Ενάντια στους Mercozy, μια άλλη Ευρώπη είναι εφικτή

των Jean Quatremer, Luc Peillon και Nathalie Dubois

Πολλοστή σύνοδος κορυφής της τελευταίας ευκαιρίας; Τελευταία συνάντηση πριν από ένα νομισματικό, χρηματοπιστωτικό και οικονομικό big-bang; Οι αρχηγοί Κρατών και κυβερνήσεων, που συνήλθαν χθες (8/12) στις Βρυξέλλες, προσπαθούν, για μία ακόμη φορά, να διευθετήσουν την κρίση χρέους που κλονίζει εδώ και πολλούς μήνες την ευρωπαϊκή ήπειρο. Μια Σύνοδος Κορυφής στο πλαίσιο μιας δραματοποίησης, που συντηρείται από τους ίδιους τους πολιτικούς ηγέτες, μετά την απειλή, το βράδυ της Δευτέρας (5/12) , από τον οίκο αξιολόγησης Standard & Poor’s, υποβάθμισης του συνόλου σχεδόν των Κρατών της ζώνης του ευρώ, συμπεριλαμβανομένων και των έξι χωρών που εξακολουθούν να έχουν ΑΑΑ.

«Ποτέ ξανά ο κίνδυνος ανατίναξης της Ευρώπης δεν ήταν τόσο μεγάλος», προειδοποίησε χθες το απόγευμα ο Nicolas Sarkozy, κατά τη διάρκεια του συνεδρίου του Ευρωπαϊκού Λαϊκού Κόμματος στη Μασσαλία. «Πρέπει να αποφασίσουμε αμέσως. Όσο περισσότερο καθυστερούμε να πάρουμε την απόφαση, τόσο περισσότερο θα μας στοιχίσει και τόσο λιγότερο αποτελεσματική θα είναι.» Και ενώ η Angela Merkel προσπαθούσε να καθησυχάσει – «Είμαι πεπεισμένη ότι θα βρούμε λύση για όλα τα θέματα» - το περιβάλλον της διέρρεε, την προηγούμενη μέρα, ότι είναι «πιο απαισιόδοξη από την προηγούμενη εβδομάδα […] σχετικά με την πιθανότητα πλήρους συμφωνίας». Μια πίεση της γαλλο – γερμανικής συνεργασίας που έχει ως στόχο να διευκολύνει την υιοθέτηση των δικών τους προτάσεων, που πάρθηκαν την Δευτέρα, και ουσιαστικά είναι προσανατολισμένες προς ένα μεγαλύτερο έλεγχο των κρατικών προϋπολογισμών από τις Βρυξέλλες. Σε αυτή τη δραματοποίηση προστέθηκε, χθες, το κρύο ντους της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (ΕΚΤ), της οποίας ο πρόεδρος Mario Draghi, με τις δηλώσεις του, έκανε τα Χρηματιστήρια της ηπείρου να καταρρεύσουν. Ανακοινώνοντας την πτώση των επιτοκίων της ΕΚΤ κατά 25 μονάδες βάσης (στο 1%), και νέες χρηματοδοτικές διευκολύνσεις για τις εμπορικές τράπεζες, έκλεισε την πόρτα σε μια μαζική παρέμβαση της Κεντρικής Τράπεζας στη δευτερογενή αγορά του δημόσιου χρέους, που θα επέτρεπε την μείωση των ποσοστών των κρατικών ομολόγων. Επιπρόσθετο θανάσιμο χτύπημα: η ΕΚΤ προβλέπει μόνο κατά 0.3% ανάπτυξη της ζώνης του ευρώ το 2012.

Έτσι και αλλιώς αυτή η Σύνοδος Κορυφής, όπως και οι προηγούμενες, θα επικεντρωθεί κυρίως στην απαίτηση μιας μεγαλύτερης δημοσιονομικής πειθαρχίας από την πλευρά των κρατών.

Παρουσίαση εναλλακτικών λύσεων που, βραχυπρόθεσμα, μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα θα επέτρεπαν μια βιώσιμη λύση για την κρίση.

1. Αλλαγή του ρόλου της ΕΚΤ.

