Η πόλη ως μέρος των Κοινών


«Η κοινωνία προχωρά, η οικονομία ακολουθεί. Ώρα να ανα-σχεδιάσουμε παράλληλα τους θεσμούς και την νομοθεσία». Αυτές οι προτάσεις συνοψίζουν τα πιστεύω του LabGov – το Εργαστήριο για την διακυβέρνηση των Κοινών στην Ιταλία, που ήταν υπεύθυνο για τον πρωτοπόρο «Κανονισμό της Μπολόνια», ένα εγχειρίδιο συνεργασίας δημοσίου και κοινωνίας των πολιτών στο χώρο της πόλης. Η Kati Van de Velde συνομιλεί με τον ιδρυτή του LabGov, καθηγητή Chriastian Liaone, τον άνθρωπο που  μαζί με την ομάδα του έχουν καταπιαστεί τώρα με το πρόγραμμα «Bologna Co-City», την εφαρμογή δηλαδή του «Κανονισμού της Μπολόνια» και την προώθηση της ιδέας της δημόσιας συνεργασίας στην πόλη της Μπολόνια.

Kati Van de Velde: Όλοι πιθανότατα γνωρίζουμε κάποια τοπική πρωτοβουλία που να σχετίζεται με τα Κοινά στην γειτονιά μας. Ως έννοια, όμως, τα Κοινά είναι λιγότερο γνωστά. Πως θα τα συνοψίζατε;

Chriastian Liaone:  Πώς μπορείς να εξηγήσεις τα Κοινά σε ανθρώπους που ακολουθούν μια «κανονική» ζωή, μια ζωή που συνίσταται στο να πηγαίνεις στη δουλειά σου, να κερδίζεις λεφτά και μετά χρησιμοποιώντας αυτά τα λεφτά να ζεις και να εργάζεσαι εντός του υφιστάμενου πλαισίου της κοινωνίας; Λοιπόν, αυτή η ζωή είναι απλή κυρίως επειδή βασίζεται σε δύο πυλώνες: πρώτα παράγεις κάτι ώστε να φροντίσεις τις προσωπικές σου ανάγκες, τη διαβίωση σου και ίσως περισσότερα επειδή αν επιτύχεις, τότε θα συσσωρεύσεις πόρους, τους οποίους μπορείς να ανταλλάξεις, αποκτώντας αυξημένη επιρροή, καλύτερη κοινωνική θέση ή πλούτο. Έπειτα ως ο δεύτερος πυλώνας της ζωής, το κράτος φροντίζει όλες τις προσωπικές σου ανάγκες: μεταφορές, υποδομές- το πώς το νερό και ο ηλεκτρισμός φτάνουν στην κατοικία σου. Αν αποφασίσεις να κάνεις τη ζωή σου συνθετότερη, προσθέτεις έναν τρίτο πυλώνα, τον πυλώνα της προσφοράς, της συμμετοχής, της προσφοράς και ούτω καθεξής.

Ανάμεσα σε αυτό το πεδίο κάνουν την εμφάνιση τους τα Κοινά, με έναν αρκετά σύνθετο τρόπο. Η πραγματική φύση των Κοινών δεν έχει ερευνηθεί διεξοδικά. Ένα παράδειγμα θα μπορούσε να είναι ότι αντί κάποιος να επιλέξει το Supermarket για τα λαχανικά του θα μπορούσε να καλλιεργήσει και να παράξει το φαγητό του χρησιμοποιώντας έναν κοινοτικό κήπο ή δημιουργώντας μια αστική φάρμα στην ταράτσα ενός κτιρίου. Εναλλακτικά θα μπορούσε να διαχειρίζεται ένα μέρος της πόλης ή να παράγει αγαθά και υπηρεσίες μαζί με τους ομολόγους του, αντί να βασίζεται σε μια οντότητα στην οποία ένας ιδιώτης ή οι μέτοχοι κατέχουν τα μέσα παραγωγής. Αυτές οι δραστηριότητες δεν μπορούν να θεωρηθούν δημόσιες, ιδιωτικές ή ακόμα και κοινωνικές. Οπότε διαμορφώνουν ένα νέο πυλώνα: τα Κοινά. Αυτός ο πυλώνας μπορεί να ιδωθεί ως συμπληρωματικός στους προηγούμενους αλλά και ως ένας τρόπος να τους επανεξετάσουμε.

