«Είναι οι ανισότητες, ηλίθιε»!

Του Γιώργου Δουράκη*

Το ερώτημα αν ο Θεός έπλασε ή όχι τον κόσμο στον οποίο ζούμε δε μπορεί να απαντηθεί με βεβαιότητα. Οι απόψεις διΐστανται. Η οικονομική επιστήμη όμως μπορεί να μας πει με ακρίβεια σε ποιον ανήκει ο μάταιος τούτος κόσμος.

Σύμφωνα με την τελευταία έκθεση του γνωστού οργανισμού για την καταπολέμηση της φτώχειας OXFAM (βλ. εδώ), οι οικονομικές ανισότητες προσλαμβάνουν πλέον τρομακτικές διαστάσεις. Το 2015, μόλις 62 δισεκατομυριούχοι κατείχαν όσο πλούτο έχει και ο σχετικά φτωχότερος μισός πληθυσμός του πλανήτη, δηλ. 3,6 δισεκατομμύρια άνθρωποι! Ναι, σωστά διαβάσατε. Μόλις 62 δισεκατομμυριούχοι! Άνετα χωράνε σε μια αίθουσα σεμιναρίων… 

Η εξέλιξη αυτής της ανισότητας κατά τη διάρκεια της κρίσης είναι χαρακτηριστική και εξόχως ανησυχητική. Το 2010, το αντίστοιχο νούμερο ήταν 388 δυσεκατομμυριούχοι. Το 2011, 177. Το 2012, 159. Το 2013, 92. Το 2014, 80. Και το 2015, 62! Οπότε προκύπτει αβίαστα το ερώτημα-κουίζ (ο ευρών αμειφθήσεται): «Άραγε σε πόσα χρόνια από τώρα ένας και μοναδικός τρισεκατομμυριούχος θα κατέχει τόσο πλούτο όσο και ο μισός πληθυσμός της Γης»; Έχει τη σημασία του το ερώτημα. Γιατί αν συμβεί κάτι τέτοιο, τότε περνάμε από τον καπιταλισμό της χρηματοοικονομικής ολιγαρχίας στον καπιταλισμό της χρηματοοικονομικής… μοναρχίας! Του θρυλικού και ανεπανάληπτου Σκρουτζ Μακ Ντακ!

Ιδού και το σχετικό διάγραμμα:

Πηγή: OXFAM (βλ. εδώ, σ. 4)

Αλλά επειδή μπορεί αυτό να σας αφήνει αδιάφορο, δεδομένου ότι δεν ανήκετε στο φτωχότερο 50% του πληθυσμού της Γης, η έκθεση της OXFAM μελετά κι έναν άλλο δείκτη που σίγουρα σας αφορά άμεσα. Το μερίδιο στον παγκόσμιο πλούτο του πλουσιότερου 1% του πληθυσμού του πλανήτη συγκριτικά με το αντίστοιχο μερίδιο του υπόλοιπου 99% του πληθυσμού. Με βάση το δείκτη αυτό, η ανισότητα είναι ακόμη χειρότερη. Οι σύγχρονοι κροίσοι (1% του πληθυσμού) έχουν σήμερα μεγαλύτερο πλούτο από ό,τι όλη η υπόλοιπη ανθρωπότητα μαζί (το 99% του πληθυσμού)! Θυμάστε τι έλεγε το περίφημο κίνημα «Occupy Wall Street»; «Είμαστε το 99%». Και με τον εύστοχο αυτό τρόπο αποκάλυπτε τα δύο βασικά αίτια της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης: την υπερδιόγκωση του τραπεζικού συστήματος και τις εκρηκτικές οικονομικές ανισότητες. Δύο σλόγκαν, χίλιες αναλύσεις… 

Ιδού και το σχετικό διάγραμμα:

Πηγή: OXFAM (βλ. εδώ, σ. 2)

