Η περίπτωση του Ισπανικού Podemos

Του Σίμου Ανδρονίδη

"Εξηντάρης Ώριμη σκουριά Εαρινή μαργαρίτα Ελάφι παραπάνω κιλά Μουντζώνοντας μνημόνια Το καπιταλισμένο σώμα Οπλισμένος Το λίγο σκουπίδι πολύ στους τάφους μας Στα εβδομήντα με εξήντα τρέχοντας Αγχόνη αναβάλλεται Ο πληθυσμός του χρόνου Εξηντάρης Καμία συμπεριφορά Αφήνοντας με να πονάει". (Ηλίας Τσέχος, ‘Κίνητρα’). 

Η ανάλυση του Ισπανικού κόμματος Podemos (Μπορούμε) συνδέεται στενά με την μελέτη της ανάδυσης εκείνων των κοινωνικών κινημάτων που δραστηριοποιήθηκαν την "πρώιμη" περίοδο της οικονομικής-καπιταλιστικής κρίσης. Το κόμμα-κίνημα του Podemos πλέον αποτελεί "κρισιακό" σημείο μελέτης και λόγω της εξαιρετικής του επίδοσης στις Ευρωεκλογές που διεξήχθησαν στις 25 Μαΐου του 2014. Το Podemos έλαβε το 8% των ψήφων και εξέλεξε 5 Ευρωβουλευτές. Η κοινωνική του δραστηριοποίηση, καθώς και το πολύ καλό εκλογικό αποτέλεσμα νοούνται ως πολιτική τομή που τέμνει το Ισπανικό κοινωνικό και πολιτικό γίγνεσθαι. Οι κοινωνικές, πολιτικές και ιδεολογικές ρίζες του Podemos εντοπίζονται στο πεδίο δραστηριοποίησης του κινήματος των Ισπανών ΄Αγανακτισμένων’ (Indignados). 

H προσίδια δραστηριοποίηση και κινητοποίηση των ‘Αγανακτισμένων’ στην Πλατεία ‘Puerta del Sol’ (Πύλη του Ήλιου) της Μαδρίτης ανέδειξε τις βαθιές τομές που προκλήθηκαν στο κοινωνικό "σώμα" από τις συνέπειες της βαθιάς οικονομικής-καπιταλιστικής κρίσης. Και μέσω σταδιακών μεταβολών και δομικών μετατοπίσεων οι κοινωνικές τομές μετασχηματίστηκαν σε πολιτικές τομές, τομές που άπτονται της εκ νέου διαμόρφωσης του Ισπανικού κομματικού και πολιτικού συστήματος. Το κοινωνικό κίνημα των Ισπανών ‘Αγανακτισμένων’ ορίζεται και προσδιορίζεται ως το σημείο-μηδέν, ήτοι το αφετηριακό σημείο "εκκίνησης" ενός κινηματικού-ακτιβιστικού πράττειν που προσέλαβε τα χαρακτηριστικά του "καθορισμού" του πεδίου του κοινωνικού. 

Υπάρχει ένα συγκεκριμένο κοινωνικό-κινηματικό "νήμα" που συνδέει το κίνημα των Ισπανών Αγανακτισμένων με τα αντίστοιχα κινήματα που δραστηριοποιήθηκαν σε Αραβικές χώρες (Αίγυπτος-κίνημα της Πλατείας Ταχρίρ του Καΐρου), καθώς και με το κίνημα των Ελλήνων ‘Αγανακτισμένων’. Σε αυτό το φορτισμένο από τις συνηχήσεις της οικονομικής κρίσης κοινωνικό και πολιτικό πλαίσιο, τα συγκεκριμένα κινήματα τείνουν να λειτουργούν ως κινηματικές μορφές που επιδιώκουν την "ανάκτηση" και ανασημασιοδότηση της δημόσιας-κοινωνικής σφαίρας. Έχοντας ως επίκεντρο τον συμβολικό χώρο της Πλατείας ενσωματώνουν και "εξωτερικεύουν" μορφές μίας κινηματικής εναντίωσης στην τρέχουσα διαχείριση και ρύθμιση των τρεχουσών "ροών" της οικονομικής-καπιταλιστικής κρίσης. 