Αυτό που πρέπει να κάνουμε: Οι ηγέτες ης ζώνης του ευρώ έχουν ξεχάσει μία από τις αιτίες που μετέτρεψαν αυτό που δεν ήταν παρά μια απλή κρίση σε ένα παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σεισμό. Στα τέλη της δεκαετίας του ’20, η Ομοσπονδιακή Τράπεζα (FED, η κεντρική τράπεζα της Αμερικής) ήταν μόλις 15 ετών. Γύρω της όλα ήταν κάπως ασταθή: η Wall Street, ο ισολογισμός τραπεζών και επιχειρήσεων,… Τα μισά από τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα πτώχευσαν. Αλλά η FED δεν κινείται.

Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα είναι από πολλές απόψεις σε παρόμοια κατάσταση. Δεν έχουμε να κάνουμε τίποτα περισσότερο σήμερα, από το να πάρουμε το χειρότερο ρίσκο. Να κάνουμε; Αλλά τι; Απλά αυτό που έκαναν οι άλλες μεγάλες κεντρικές τράπεζες του πλανήτη, όπως η FED, η Κεντρική Τράπεζα του Ηνωμένου Βασιλείου ή και η BOJ στην Ιαπωνία. Αυτές οι τρεις χώρες αισθάνονται ελάχιστα τις συνέπειες μιας μείωσης της αξιολόγησης τους από τους διάσημους οίκους αξιολόγησης. Ωστόσο τα επίπεδα χρέους και δημοσίων ελλειμμάτων τους δεν έχουν καμία σχέση. Είναι κατά πολύ ανώτερα από το μέσο όρο των χωρών της ζώνης του ευρώ. Η κρίση δημοσίου χρέους δεν υπάρχει εκεί, και τα επιτόκια ομολόγων είναι πολύ χαμηλότερα από εκείνα της πλειοψηφίας των χωρών της ζώνης του ευρώ. Η Ιαπωνία για να εξαφανίσει ένα χρέος της τάξης του 200% του ΑΕΠ της, χρηματοδοτείται με 1% όταν η Ιταλία (125% χρέος) δανείζεται με σχεδόν 6%.... Γιατί; Γιατί, σε αυτές τις χώρες, τα Κράτη μπορούν να στραφούν αμέσως στην κεντρική τους τράπεζα για να χρηματοδοτηθούν.

Όμως με την άρση, μετά τη σύνταξη της Συνθήκης του Μάαστριχτ, του ρόλου της ΕΚΤ ως δανειστή έσχατης ανάγκης, περιορίστηκε η ιδιότητα των κρατικών ομολόγων: «Η ιδιότητα του να είμαστε ενεργοί χρηματοδότες χωρίς κίνδυνο», όπως διασαφηνίζει ο Jean-Paul Fitoussi του OFCE . Αυτό που θα επέτρεπε ωστόσο να ορίζουμε αυτά τα δάνεια με πολύ χαμηλά επιτόκια και έτσι να είναι λιγότερα δαπανηρά για τα Κράτη. Ο Fitoussi πρόσθεσε: «Πρέπει η ΕΚΤ να μπορεί να λειτουργεί πλήρως ως δανειστής έσχατης ανάγκης. Πρέπει να έχει τη δυνατότητα να αγοράζει κρατικούς τίτλους. Και με όσο αυτή θέλει.» Για να αποφευχθεί η ύφεση, οι Ηνωμένες Πολιτείες υπέγραψαν για περισσότερο από 1,7 τρισεκατομμύρια δολάρια ( 1,25 τρισεκατομμύρια ευρώ). Η ΕΚΤ είναι ευχαριστημένη με το να τους αγοράσει (στα κρυφά) για λιγότερο από 200 δισεκατομμύρια ευρώ. Αλλά, για να πιέσει και πάλι το επίπεδο των επιτοκίων των ομολόγων, η ΕΚΤ θα μπορούσε να αρκεστεί σε μια προφορική ανακοίνωση. «Απλά να πει ότι θα μπορούσε να παρέμβει για να σταματήσει η κερδοσκοπία στην αγορά των ομολόγων. Και θα ήταν αρκετό, να παρουσιαστεί στην αγορά έτσι ώστε οι επενδυτές και κυρίως οι ιδιώτες κερδοσκόποι να καταλάβουν μια και καλή ότι αντιμετωπίζουν έναν τρομερό “γίγαντα”, την ΕΚΤ, της οποίας τα νομισματικά “πολεμοφόδια” είναι ανεξάντλητα», προσθέτει η οικονομολόγος Michel Anglietta. Αλλά πρέπει να πάμε λίγο πιο μακριά. Δημιουργημένη σύμφωνα με το μοντέλο της γερμανικής Bundesbank, η ΕΚΤ, δε μπορεί πλέον να είναι ικανοποιημένη έχοντας ως μοναδικό στόχο τη «σταθερότητα των τιμών». Πρέπει να θέσει ως νέα αποστολή, όπως οι Ηνωμένες Πολιτείες, το επίπεδο απασχόλησης και ανάπτυξης.