Εν κατακλείδι, πριν, κατά τη διάρκεια και μετά από την παγκόσμια οικονομική κρίση, η δυναμική των ανισοτήτων παραμένει ίδια κι απαράλλαχτη. Οι πλούσιοι γίνονται πλουσιότεροι και οι φτωχοί φτωχότεροι. Βέβαια τα συστημικά ΜΜΕ περί άλλα τυρβάζουν. Ασχολούνται συνεχώς και αδιαλείπτως με διάφορες συντεχνίες ήσσονος σημασίας και αφήνουν στο απυρόβλητο τη μέγιστη συντεχνία του οργανωμένου χρήματος, που κρατά σε ομηρία ολόκληρη την κοινωνία και απομυζά το μεγαλύτερο μέρος του κοινωνικού πλούτου με τη μορφή προσόδων (βλ. εδώ). Σήμερα, χάρη στις οικονομικές μελέτες του λαμπρού Τομά Πικετί, διαθέτουμε τη στατιστική τεκμηρίωση που μας έλειπε για να αποδείξουμε και επιστημονικά ότι η συντεχνία των ζάμπλουτων αυξάνει με εκθετικούς ρυθμούς την οικονομική και πολιτική επιρροή της (βλ. εδώ και εδώ). Ωστόσο η στρατηγική του «εδώ και τώρα παρ’ τα όλα» και «μην αφήνεις για αύριο ό,τι μπορείς να κερδίσεις σήμερα» είναι εξαιρετικά επικίνδυνη για παρόν και το μέλλον του καπιταλισμού. Δημιουργεί εκρηκτικές καταστάσεις. Είναι σαν να αφήνεις να βράζει στη φωτιά μια ερμητικά κλεισμένη χύτρα ταχύτητος χωρίς βαλβίδα ασφαλείας.

Αλλά το παρόν και το μέλλον του καπιταλισμού είναι ζοφερά και για έναν ακόμη λόγο. Δεν είναι μόνον ότι οι μεγιστάνες του πλούτου βγάζουν περισσότερα από κάθε άλλη φορά. Είναι και η απίστευτη κοινωνική αλαζονεία και ανευθυνότητα που επιδεικνύουν. Κρύβουν ξεδιάντροπα τα αμύθητα πλούτη τους σ’ ένα πυκνό δίκτυο φορολογικών παραδείσων που εκτείνεται σ’ ολόκληρη την υφήλιο. Η έκθεση της OXFAM εκτιμά ότι το ποσό που η συντεχνία των ζάμπλουτων κρύβει στους φορολογικούς αυτούς παραδείσους ανέρχεται σε 7,6 τρισεκατομμύρια δολάρια! 

Αλλά φορολογικοί παράδεισοι δε βρίσκονται μόνο στα σημερινά εξωτικά «νησιά των θησαυρών» (Κέιμαν κτλ.). Βρίσκονται και στην καρδιά της Ευρώπης (Ελβετία, Λιχτενστάιν, Λουξεμβούργο κτλ.). Dans le "jardin" du Luxembourg (και δεν εννοώ βέβαια το γνωστό πάρκο των Παρισίων, αλλά τον προκλητικό χρηματοοικονομικό «μπαχτσέ» της λιλιπούτιας αυτής χώρας-καζίνο), ο σημερινός επικεφαλής της Ευρωπαϊκής Επιτροπής -δηλαδή της εκτελεστικής εξουσίας της ΕΕ- όντας επί 18 χρόνια πρωθυπουργός, οργάνωνε με αριστοτεχνικό τρόπο τη φοροδιαφυγή πολλών πολυεθνικών εταιρειών μέσω του τραπεζικού συστήματος της χώρας του. Με άλλα λόγια ο ορισμός της διαπλοκής σε ανώτατο θεσμικό επίπεδο. Το σκάνδαλο αποκαλύφθηκε, αλλά και τι μ’ αυτό; Η ζωή συνεχίζεται. Business as usual! Πώς να βγούμε λοιπόν από την κρίση, όταν οι κατ’ εξοχήν υπαίτιοι, αυτοί που την προκάλεσαν με την κοινωνικά ανεύθυνη και αρπακτική συμπεριφορά τους, είναι οι ίδιοι που τη διαχειρίζονται; Μπορεί ποτέ να σβηστεί μια πυρκαγιά από πυρομανείς «πυροσβέστες»;.. 