Με αυτόν τον τρόπο, τείνουν να λειτουργούν και να δραστηριοποιούνται ως ενεργοί "συσσωρευτές" κοινωνικών συμφερόντων, στόχων και αιτημάτων, μετατοπίζοντας ταυτόχρονα προς το συμβολικό κέντρο των αστικών δραστηριοτήτων (πλατεία), αφενός μεν το λαϊκό-εργατικό μπλοκ, αφετέρου δε τμήματα των μεσαίων κοινωνικών στρωμάτων και κατηγοριών. Και ακριβώς η συμβολική τους διάδραση στον "χώρο" της Πλατείας, "επανεπινοεί" το "ολικό" αστικό πεδίο, διαμορφώνοντας τους όρους και τις προϋποθέσεις για την συλλογική "επανεπινόηση" της πόλης του Κεφαλαίου. Τα συγκεκριμένα ανομοιογενή και ετερογενή κινήματα συμφύθηκαν οργανικά με μία συγκεκριμένη κοινωνική "κίνηση" του λαϊκού και "μεσαίου" κοινωνικού μπλοκ, κάτι που συνέτεινε στην αποκρυστάλλωση μίας μορφής έντονης και "άμεσης" κοινωνικής και "πολιτικής" εκπροσώπησης, εκεί όπου (αστικό πεδίο-Πλατεία) αίρονται προσωρινά τα χαρακτηριστικά της κομματικής-πολιτικής εκπροσώπησης και συνάρθρωσης συμφερόντων. Το κινηματικό σημείο μηδέν τέμνει και "επανεπινοεί" τον κοινωνικό "χώρο" και τον πολιτικό "χρόνο". 

Το κίνημα-κόμμα του Podemos, προήλθε ακριβώς από την ευρύτερη "ρηξιακή μήτρα" των Ισπανών ‘Αγανακτισμένων’. Ως μορφή πολιτικής δράσης και λειτουργίας φέρει έντονα τα θεμελιώδη εκείνα χαρακτηριστικά που προσιδιάζουν σε μία κινηματική διάσταση. Το Podemos τείνει να ενσωματώνει και να εγκολπώνεται κινηματικά και αμεσοδημοκρατικά χαρακτηριστικά, κάτι που έχει ως αποτέλεσμα να αποκρυσταλλώνονται στο εσωτερικό του οργανωτικές μορφές που το διαφοροποιούν από το κλασικό κομματικό-οργανωτικό υπόδειγμα. 

Όμως, η ανάγκη δραστηριοποίησης στο χώρο του πολιτικού εποικοδομήματος μετατοπίζει τον "άξονα" λειτουργίας του, με συνέπεια την διαμόρφωση δύο βασικών χαρακτηριστικών που συνθέτουν το Podemos: 1. Το χαρακτηριστικό της ενσωμάτωσης και της "εσωτερίκευσης" των στοιχείων εκείνων που άπτονται μίας δομικής κινηματικής λειτουργίας. Σε αυτή την περίπτωση οι οργανωτικές μορφές συγκρότησης του Podemos, προσιδιάζουν στην κινηματική άρθρωση "καθορισμού" του κοινωνικού πεδίου, και, 2. Από την άλλη πλευρά, η συγκρότηση του Podemos ως "τυπικού" πολιτικού κόμματος προβάλλει το στοιχείο "εξωτερίκευσης" εκείνων των χαρακτηριστικών που "εγγίζουν" τον τύπο ‘πολιτικό κόμμα’. Η επιτυχία του Podemos στις Ευρωεκλογές, η ανάγκη μαζικοποίησης και ισχυροποίησης του, θέτουν τις βάσεις για την ανασυγκρότηση του ως κομματικού-πολιτικού "οργανισμού". 

Τα δύο αυτά χαρακτηριστικά, το κινηματικό και το "κομματικό" συνθέτουν και συγκροτούν το Podemos. Ακριβώς για αυτόν τον λόγο το χαρακτηρίζουμε ως κόμμα-κίνημα. Η επικράτηση του κινηματικού πράττειν στο εσωτερικό του, δεν αναιρεί την προσπάθεια κομματικής άρθρωσης, ακριβώς διότι η κομματική φορά επιτρέπει στο Podemos να "μεταφέρει" τους κινηματικούς-κοινωνικούς στόχους και αιτήματα στο πεδίο του πολιτικού γίγνεσθαι. Και εδώ, "εγγίζουμε" το κρίσιμο κοινωνικό και πολιτικό σημείο. Η πολιτική "εμφάνιση" του Podemos αναδιατάσσει το όλο πλαίσιο συγκρότησης του κομματικού-πολιτικού συστήματος της Ισπανίας, και μάλιστα με τους όρους μίας ριζικής υπέρβασης του. 

Δημοσκοπήσεις που διενεργήθηκαν τον περασμένο Νοέμβρη, έφεραν το Podemos στην πρώτη θέση, με το Λαϊκό κόμμα του πρωθυπουργού Μαριάνο Ραχόι[1] να ακολουθεί.[2] Μένει να φανεί αν θα συνεχιστεί αυτή η δημοσκοπική τάση ανόδου του Podemos. Η δημοσκοπική άνοδος του Podemos επιτελείται εις βάρος του Ισπανικού Σοσιαλδημοκρατικού κόμματος καθώς και του κόμματος της Ενωμένης Αριστεράς. 