Για αρκετά μεγάλο διάστημα τα κοινά γινόταν αντιληπτά ως κάτι μικρό, με την έννοια ότι κάποιες μικρές ομάδες κατάφεραν να αυτοδιαχειριστούν της κοινότητες τους, χωρίς την συμβολή του κράτους ή της αγοράς. Για καιρό επίσης θεωρούνταν ως κάτι που αντικαθιστά το δημόσιο ή τον ιδιωτικό φορέα και αυτό ισχύει υπό μια έννοια για πολύ απομακρυσμένες κοινότητες, όπως οι αγροτικές κοινότητες της Αφρικής, όπου στην πραγματικότητα αποφεύγουν τόσο το  κράτος όσο και τις αγορές. Όμως όλο και περισσότερο παρατηρείται η εξάπλωση των Κοινών σε αστικές περιοχές, όπου λειτουργούν συμπληρώνοντας το κράτος και την αγορά αντί να τα απορρίπτουν συλλήβδην. Παράδειγμα είναι η κοινοτική κηπουρική ή οι συλλογικοί πολιτιστικοί χώροι.

Αυτό το διάστημα εργαζόμαστε στον προσδιορισμό του πώς, στο μέλλον, τέτοιες πρωτοβουλίες μπορούν να προσφέρουν έναν τρόπο ανανέωσης, βελτίωσης, και αλλαγής του κράτους και της αγοράς. Τα Κοινά μπορούν να αποτελέσουν μια υποδομή πειραματισμού, έναν χώρο όπου νέοι θεσμοί και νέα οικονομικά εγχειρήματα μπορούν να γεννηθούν βασιζόμενα στην ιδέα της συνεργασίας, του συντονισμού και της αυτό-ενδυνάμωσης μεταξύ ομολόγων.
    
Πώς προέκυψε η ενασχόληση σας με τα Κοινά;

Πριν δέκα χρόνια μελέτησα το θέμα της κλιματικής αλλαγής στο πλαίσιο του αστικού δικαίου και των εφαρμοσμένων πολιτικών με σκοπό να εξετάσω ένα ήταν πιθανό να αντιμετωπιστούν τα ζητήματα της κλιματικής αλλαγής μέσα από τη δράση σε επίπεδο βάσης και σε επίπεδο πόλης. Ξεκίνησα λοιπόν με μια περιπτωσιολογική μελέτη με πυρήνα την αστική κινητικότητα, τα δημόσια μέσα μεταφοράς και τις συγκοινωνίες. Κατέληξα να συζητάω για αυτό που σήμερα έχει οριστεί ως Οικονομία του Διαμοιρασμού και Αστικά Κοινά.