Αυτό που μπλοκάρει: Γνωρίζουμε τα επιχειρήματα: Είναι αναγκαία η αναθεώρηση των ευρωπαϊκών συνθηκών. Αλλά η ΕΚΤ δεν έχει κάνει ήδη λάθος, κυρίως αγοράζοντας τα έντοκα γραμμάτια του ιταλικού δημοσίου; Όσοι διαφωνούν, φοβούνται επίσης μια μεγάλη άνοδο των τιμών, που θα ακολουθήσει μετά από την έκδοση νομίσματος από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα. Είναι η περίπτωση της Γερμανίας, όπου ο φόβος του πληθωρισμού είναι πολιτισμικός. Δύσκολο να υποστηρίξεις ένα τέτοιο επιχείρημα όταν η ύφεση βρίσκεται στο ζενίθ. Όσον αφορά το φόβο του λεγόμενου «ηθικού σκαμπανεβάσματος», η αρχή σύμφωνα με την οποία τα Κράτη με χαμηλούς προϋπολογισμούς θα αισθάνονταν «ότι επιτρέπεται» να ξοδεύουν αλόγιστα, εφόσον προστατεύονται από ένα δανειστή έσχατης ανάγκης, είναι μία άρνηση όσον αφορά ότι μια νέα λειτουργία της ΕΚΤ μπορεί να συνοδευτεί από νέους κανόνες.




2. Ομαδοποίηση του δημόσιου χρέους.

Αυτό που πρέπει να κάνουμε: Ένα «Ευρωπαϊκό Ταμείο» θα μπορούσε να εκδώσει τίτλους (δημόσια δάνεια) για να χρηματοδοτήσει τα Κράτη της ζώνης του ευρώ, δημιουργώντας έτσι μια αγορά ευρωπαϊκών ομολόγων τόσο εκτενή και ρευστή όσο η αγορά των κρατικών ομολόγων σε δολάρια. Μια κοινή έκδοση ευρωομολόγων που θα οδηγήσει σε μια ομαδοποίηση των δημοσίων χρεών. Έτσι αυτό θα ήταν το τελικό στάδιο αλληλεγγύης, εφόσον τα Κράτη θα επέφεραν την συλλογική τους εγγύηση. Κατόπιν αιτήματος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, η Επιτροπή παρουσίασε το Νοέμβριο την Πράσινο Βίβλο παρουσιάζοντας αυτο που αποκαλεί «υποχρεώσεις σταθερότητας». Τα ευρωομόλογα θα είχαν το πλεονέκτημα να προσφέρουν μια ισχυρή μαζική δύναμη κρούσης που θα σταματούσε την κερδοσκοπία των αγορών. Ο Jacques Delors και ο οικονομολόγος Daniel Cohen (ο οποίος είναι ιδεολογικά προσκείμενος στο Σοσιαλιστικό Κόμμα), σε μια πρόσφατη αναφορά στη Liberation , εκτιμούν ότι ο Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Σταθερότητας θα μπορούσε λογικά να εκδώσει 3 τρισεκατομμύρια ευρωομόλογα.