Όμως, δεν θα εστιάσουμε στην δημοσιογραφική ανάλυση των δημοσκοπήσεων. Πέρα και πάνω από τις δημοσιογραφικές ερμηνείες, το κρίσιμο κοινωνικό και πολιτικό σημείο έγκειται στο αν καταφέρει το Podemos να επιτελέσει τις λειτουργίες μίας "ολικής" πολιτικής εκπροσώπησης και συνάρθρωσης συγκρεκριμένων ταξικών-κοινωνικών συμφερόντων. 

Και αυτή η λειτουργία συμφύεται οργανικά με την ανάδυση της "μορφής" του Γκραμσιανού συλλογικού διανοούμενου, ενός συλλογικού διανοούμενου που συναρθρώνει κοινωνικά συμφέροντα, ενώ, την ίδια στιγμή, διαχέει την ιδεολογία του στο πεδίο του κοινωνικού. Η κινηματική-πολιτική δράση του Podemos οφείλει να συμφυθεί οργανικά με το μπλοκ των λαϊκών-καταπιεσμένων τάξεων, μία σύμφυση που πρέπει να προσλάβει τα χαρακτηριστικά της συνεκτικής ιδεολογικής συγκρότησης, ώστε ακριβώς η ιδεολογία να μετασχηματιστεί στο αναγκαίο και "επείγον" σημαίνον των λαϊκών τάξεων της Ισπανίας. 

Οι εγκάρσιες κοινωνικές και πολιτικές τομές που προκάλεσε το Podemos άμα τη εμφανίσει του μετατοπίζονται και αλλάζουν μορφή. Η πρωταρχική εγκάρσια τομή, η τομή εκείνη που μεταβάλλει δομικά την θέση και την λειτουργία των πολιτικών δυνάμεων της Ισπανίας ισοδυναμεί με την πολιτική αποκρυστάλλωση του κινήματος των Ισπανών ‘Ιndignados’. 

Η "ρηξιακή" διάσταση και "εγχάραξη" της δεύτερης αλλά θεμελιώδους τομής μετατοπίζεται προς το πεδίο της εκπροσώπησης και έκφρασης ταξικών-κοινωνικών συμφερόντων. Αν το Podemos υπερβεί την γραμμή της υποεκπροσώπησης συμφερόντων, "εγγίζοντας" το λαϊκό-κοινωνικό μπλοκ, τότε θα επέλθει η ριζική και δομική αναδιάταξη του όλου κομματικού-πολιτικού συστήματος. Αν η δεύτερη τομή λάβει τα χαρακτηριστικά μίας "ολικής" πολιτικής έκφρασης και αντιπροσώπευσης, τίποτε δεν θα θυμίζει το κλασικό Ισπανικό δικομματικό "μοντέλο". Οι μετασχηματισμοί που θα επέλθουν θα είναι δομικοί και θα επηρεάσουν το όλο κοινωνικό και πολιτικό γίγνεσθαι. 

Σημειώσεις: 

[1] Το κόμμα της Ισπανικής Κεντροδεξιάς (Partido Popular), κέρδισε με χαρακτηριστική άνεση τις βουλευτικές εκλογές του 2011. Το τελευταίο διάστημα ταλανίζεται από υποθέσεις διαφθοράς, κάτι που συμβάλλει, (σε συνδυασμό βέβαια με τις πολιτικές λιτότητας που ασκεί), στη σημαντική μείωση της δημοσκοπικής του καταγραφής. Το Ισπανικό Σοσιαλδημοκρατικό κόμμα, λόγω και της ταύτισης του με τις πολιτικές λιτότητας αδυνατεί να κεφαλαιοποιήσει πολιτικά την κυβερνητική φθορά του κυβερνώντος Λαϊκού Κόμματος. "Γεννιέται" κάτι καινούργιο στο Ισπανικό πολιτικό σύστημα; Θα υπάρξει μία δομική μετατόπιση προς τα αριστερά; Αυτά τα σημαντικά ερωτήματα θα μας απασχολήσουν τους προσεχείς μήνες. 

[2] Bλ.σχετικά, Παναγόπουλος Αργύρης, ‘Το φαινόμενο Podemos: Από τους Αγανακτισμένους, στην πρώτη θέση των δημοσκοπήσεων,’ Εφημερίδα ‘Αυγή’, 10/11/2014, www.avgi.gr Οι δημοσκοπήσεις που διενεργήθηκαν τις πρώτες ημέρες του νέου έτους φέρουν το Podemos στην τρίτη θέση.