Ηγεμονία και Σοσιαλιστική Στρατηγική: Το βιβλίο ορόσημο του μετα-μαρξισμού

Φέτος συμπληρώνονται τριάντα χρόνια από την πρώτη έκδοση του βιβλίο Ηγεμονία και Σοσιαλιστική Στρατηγική των Ερνέστο Λακλάου και Σαντάλ Μουφ και οι ιδέες του βιβλίου συνεχίζουν να τροφοδοτούν τις θεωρητικές και πολιτικές συζητήσεις διεθνώς. Αναμφισβήτητα πρόκειται για ένα από τα σημαντικότερα έργα σύγχρονης πολιτικής θεωρίας ενώ πολλοί θεωρούν ότι είναι και το ιδρυτικό κείμενο του μετα-μαρξισμού. Το βιβλίο αναμένεται να κυκλοφορήσει και στα ελληνικά την εκδοτική χρονιά 2015-2016 από τις εκδόσεις Επέκεινα. 

Παραθέτουμε μεταφρασμένο ένα απόσπασμα από το βιβλίο Laclau: A Critical Reader των Simon Critchley και Oliver Marchart στο οποίο οι δυο συγγραφείς εξηγούν τη σημασία του βιβλίου των Λακλάου και Μουφ. 

«Η Ηγεμονία και Σοσιαλιστική Στρατηγική άσκησε πάρα πολύ μεγάλη επιρροή σε πολλούς τομείς, μεταξύ των οποίων, η θεωρία της δημοκρατίας, η θεωρία του κοινωνικού κινήματος, η ανάλυση λόγου, οι πολιτισμικές μελέτες. 

Πρώτον, η Ηγεμονία και Σοσιαλιστική Στρατηγική μετέτρεψε τις ίδιες τις προϋποθέσεις της μαρξιστικής προβληματικής. Με την τοποθέτηση της κατηγορίας της ηγεμονίας του Γκράμσι στο προσκήνιο, ο Λακλάου και η Μουφ ήταν σε θέση να υπονομεύσουν τα νομοτελειακά, ντετερμινιστικά συμπεράσματα των πιο παραδοσιακών μορφών του μαρξισμού. Η κατηγορία της ηγεμονίας τους επέτρεψε να αποσυνθέσουν τη μαρξιστική διάκριση μεταξύ οικονομικής «βάσης» και πολιτικο-ιδεολογικού «εποικοδομήματος». Η πρώτη παρέμβαση του Λακλάου και της Μουφ συνίστατο στην αποδυνάμωση του μαρξιστικού οικονομισμού και τη ριζοσπαστικοποίηση της γκραμσιανής έννοιας της ηγεμονίας. Ως συνέπεια αυτής της κίνησης, η σφαίρα της πολιτικής επεκτάθηκε σημαντικά έως την ίδια τη σύσταση του κοινωνικού. 

Δεύτερον, αν το πολιτικό είναι συστατικό του κοινωνικού και δεν έχει προέλθει από οποιαδήποτε άλλη περίπτωση, τότε κανένας κοινωνικός παράγοντας δεν είναι σε θέση να διεκδικήσει μια προνομιακή θέση στην κοινωνία. Ως εκ τούτου, η τάξη ως πολιτικός φορέας χάνει το οντολογικό προνόμιο της. Αντίθετα, πρέπει να αντιμετωπίσουμε το φαινόμενο μιας δυνητικά ατελείωτης αλυσίδας κοινωνικών δραστών που σχηματίζουν την ταυτότητά τους γύρω από έννοιες εκτός της τάξης - όπως το φύλο, τη φυλή, την εθνικότητα ή τον σεξουαλικό προσανατολισμό. Αυτό που προέκυψε ήταν η ανάγκη για κοινή άρθρωση των διαφορετικών αγώνων, χωρίς ωστόσο να έχει τεθεί μια νέα μορφή οντολογικού προνομίου σε κάποια ομάδα. Η πρόταση των Λακλάου και Μουφ είναι το σχέδιο της ριζοσπαστικής και πλουραλιστικής δημοκρατίας. Ριζοσπαστικής γιατί σκοπεύει στην επέκταση των εξισωτικών αποτελεσμάτων σε όλο και περισσότερους τομείς και πλουραλιστικής γιατί η σχετική αυτονομία των διαφόρων ομάδων πρέπει να γίνει δεκτή και να είναι ενταγμένη σε ένα μεγαλύτερο κοινό κίνημα, σε «μια αλυσίδα ισοδυναμίας». 