Μια ένωση που θα είναι πιο ικανή όσον αφορά τη σοβαρότητα της κρίσης από τα πενιχρά “αλεξικέραυνα” της Ευρώπης των 17. Τα ευρωομόλογα, που θα είναι εγγυημένα από όλα τα μέλη του ευρώ (συμπεριλαμβανομένων και των έξι χωρών που έχουν αξιολόγηση ΑΑΑ), θα επωφελούνταν από πολύ χαμηλά επιτόκια. Μια ανάσα οξυγόνου για την Ελλάδα, την Ισπανία ή την Ιταλία, που καταστρέφονται με το να δανείζονται με υπέρογκα επιτόκια.

Αυτό που μπλοκάρει: Η Angela Merkel δε θέλει να ακούσει για αυτό: «Τα ευρωπαϊκά ομόλογα ΔΕΝ είναι η λύση στην κρίση», επαναλαμβάνει η καγκελάριος. Εάν η Γερμανία είναι η μόνη μου απορρίπτει τα ευρωομόλογα, είναι επειδή θα προκαλούσαν μια μικρή αύξηση των δανείων της. Αλλά κυρίως, αυτό το νέο εργαλείο γίνεται αντιληπτό στο Βερολίνο σαν μια παρακίνηση να χρεωθεί. Η καγκελάριος επιμένει λοιπόν ότι τα ευρωομόλογα δε θα δουν το φως της μέρας πριν τη δημοσιονομική ένωση και την αναδιάταξη των δημοσίων οικονομικών όλων των εταίρων. Μετά, γιατί όχι….

3. Χρηματοδότηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης με ένα πραγματικό ομοσπονδιακό προϋπολογισμό

Αυτό που πρέπει να κάνουμε: Ο κοινοτικός προϋπολογισμός αντιπροσωπεύει το 1% του ΑΕΠ της Ευρωπαϊκής Ένωσης (130 δισεκατομμύρια ευρώ το χρόνο) και το 2.5% των δημοσίων δαπανών. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, ο ομοσπονδιακός προϋπολογισμός (που περιλαμβάνει και τις στρατιωτικές δαπάνες) βαραίνει περισσότερο από το 23% του ΑΕΠ. Χωρίς να φτάσουμε σήμερα μέχρι αυτό το επίπεδο, εφόσον δεν τίθεται ακόμη θέμα ομαδοποίησης της άμυνας, ο ευρωπαϊκός προϋπολογισμός θα μπορούσε να τριπλασιαστεί ή να τετραπλασιαστεί έτσι ώστε να οργανωθεί μια ισχυρή οικονομική αλληλεγγύη. Δεν πρόκειται για αύξηση των δαπανών, αλλά για μεταφορά ορισμένων αρμοδιοτήτων σε ομοσπονδιακό επίπεδο (όπως η έρευνα), γεγονός που θα επέτρεπε να αποφευχθούν αλληλοεπικαλύψεις. Και μάλιστα να αρχίσουν πολιτικές ανάκαμψης σε όλη την ήπειρο. Ένας ευρωπαϊκός φόρος θα δημιουργούνταν: θα επιστρεφόταν στον προϋπολογισμό της Ευρωπαϊκής Ένωσης ένα μέρος του ΦΠΑ, του φόρου των επιχειρήσεων, του φόρου εισοδήματος ή του μελλοντικού φόρου στις χρηματοπιστωτικές συναλλαγές.

Αυτό που μπλοκάρει: Από το 1993, ο ευρωπαϊκός προϋπολογισμός έχει σχεδόν παγώσει και διέπεται από τη λογική της «δίκαιης επιστροφής» (παίρνω ότι πληρώνω). Η ελληνική κρίση έχει δείξει τα όρια αυτού του εγωισμού στο εσωτερικό μιας ζώνης ίδιου νομίσματος. Ωστόσο, η γαλλο – γερμανική συμμαχία περιορίζεται στο να εγκωμιάζει το ζυγό των εθνικών προϋπολογισμών.