Το συμπέρασμα μου σε εκείνη την μελέτη, με τίτλο «Η Τραγωδία των Αστικών Δρόμων» (The Tragedy of Urban Roads), ήταν διττό: στο μέλλον, από την μια πλευρά, όλο και περισσότερες πόλεις θα επενδύουν σε μορφές μεταφοράς τύπου συνεπιβατισμού. Από την άλλη, η ρύθμιση θα μπορούσε να προκαλέσει αλλαγές στην συμπεριφορά των ανθρώπων που είναι πρόθυμοι να αποδεχτούν περισσότερο βιώσιμες οικονομικά και περιβαλλοντικά συμπεριφορές. Αυτό έχει ιδιαίτερη σημασία γιατί, όπως ανακάλυψα πριν από 10 χρόνια, τα δύο τρίτα των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου προκύπτουν από την ατομική κατανάλωση και την κατανάλωση των νοικοκυριών. Συνεπώς θεώρησα πως πρέπει να δώσουμε έμφαση σε αυτό που ο κάτοχος του νόμπελ οικονομίας, Elinor Ostrom, αποκάλεσε το 1990 «διακυβέρνηση των κοινών»: Ο καθένας θα πρέπει να είναι μέρος ενός τοπικά ριζωμένου αλλά παγκόσμιου ρυθμιστικού σχήματος όπου όλοι είναι χρήστες των κοινών και είναι μέρος της λύσης –και όχι του προβλήματος- αλλάζοντας τη συμπεριφορά τους, περνώντας από την ατομική ιδιοκτησία του αυτοκινήτου στον συνεπιβατισμό, εξοικονομώντας υδατικούς πόρους και ενέργεια μειώνοντας έτσι τους εκλυόμενους ρύπους. Χρειαζόμαστε μια προσέγγιση με επίκεντρο τον πολίτη και ένα ρυθμιστικό σχημα που έχει ως θεμέλιο το μοίρασμα και τη συνεργασία. Έτσι ξεκίνησα να μελετάω το ζήτημα των Κοινών και πως σχεδιάζονται οι συνδεόμενοι με αυτά μηχανισμοί διακυβέρνησης.

Ήσασταν ένας από τους εμπνευστές του «Κανονισμού της Μπολόνια για την φροντίδα και την ανανέωση των Κοινών»[i]. Δύο χρόνια μετά την πρώτη του εφαρμογή, μπορείτε να κάνετε μια εκτίμηση της παρούσας κατάστασης;

Σήμερα στην Μπολόνια υπάρχουν παραπάνω από 200 εγχειρήματα ή συμφωνίες συνεργασίας που εγκρίθηκαν με βάση τον παραπάνω κανονισμό. Οι πολίτες το βλέπουν ως έναν τρόπο να δράσουν ως άτομα ή ως ομάδες, θεσμικά ή μη. Ο κανονισμός έχει επιπλέον ως στόχο την ένταξη στην όλη διαδικασία όσο περισσότερων οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών, παρότι η δράση μας εκλαμβάνεται λανθασμένα ως προσπάθεια παράκαμψης τους. Η Μπολόνια σήμερα στοχεύει σε μια εφαρμογή των κανονισμών που θα οδηγήσει στη μετάβαση από το απλό μοίρασμα στην συνεργασία και από τις μικρές καθημερινές οικονομικά μη βιώσιμες πρακτικές προς μορφές οικονομικά βιώσιμων εγχειρημάτων που είναι αυτό-τροφοδοτούμενα και περισσότερο ανεξάρτητα.

Έχουμε κατανοήσει ότι είναι σημαντικό για τη διαχείριση των κοινών να υποστηριχθεί η οικοσυστημική φύση τους, κάτι που θα μπορούσε επίσης να αποτελέσει ένα τρόπο σχεδιασμού άλλων δημόσιων πολιτικών. Υπάρχει ακόμα ένα άλλο πρόγραμμα με τίτλο «Inceredibol»: Δημιουργική Καινοτομία στην Μπολόνια -αφορά τους δημιουργικούς χώρους, δίνοντας έμφαση στις start-ups επιχειρήσεις παρά στον Κανονισμό της Μπολόνια. Σήμερα επιχειρείται μια συγχώνευση των δύο προγραμμάτων δημόσιας πολιτικής. Μέσω του προγράμματος Inceredibol, για παράδειγμα, ένας χώρος σε ένα από τα κύρια πάρκα, το Le Serre dei Giardini Margherita, μετά την ανάπλασή του μετατράπηκε σε ένα πολυχώρο συνεργασίας, ο οποίος περιλαμβάνει παράλληλα παιδική χαρά και εστιατόριο.