Τρίτον, η Ηγεμονία και Σοσιαλιστική Στρατηγική συνέβαλε αποφασιστικά στην ρηματική στροφή στο πλαίσιο των κοινωνικών επιστημών. Το κοινωνικό ως τέτοιο εννοιολογήθηκε εκ νέου εντελώς από τον Λακλάου και τη Μουφ με όρους ρηματικότητας. Η ταυτότητα είναι το αποτέλεσμα μιας ρηματικής κατασκευής ή μιας ρηματικής άρθρωσης. Περιέγραψαν τον μηχανισμό σχηματισμού ταυτότητας με την εισαγωγή μιας ιδιαίτερα πρωτότυπης ιδέας ανταγωνισμού. Η τελευταία αντιπροσωπεύει τη διαδικασία με την οποία το κοινωνικό, δηλαδή το βασίλειο των ρηματικών διαφορών, ομογενοποιείται σε μια αλυσίδα ισοδυναμίας έναντι ενός καθαρά αρνητικού έξωθεν. Σε μια κατάσταση καταπίεσης, διάφοροι κοινωνικοί παράγοντες μπορούν να θεσπίσουν μεταξύ τους μια σχέση ισοδυναμίας έναντι του καταστατικού έξωθεν, του καταπιεστή. Η Ηγεμονία πρέπει να θεωρηθεί ως η προσπάθεια να κατασκευαστεί ρηματικά από ένα έδαφος διαφορών το «ιστορικό μπλοκ» ενός συγκεκριμένου ηγεμονικού σχηματισμού. 

Τέταρτον, ο σκεπτικισμός του Laclau σχετικά με το αν ένα κλειστό σύνολο, μια ολότητα μπορεί να υπάρξει είναι κοινός με πολλούς εκπροσώπους του μετα-δομισμού. Αλλά με την Ηγεμονία και Σοσιαλιστική Στρατηγική η μεταδομιστική σκέψη, για πρώτη φορά, χρησιμοποιήθηκε σε μεγάλο βαθμό ως εργαλείο για την πολιτική ανάλυση. Ο μεταδομισμός ήταν μια από τις κύριες πηγές του θεωρητικού προβληματισμού των Λακλάου και Μουφ και ειδικότερα, εντός του μεταδομιστικού πεδίου, η αποδόμηση και η λακανική θεωρία είχε αποφασιστική σημασία στη διαμόρφωση της προσέγγισής τους για την ηγεμονία. Από την αποδόμηση, η έννοια της μη αποφασισιμότητας (undecidability) υπήρξε καθοριστική. Ο Λακλάου συμπλήρωσε την αποδόμηση με τη θεωρία της ηγεμονίας, έτσι μπορεί κανείς να δει την ηγεμονία ως μία θεωρία της απόφασης που λαμβάνεται σε ένα αβέβαιο έδαφος. Βαθύτερα επίπεδα ενδεχομενικότητας απαιτούν λοιπόν ηγεμονικές συναρθρώσεις. Η προαναφερθείσα διάσταση της διαρθρωτικής μη αποφασισιμότητας είναι η ίδια η κατάσταση της ηγεμονίας». 

Πηγή: Critchley, S. and Marchart, O. (2004). Laclau: A Critical Reader, p.3-4 

Μετάφραση: Αντώνης Γαλανόπουλος

Σημείωση: Διαβάστε ολόκληρο το θεματικό ψηφιακό περιοδικό μας για το έργο του Ερνέστο Λακλάου εδώ.