Νομίζω ότι τα πράματα είναι πλέον ξεκάθαρα. Οι σημερινές ελίτ είναι εντάσεως ανοησίας. Παντού αποδεικνύονται κατώτερες των περιστάσεων. Ποτέ στο παρελθόν δεν υπήρξε τέτοιο έλλειμμα οικονομικής και πολιτικής ηγεσίας. Χαρακτηριστικό παράδειγμα ο θλιβερός μισάνθρωπος Dr. Schäublove, με το παραμορφωμένο πρόσωπο και τις παρανοϊκές ιδέες, που πρωτοστατεί στην έξαρση του εθνικιστικού ρατσισμού με την προσφιλή σ’ αυτόν μέθοδο της απόδοσης ευθυνών και του στιγματισμού ολόκληρων λαών ως «αμαρτωλών» και «υπαίτιων» (κρίμα που δε ζει πια ο αείμνηστος Πήτερ Σέλερς για να τον ενσαρκώσει στην οθόνη, όπως εδώ, στο σπαρταριστό αυτό βίντεο). 

Ο βλοσυρός και εμπαθής αυτός ευρωκράτορας είναι ο αρχιτέκτονας της αέναης λιτότητας, μιας κατ’ ευφημισμόν «οικονομικής» πολιτικής (ένα εκρηκτικό μείγμα οικονομικού σκοταδισμού και ηθικών προκαταλήψεων), που καταδικάζει την ΕΕ σε διαρκή στασιμότητα, ύφεση και ανεργία. Και φυσικά οδηγεί στην αναβίωση του ρατσισμού και της ξενοφοβίας. Μ’ αυτά και μ’ αυτά ο μακελάρης Dr. Schäublove και η ανεγκέφαλη γερμανική ελίτ οδηγούν την ευρωζώνη και την ΕΕ σε βίαιη αναδιάρθρωση ή και σε πλήρη διάλυση, με ανυπολόγιστες συνέπειες. Είναι απλώς θέμα χρόνου…

Αλλά μη νομίσετε ότι μόνον η γερμανική ελίτ είναι ανεγκέφαλη. Και οι άλλες δεν πάνε παραπίσω. Αυτό βέβαια δεν έχει να κάνει μόνο με την παγκόσμια οικονομική κρίση. Απλώς η κρίση ήταν καταλυτική και απέδειξε με σαφή και οδυνηρό τρόπο ότι «ο βασιλιάς είναι γυμνός». Σοβαρές ωστόσο ενδείξεις υπήρχαν και πολύ πριν από την οικονομική κρίση. Δείτε τι έγραφα το 2006:

«Με την αποδοχή της νεοφιλελεύθερης θεωρίας και πρακτικής, οι ιθύνουσες τάξεις αποδεικνύουν ότι δεν έχουν αίσθηση του καλώς νοούμενου δικού τους συλλογικού συμφέροντος. Σε μια εποχή που όλοι διατυμπανίζουν τη σημασία της στρατηγικής σκέψης και της φαιάς ουσίας στον αγώνα για πρόοδο και ευημερία, οι τάξεις αυτές εμφανίζονται κατώτερες των περιστάσεων, με ιδιαίτερα χαμηλό δείκτη ευφυΐας, αλλά με περίσσευμα πυγμής και αυταρχισμού. Η συμπεριφορά τους είναι επιεικώς απερίσκεπτη, η δε δράση τους εντελώς αυθόρμητη και ενστικτώδης. Πάσχουν από μια άνευ προηγουμένου οικονομική και πολιτική μυωπία. Η στρατηγική τους είναι ατελέσφορη και επικίνδυνη, οικονομικά πρωτόγονη και πολιτικά χονδροειδής. Επέλεξαν το δρόμο της μετωπικής σύγκρουσης με τον κόσμο της εργασίας, επειδή στην πρωτόγονη σκέψη τους ο μόνος τρόπος να «νικήσουν» είναι κατατροπώνοντας εσαεί τον «αντίπαλο». Δεν μπορούν να διανοηθούν ότι, μακροχρόνια, το πραγματικό συλλογικό συμφέρον τους δεν συνδέεται με την εξόντωση, αλλά με την ευημερία των εργαζομένων» (Εναλλακτικές Προσεγγίσεις της Ανάπτυξης, σ. 67). 