Ένα άλλο παράδειγμα που αξίζει να αναφερθεί είναι το «Dynamo». Το «Dynamo» είναι ένας πρώην σταθμός αστικών συγκοινωνιών που σήμερα έχει μετατραπεί σε συνεργείο επισκευών και κόμβος βιώσιμης κινητικότητας προωθώντας τη χρήση ποδηλάτου. Πολίτες εργάζονται στην ανακύκλωση ρουχισμού, στη δημιουργία μιας βιβλιοθήκης αντικειμένων, ενώ άλλοι ασχολούνται με την συντήρηση των τοπικών πάρκων. Σημαντική είναι η ενασχόληση πολιτών με την ένταξη μεταναστών και κοινωνικά ασθενών ομάδων εμπλέκοντάς τους στην συντήρηση της πόλης αλλά και στην δημιουργία κοινωνικών καινοτομιών και συνεργατικών οικονομικών εγειρημάτων. Υπάρχουν χώροι FabLab όπως το «Make in Bo» στην Piazza dei Colori, κοινοτική κηπουρική, αστικές φάρμες στο Pilastro… Μεγάλα βήματα έχουν γίνει στον τομέα της συντήρησης και αποκατάστασης ιστορικών κτιρίων στο κέντρο της πόλης αλλά και στην αναζωογόνηση εγκαταλελειμμένων κτιρίων ή δημόσιων χώρων. Έχουν κάνει την εμφάνιση τους ομάδες που αναλαμβάνουν να φροντίσουν την πόλη και διεκδικούν το δικαίωμα να το κάνουν, ένα σημαντικό μέτρο που προωθεί τον κοινωνικό έλεγχο, ο οποίος αποδεικνύεται αποτελεσματικότερος από την αστυνόμευση και τις παραδοσιακές στρατηγικές δημόσιου ελέγχου. Αυτά τα παραδείγματα θα μπορούσαν να ανάψουν την σπίθα για ένα πανευρωπαϊκό κίνημα, καθώς παρόμοιες κινήσεις κάνουν την εμφάνιση τους σε πολλές ευρωπαϊκές πόλεις. Προσωπικά εκτιμώ πως ο σημαντικότερος δρόμος για ενίσχυση της κοινωνικής, οικονομικής και θεσμικής μετάβασης των πόλεων περνάει μέσα από τα αστικά Κοινά.

Αναφερθήκατε σε προγράμματα των κοινών για την κοινωνική ένταξη των μεταναστών. Στην εποχή μας παρατηρούμε πολλά προβλήματα κοινωνικού αποκλεισμού. Πώς ακριβώς γίνεται η ένταξη των μεταναστών μέσα από τα Κοινά;
Αυτό είναι ένα ζήτημα μείζονος σημασίας. Θα πρέπει να καταστήσουμε σαφές ότι τα κοινά αποτελούν μέσο επίτευξης αστικής δικαιοσύνης γιατί σήμερα οι άνθρωποι που ασχολούνται με τα κοινά δεν αντιπροσωπεύουν όλο τον κοινωνικό ιστό. Πρέπει να βρούμε τρόπους συμπερίληψης άλλων ανθρώπων, μεταναστών, προσφύγων κ.α., τόσο στα κοινά αυτά καθ’ αυτά όσο και στα σχήματα διοίκησης που έχουν ως βάση τα κοινά. Συγκεκριμένα, αυτή η προσπάθεια έχει ιδιαίτερη σημασία για τα αποτελέσματα που θα μπορούσε να παράγει κανείς στα προάστια των πόλεων, όπου ζουν ευαίσθητες κοινωνικές ομάδες (κυρίως υπό δημόσια στέγαση), εσωτερικοί μετανάστες (που τώρα ζουν σε σταθερές συνθήκες στη πόλη) και εξωτερικοί μετανάστες (που μόλις έφτασαν ή είναι περαστικοί προς μια άλλη πόλη στο πλαίσιο της τρέχουσας προσφυγικής κρίσης). Πρέπει να διερευνήσουμε αν και πως τα κοινά μπορούν να αποτελέσουν την απάντηση.

