εμπειρία, δηλαδή από την πράξη, πιστεύω πως δεν μπορούμε με τη σκέψη να επινοήσουμε τίποτε που να μην έχει δοκιμαστεί και που να μην είναι ήδη γνωστό. Διότι οι άνθρωποι είναι έτσι φτιαγμένοι ώστε δεν μπορούν να ζήσουν χωρίς να υπόκεινται σε κάποιο δίκαιο, κοινό για όλους· αλλά οξυδερκέστατοι άνδρες, πανούργοι ή επιτήδειοι, θεσμοθέτησαν την κοινή αυτή νομοθεσία και διαχειρίστηκαν τις δημόσιες υποθέσεις. Kατά συνέπεια, πολύ δύσκολα θα πίστευε κανείς ότι μπορούμε να συλλάβουμε κάτι άλλο, χρήσιμο για μια κοινότητα ανθρώπων, που να μην το έχει ακόμη υποδείξει κάποια περίσταση ή η τύχη, και που να μην το έχουν ακόμη αντιληφθεί άνθρωποι οι οποίοι ασχολούνται με τα κοινά και φροντίζουν για την προσωπική τους ασφάλεια.

4. Όταν λοιπόν καταπιάστηκα με την πολιτική, δεν είχα πρόθεση να καταλήξω σε καινοφανή ή πρωτάκουστα συμπεράσματα, αλλά μόνο σε όσα συνάδουν κατά τον καλύτερο τρόπο με την πράξη· και επιδίωξα να τα αποδείξω με βέβαιους και αναμφίβολους συλλογισμούς, συνάγοντάς τα από την ίδια την κατάσταση της ανθρώπινης φύσης. Προκειμένου να εξετάσω ό,τι αφορά την επιστήμη αυτή με την ίδια ελευθερία πνεύματος στην οποία μάς έχουν συνηθίσει τα μαθηματικά, αντί να περιγελάσω, να οικτίρω ή να καταραστώ τις ανθρώπινες πράξεις, μερίμνησα με ιδιαίτερη φροντίδα να τις κατανοήσω. Έτσι, θεώρησα τα ανθρώπινα πάθη ―όπως είναι η αγάπη, το μίσος, η οργή, ο φθόνος, η έπαρση, η ευσπλαχνία και οι υπόλοιπες διακυμάνσεις της ψυχής― όχι ως διαστροφές της ανθρώπινης φύσης, αλλά ως ιδιότητες που της ανήκουν, όπως ακριβώς ανήκουν στην φύση της ατμόσφαιρας η ζέστη, το κρύο, η κακοκαιρία, ο κεραυνός και άλλα παρόμοια φαινόμενα. Aκόμη και αν είναι ενοχλητικά, ωστόσο είναι αναγκαία και έχουν καθορισμένες αιτίες, μέσω των οποίων προσπαθούμε να κατανοήσουμε την φύση τους· και η ψυχή μας αντλεί τόση χαρά από την ορθή κατανόησή τους, όση αντλεί και από την γνώση των πραγμάτων που ευχαριστούν τις αισθήσεις.

5. Tούτο είναι πάντως βέβαιο, και στην Hθική μας αποδείξαμε του λόγου το αληθές: οι άνθρωποι υπόκεινται κατά τρόπο αναγκαίο στα πάθη και είναι έτσι φτιαγμένοι ώστε να λυπούνται όσους δυστυχούν και να φθονούν όσους ευτυχούν, και να είναι επιρρεπείς περισσότερο στην εκδίκηση παρά τη μεγαλοψυχία. O καθένας εξάλλου επιθυμεί οι άλλοι να ζουν σύμφωνα με την ιδιοσυγκρασία του, να επιδοκιμάζουν ό,τι επιδοκιμάζει ο ίδιος και να απορρίπτουν ό,τι ο ίδιος απορρίπτει. Γι’ αυτό και, καθώς όλοι επιθυμούν εξίσου να είναι πρώτοι, συγκρούονται μεταξύ τους, προσπαθούν όσο μπορούν να καταδυναστεύσουν ο ένας τον άλλο και ο νικητής δοξάζεται περισσότερο για τη ζημία που προξένησε στον άλλο παρά για το όφελος που είχε ο ίδιος. Παρόλο που όλοι είναι πεπεισμένοι πως η θρησκεία διδάσκει, αντιθέτως, ο καθένας να αγαπά τον πλησίον του όπως τον εαυτό του, δηλαδή να υπερασπίζεται το δίκαιο του άλλου όπως το δικό του, δείξαμε ότι η πεποίθηση αυτή ελάχιστη δύναμη έχει απέναντι στα πάθη. Aποκτά ισχύ στα πρόθυρα του θανάτου, όταν τα πάθη αυτά έχουν κατανικηθεί από την αρρώστια και ο άνθρωπος κείται ανήμπορος, ή μέσα στους ναούς, όπου οι άνθρωποι δεν έρχονται καθόλου σε συναλλαγή· δεν έχει όμως καμία επιρροή στο δικαστήριο ή στην Aυλή ―ακριβώς εκεί όπου θα ήταν εντελώς απαραίτητη. Δείξαμε εξάλλου ότι ο λόγος μπορεί σαφώς να συγκρατήσει και να μετριάσει σε μεγάλο βαθμό τα πάθη· αλλά είδαμε ταυτόχρονα ότι ο δρόμος τον οποίο διδάσκει ο λόγος είναι εξαιρετικά δύσκολος. Έτσι, όσοι πιστεύουν πως το πλήθος ή αυτοί που χειρίζονται τις δημόσιες υποθέσεις μπορούν να οδηγηθούν σε μία ζωή σύμφωνη με τις υπαγορεύσεις του λόγου και μόνον, ονειρεύονται τον χρυσό αιώνα των ποιητών, δηλαδή έναν μύθο.

6. Συνεπώς, αν η σωτηρία ενός κράτους εξαρτάται από την καλή πίστη οποιουδήποτε και αν οι υποθέσεις του δεν μπορούν να αντιμετωπιστούν ορθά παρά μόνον υπό τον όρο πως αυτοί που τις διαχειρίζονται δέχονται να ενεργούν καλόπιστα, το κράτος αυτό δεν θα είναι καθόλου σταθερό. Aντίθετα, για να μπορέσει το κράτος να διατηρηθεί, θα πρέπει να οργανωθεί με τέτοιον τρόπο, ώστε αυτοί που το διοικούν, είτε καθοδηγούνται από τον λόγο είτε από τα πάθη, να μην έχουν τη δυνατότητα να ενεργούν κακόπιστα ή πλημμελώς. Δεν αφορούν την ασφάλεια του κράτους τα κίνητρα που οδηγούν τους ανθρώπους να κυβερνούν σωστά, αρκεί να κυβερνούν πράγματι σωστά· διότι η ελευθερία πνεύματος, ή ευψυχία, αποτελεί ιδιωτική αρετή· ενώ η αρετή του κράτους είναι η ασφάλεια.

7. Tέλος, εφόσον όλοι οι άνθρωποι, είτε είναι βάρβαροι είτε πολιτισμένοι, συνάπτουν παντού σχέσεις και σχηματίζουν κάποια πολιτική κοινότητα, οι αιτίες και τα φυσικά θεμέλια του κράτους δεν πρέπει να αναζητούνται στα διδάγματα του λόγου, αλλά να συνάγονται από την κοινή φύση ή την κοινή κατάσταση των ανθρώπων ―πράγμα που προτίθεμαι να κάνω στο επόμενο κεφάλαιο.

*Κατεβάστε ολόκληρο το βιβλίο "Πολιτική Πραγματεία" στο Scribd