Η αιχμηρή αυτή κριτική μου κάθε άλλο παρά αυθαίρετη ήταν. Στηριζόταν σε στέρεα οικονομική και κοινωνική ανάλυση και στις πραγματικές επιδόσεις των οικονομιών εκείνης της περιόδου. Τότε βέβαια όλοι έπλεαν σε πελάγη καινοτομίας και επιχειρηματικότητας, με τους απολογητές του νεοφιλελευθερισμού να υποστηρίζουν ότι η ελεύθερη αγορά απελευθερώνει τις υγιείς και δημιουργικές δυνάμεις της κοινωνίας, με αποτέλεσμα να πολλαπλασιάζεται ο παραγόμενος πλούτος. Αυτό όμως ήταν το story της χρηματοοικονομικής ολιγαρχίας, το story του αγοραίου εκσυγχρονισμού και των αγοραίων μεταρρυθμίσεων. Το οποίο όμως πόρρω απείχε από τη ζοφερή πραγματικότητα, με τις πρωτοφανείς οικονομικές ανισότητες. Δείτε τι έγραφα ακόμη παλαιότερα (το 2003): 

«Σε επίπεδο πρακτικής, το σύστημα του υπαρκτού οικονομικού φιλελευθερισμού, που αριθμεί δυόμισι περίπου δεκαετίες ζωής, έχει να παρουσιάσει εφιαλτικές κοινωνικές επιδόσεις. Ιδού ένας σύντομος, αλλά συντριπτικός απολογισμός πεπραγμένων: τρομακτική διεύρυνση των εισοδηματικών ανισοτήτων, συρρίκνωση της μεσαίας τάξης και πρωτοφανής κοινωνική πόλωση τόσο στο εσωτερικό των χωρών, όσο και μεταξύ πλούσιων και φτωχών χωρών, δραματική μείωση των κοινωνικών δαπανών και άρση της προστασίας των αδυνάτων, κατακόρυφη αύξηση της ανεργίας μακράς διαρκείας, πλήρης ανατροπή των εργασιακών σχέσεων προς όφελος της εργοδοσίας, εμφάνιση νέων μορφών υποβαθμισμένης εργασίας που παραβιάζουν βασικά (ατομικά και συλλογικά) ανθρώπινα δικαιώματα, κατάργηση κάθε έννοιας κοινωνικής συναίνεσης, διάβρωση της κοινωνικής συνοχής και βαθμιαία αποδιάρθρωση του κοινωνικού ιστού, ανεξέλεγκτη και επικίνδυνη χρήση της ψηφιακής τεχνολογίας και των νέων βιοτεχνολογιών για την εξυπηρέτηση στυγνών οικονομικών και γεωπολιτικών συμφερόντων σε πλανητική κλίμακα, γενικευμένη διατροφική κρίση, ανεπανόρθωτη βλάβη του φυσικού περιβάλλοντος και του κλίματος, ισοπέδωση των πολιτισμικών διαφορών και πολλά άλλα» (Ψηφιακή Τεχνολογία και Οικονομική Δυναμική, σ. 18). 

Γιατί κάνω αυτή την αναδρομή στο παρελθόν; Μα για να σας αποδείξω ότι δεν είμαι μετά Χριστόν προφήτης. Ότι αυτά που γράφω αντέχουν στο χρόνο, δεν είναι έπεα πτερόεντα. Φυσικά ο απώτερος στόχος μου είναι ιδιοτελής. Θέλω να αντλήσω αξιοπιστία, με την ελπίδα ότι θα προσέχετε περισσότερο τις αναλύσεις μου. Μπας και σας τρομοκρατήσω αρκετά και σηκωθείτε από τους καναπέδες. Γιατί πώς αλλιώς θα αντιμετωπίσουμε τις ανάλγητες ελίτ, που με την απληστία και την ανοησία τους πέτυχαν κάτι που μέχρι πρότινος φάνταζε ακατόρθωτο. Και μακάβριο. Εξαιρετικά μακάβριο. Να αναστήσουν τους βρικόλακες της Ιστορίας… 

*Αναπληρωτής Καθηγητής Πολιτικής Οικονομίας, Τμήμα Πολιτικών Επιστημών