Αυτή την περίοδο διεξάγω ένα «πείραμα» στην «Piazza dei Colori» (Πλατεία των Χρωμάτων) στη Μπολόνια. Εκεί υπάρχει ένα σύμπλεγμα δημοσίων κατοικιών όπου το 60% των ενοίκων είναι αλλοδαποί που διαμένουν νόμιμα στην Μπολόνια. Σε μικρή απόσταση εδρεύει και ένα κέντρο φιλοξενίας μεταναστών, ένας χώρος όπου στεγάζονται προσωρινά πρόσφυγες από την Αφρική και την Μ. Ανατολή. Διαμένουν εκεί προσωρινά για περίπου 3 μήνες πριν μετεγκατασταθούν σε άλλες περιοχές της πόλης ή σε άλλες πόλεις της περιοχής. Όπως αναφέρθηκε, στην Piazza dei Colori υπάρχει ένα Fab Lab και έναν δίκτυο πολιτιστικών και δημιουργικών χώρων. Το πρόγραμμα CO-Bologna επιχειρεί να αξιοποιήσει τα δύο άλλα προγράμματα, το Ιncedibol και τον Κανονισμό της Μπολόνια ώστε να εμπλέξουν τους μετανάστες, τους ενοίκους του συμπλέγματος των δημοσίων κατοικιών και τους πρόσφυγες του κέντρου φιλοξενίας στη δημιουργία μιας συνεργατικής οικονομίας συνοικίας, στο πλαίσιο της οποίας θα διαχειρίζονται όλοι το δημόσιο χώρο μέσα από μια συμφωνία συνεργασίας και παράλληλα θα παράγουν και θα παρασκευάζουν δουλεύοντας στο Fab Lab και σε άλλους χώρους

Συνεπώς τα κοινά, που αφορούν την κοινωνική αξία και τις μορφές επαφής που χτίζονται γύρω τους, μπορούν να αποτελέσουν ένα τρόπο δημιουργίας ενός κοινού συνόλου αξιών σε μια κοινωνία που γίνεται, ή ήδη είναι, περισσότερο ποικιλόμορφη, ιδιαίτερα στα αστικά κέντρα της Ευρώπης. Στην πραγματικότητα, τα κοινά έχουν να κάνουν περισσότερο με την κοινωνική διαδικασία παραγωγής τους παρά με τα συγκεκριμένα αποτελέσματα. Δεν λειτουργούν όπως το κράτος ή οι αγορές που υπάρχουν επίσημοι κανόνες και οργανωμένες δομές. Τις περισσότερες φορές τα κοινά αφορούν τις κοινωνικές νόρμες σε μια άτυπη οργάνωση, η οποία είναι προσαρμοστική και διαισθητική. Αυτή η διαδικασία χαρακτηρίζεται από οργανική εξέλιξη και συνεπώς μεταβάλλεται διαρκώς. Άρα αυτό που εφαρμόζεται επιτυχώς σε μια περίπτωση πιθανόν να μην ταιριάζει στις υπόλοιπες. Είναι ιδιαίτερης σημασίας να δίνεται αυτή η έμφαση στην διαφορετικότητα.


Είστε συντονιστής στο Εργαστήριο για την Διακυβέρνηση των Κοινών (LabGov)[ii]. Ως ειδικός, ποια θα ήταν η συμβουλή σας σε άλλες πόλεις όσον αφορά την διακυβέρνηση των Κοινών;

Το LabGov είναι το πρώτο βήμα της διαδικασίας επίτευξης της συνεργατικής πόλης, η οποία με τη σειρά της θα πρέπει να καθοριστεί από τους τοπικούς θεσμούς, μαζί με την τοπική διοίκηση και όσους εφαρμόζουν τα κοινά στην πόλη. Η διαδικασία έχει στόχο να είναι δημιουργική με τέτοιο τρόπο που να πυροδοτήσει συζητήσεις για το τι είναι τα κοινά σε κάθε πόλη και που ξεκινάει κανείς για την εφαρμογή τους. Αυτό που αντιπροσωπεύουν τα κοινά στην Gent μπορεί να μην είναι το ίδιο με αυτό που αντιπροσωπεύουν στην Μπολόνια. Άλλωστε η ίδια η κοινότητα αποφασίζει ποια είναι τα κοινά, ποια πλατεία, ποιο πάρκο, ποια οδό ή ποιο εγκαταλελειμμένο κτίριο μπορεί να ενταχθεί στο πλαίσιο των κοινών. Κατόπιν πρέπει να χαρτογραφηθούν πιθανοί θεσμοί των κοινών που υπάρχουν ήδη στη πόλη καθώς και κοινότητες κοινών που δεν γνωρίζονται μεταξύ τους.