4. Δημιουργία μιας Ομοσπονδιακής Ευρώπης

Αυτό που πρέπει να κάνουμε: Η κρίση χρέους είναι σημάδι ότι οι αγορές δεν πιστεύουν στη βιωσιμότητα ενός νομίσματος χωρίς Κράτος, δηλαδή χωρίς ομοσπονδιακή πολιτική και οικονομική εξουσία ικανή να επιβάλει στα ομόσπονδα Κράτη μια κοινή πειθαρχία και να τα βοηθήσει οικονομικά, εάν χρειαστεί. Ένα μέρος των υπεύθυνων Ευρωπαίων πολιτικών, κυρίως στη Γερμανία, το έχουν πλήρως κατανοήσει, ζητώντας τη δημιουργία «Ηνωμένων Πολιτειών της Ευρώπης». Αυτός θα ήταν ο μόνος τρόπος να δοθεί μια δημοκρατική νομιμότητα στη ζώνη του ευρώ. Σε μια εποχή όπου οι χώρες θα χάσουν την οικονομική τους κυριαρχία, πρέπει να συνδεθεί το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο με τα Εθνικά Κοινοβούλια.

Η συγχώνευση των θέσεων του προέδρου της Επιτροπής και του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου θα απλούστευε την εκτελεστική εξουσία και θα μπορούσε να εξεταστεί, γιατί όχι, ο πρόεδρος να εκλέγεται με άμεση και καθολική ψηφοφορία. Πρόβλημα: τα κοινοτικά θεσμικά όργανα προβλέπονται για 27 κα όχι για 17 που είναι οι χώρες της ζώνης του ευρώ.

Αυτό που μπλοκάρει: Η Γαλλία δεν είναι έτοιμη για ένα ομοσπονδιακό άλμα, που περιλαμβάνει την παροχή εξουσίας στους πολίτες. Η πλειοψηφία των Γάλλων πολιτικών, από τα δεξιά έως τα αριστερά, χαρακτηρίζεται από το γκωλικό όραμα της Ευρώπης, το οποίο ευνοεί τη διακυβερνητική από την κοινοτική δομή. Το όχι στο δημοψήφισμα του 2005 σημαίνει επίσης ένα όχι στο ομοσπονδιακό σύστημα.

Όσον αφορά τη Γερμανία, το πολιτικό σύστημα της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας θα χρησίμευε μόνο ως μελλοντικό μοντέλο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Το Βερολίνο, που επιβλέπεται από το Συνταγματικό Δικαστήριο, δε θα μπορούσε να δεχτεί μια ενιαία οικονομική αλληλεγγύη παρά μόνο στην περίπτωση που η Ευρώπη εκδημοκρατιζόταν. Δεν τίθεται θέμα του να είναι υπεύθυνη για τα χρέη των άλλων χωρίς αμοιβαίο έλεγχο των λαών.

5. Κοινωνική και φορολογική εναρμόνιση

Αυτό που πρέπει να κάνουμε: Πως μοιράζονται το ίδιο νόμισμα διαφορετικές οικονομικές πολιτικές που συχνά ανταγωνίζονται; Για να μην περιοριστεί το κεφάλαιο, πρέπει να αναπτυχθεί μια κοινή βάση σε φορολογικό επίπεδο (φόροι εταιρειών, κεφαλαίου και χρηματοπιστωτικών συναλλαγών) αλλά επίσης σε κοινωνικό επίπεδο (απαίτηση κατώτατου μισθού, εναρμόνιση συνταξιοδότησης και κοινωνικής ασφάλισης…).

Αυτό που μπλοκάρει: Περισσότερο σημαντικό, στην πραγματικότητα. Η κρίση στη ζώνη του ευρώ βοήθησε τα Κράτη να καταλάβουν την ανάγκη εναρμόνισης όλων των τομέων που σχετίζονταν μέχρι τώρα με την εθνική κυριαρχία. Είναι “πικάντικο” να βλέπει κανείς ότι δύο συντηρητικοί ηγέτες όπως η Angela Merkel και ο Nicolas Sarkozy προτείνουν η ζώνη του ευρώ να εναρμονίσει τις φορολογικές και κοινωνικές της πολιτικές. Μένει να μάθουμε εάν αυτό θα γίνει από τα πάνω…. ή από τα κάτω.

Πηγή: Liberation
Μετάφραση: Κωνσταντίνα Μαγγίνα