Για παράδειγμα, αποφασίζεται πως ο τομέας της σίτισης αποτελεί μέρος των κοινών στην Gent. Μπορεί να υπάρχουν ήδη άνθρωποι, προγράμματα, ενώσεις που δεν εκφράζονται με την «γλώσσα των κοινών» αλλά ασχολούνται στην πράξη με την εφαρμογή τους, μια προσπάθεια που έχει ως βάση τα κοινά, μια κοινότητα που συνεργάζεται και παράγει με έναν ανοιχτό τρόπο, συνεργαζόμενη με άλους τοπικούς παράγοντες, ώστε να παραχθεί ένας θετικός αντίκτυπος για την πόλη με έναν ανοικτό και μη ιεραρχικό τρόπο. Πρέπει να βρεις αυτούς τους ανθρώπους, να τους μιλήσεις, ώστε να λάβουν μέρος σε μια διαδικασία πειραματισμού για την δημιουργία από κοινού εργαλείων διακυβέρνησης των κοινών. Δημιουργείται, λοιπόν, το πρότυπο ενός σχήματος διακυβέρνησης. Αυτό μπορεί να είναι ένας κανονισμός δημόσιας πολιτικής, ένας μηχανισμός διακυβέρνησης, ένας θεσμός, ένα οικονομικό εγχείρημα και ούτω καθεξής. Δεν είναι απαραίτητο να είναι νόμοι ή κανονισμοί, μπορεί να είναι κοινωνικά πρότυπα. Είναι ζωτικής σημασίας αυτό να προκύψει με από κοινού ενασχόληση. Σε επόμενη φάση δημιουργείται το πρότυπο, γίνεται αξιολόγηση, έλεγχος των αποτελεσμάτων και σε τελική φάση πιθανόν η δημιουργία ενός μοντέλου κάποιας μορφής διακυβέρνησης. Στο τέλος, θα πρέπει πάντοτε να αξιολογηθούν και να μετρηθούν οι επιδράσεις της όποιας προσπάθειας.

Μετάφραση: Φώτης Γαϊτάνης, Αντώνης Γαλανόπουλος


[i] Μια πρωτοποριακή πολιτική που προσεγγίζει την πόλη ως ένα συνεργατικό κοινωνικό οικοσύστημα, όπου οι πρωτοβουλίες και οι συνεργασίες των πολιτών αναγνωρίζονται νομικά, αξιολογούνται και υποστηρίζονται ενεργά από την κυβέρνηση.

[ii] Ένας τόπος πειραματισμού όπου φοιτητές, επιστήμονες, εμπειρογνώμονες και ακτιβιστές διαλέγονται πάνω στους μελλοντικούς σχηματισμούς που μπορεί να αποκτήσουν οι κοινωνικοί, οικονομικοί και νομικοί θεσμοί. Το LabGov έχει αναπτύξει και συνεχίζει να εξελίσσει το διεθνές πρωτόκολλο έρευνας και πειραματισμού «Co-Cities» με στόχο να σχεδιάσει την πόλη του μέλλοντος με βάση την διακυβέρνηση των αστικών Κοινών, τη συνεργατική χρήση γης, την κοινωνική καινοτομία, την οικονομία του διαμοιρασμού και της συνεργασίας. Το LabGov υιοθετεί μια διαδικασία μάθησης μέσα από την εφαρμογή στην πράξη των προσεγγίσεων του.
Η πόλη ως μέρος των Κοινών Η πόλη ως μέρος των Κοινών Reviewed by Antonisgal on 3:00:00 μ.μ. Rating: 5

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Από το Blogger.