Η κληρονομιά του Φουκώ: συνέντευξη του Frédéric Gros

O Frédéric Gros είναι καθηγητής Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο Paris XII και επιμελητής των διαλέξεων του Φουκώ στο Κολέγιο της Γαλλίας. Πρόσφατα έδωσε συνέντευξη με θέμα την κληρονομιά του Φουκώ στον Nicolas Truong και την εφημερίδα Le Monde.

Γιατί o Michel Foucault έγινε ένας από τους σύγχρονους στοχαστές των οποίων η «εργαλειοθήκη» χρησιμοποιείται περισσότερο από τους διανοούμενους σήμερα; 

Η σκέψη του Φουκώ είναι εξαιρετικά ποικιλόμορφη, αψηφώντας τις πιο εδραιωμένες ακαδημαϊκές διαιρέσεις και απορρίπτοντας τον τυφλό δογματισμό και τον απλουστευτικό μονολιθισμό. Για παράδειγμα, η σκέψη του επιτρέπει μια εκ νέου εξέταση των δομών της γλώσσας, των μηχανισμών εξουσίας και της ηθικής του υποκειμένου, όλα την ίδια στιγμή... Είναι εφευρετική, ενοχλητική, αρνούμενη να εγκλωβιστεί από αναγωγιστικά συνθήματα ή οριστικές αλήθειες. Με αυτή την έννοια, είναι κατάλληλη για την εποχή μας, εποχή των μεταλλάξεων, καθώς οι διαχωριστικές γραμμές επαναχαράσσονται και οι ταυτότητες αναδιαμορφώνονται. 

Σε ποιο βαθμό μπορεί το έργο του να είναι ένα χρήσιμο έναυσμα για σκέψη και δράση στο σύμπαν της γενικευμένης επιτήρησης στην ψηφιακή εποχή; 

Οι μεγάλες μελέτες του Foucault για την πειθαρχική κοινωνία είναι χρήσιμες πάνω απ' όλα επειδή μας επιτρέπουν να περιγράψουμε, μέσω της αντίθεσης και της σύγκρισης, τη ψηφιακή «κυβερνησιμότητα» που μας υποβάλλει σε νέες μορφές ελέγχου, οι οποίες είναι λιγότερο κάθετες, πιο δημοκρατικές. Ο homo digitalis σήμερα συμμετέχει, είναι ο πρωταρχικός παράγοντας της επιτήρησης του εαυτού του. Η ψηφιακή κοινωνία γίνεται μια μορφή αμοιβαίου ελέγχου. Θα πρέπει, σήμερα, να εξετάσουμε την αντιμετώπιση των «μεγάλων δεδομένων», σε συνεργασία με τον Φουκώ, στηριζόμενοι σε αυτόν, αλλά βλέποντας πιο μακριά από ό, τι αυτός μπορούσε. Επειδή έχουμε πάει πολύ μακριά από την πειθαρχική εποχή. Οι νέες έννοιες της ασφάλειας δεν είναι πλέον η φυλάκιση ατόμων και η κανονιστική συνείδηση, αλλά μάλλον η ανιχνευσιμότητα και το αλγοριθμικό προφίλ. (…) 

Πώς γίνεται αυτός ο διανοούμενος να έχει εμπνεύσει τη νεοφιλελεύθερη Δεξιά και τη ριζοσπαστική Αριστερά, τον François Ewald και τον Antonio Negri; 

Επειδή το έργο του είναι περισσότερο περιγραφικό παρά κανονιστικό. Εφευρίσκει νέες έννοιες («τεχνικές υποκειμενοποίησης», «κυβερνησιμότητα», «βιοπολιτική»), αλλά δεν προβλέπει κανόνες σχετικά με το πώς αυτές οι έννοιες πρέπει να χρησιμοποιούνται. Προτείνει πρωτοφανείς γενεαλογίες της νεωτερικότητας, αλλά δεν κάνει κρίσεις. Και πάλι, κάθε άτομο πρέπει να αναλάβει την ευθύνη για τις χρήσεις του έργου αυτού: η φιλοσοφία δεν είναι, στη ρίζα της, τίποτα άλλο από αυτό το κίνημα ανανέωσης. Ο Φουκώ εμφανίζει συνεχώς αυτή την επιφυλακτικότητα προς την πραγματοποίηση τυχόν κανονιστικών προτάσεων, και για πολλούς ανθρώπους αυτό συνιστά περιορισμό της δουλειάς του. Την ίδια στιγμή, δεν θα υπάρξει ποτέ έλλειψη διανοουμένων οι οποίοι πιστεύουν ότι το καθήκον τους είναι να μας πουν τι να κάνουμε και τι να μην κάνουμε. 

Η διαρκή ανησυχία τους, θα λέγατε, δεν είναι τα αινίγματα της εξουσίας, αλλά μάλλον τα μυστήρια της υπακοής; 

Πρόσφατες μελέτες σχετικά με την ανησυχία για τον εαυτό δείχνουν ότι το πρόβλημα της πολιτικής είναι, επίσης, πρόβλημα του πολιτικού υποκειμένου. Μιλώντας για μια «σχέση με τον εαυτό του» δεν μιλάμε για μια πρόσκληση του κάθε ατόμου να πέσει πίσω στο εγώ του, αλλά περισσότερο μια πρόσκληση για να θέσει το ζήτημα της εξουσίας με ένα διαφορετικό τρόπο: ποιά είναι αυτή η σχέση με τον εαυτό σου βάσει της οποίας θα επιτρέψεις στον εαυτό σου να εκτελέσει ή να αρνηθεί μια εντολή; Μόλις θέσουμε το ερώτημα των λόγων της υπακοής, είμαστε στη σφαίρα της δικαιολόγησης της εξουσίας. Ο Φουκώ θέτει το ζήτημα των τρόπων της υπακοής, διότι αυτό το επίπεδο εξέτασης συνεπάγεται τη δυνατότητα της ανυπακοής. 

Δεν διατρέχουμε τον κίνδυνο της ανέγερσης αγαλμάτων του Michel Foucault, καθιστώντας το έργο του μια νέα δόξα; Από τον Jacques Derrida στον Jean Baudrillard, τον Jürgen Habermas έως τον Regis Debray, και από τον Marcel Gauchet έως τον Claude Quétel, ποιές επικρίσεις είναι οι πιο γόνιμες; 

Αυτός είναι πράγματι ένας κίνδυνος, ιδιαίτερα τη στιγμή που γιορτάζουμε την τριακοστή επέτειο του θανάτου του. Αλλά το έργο του πρέπει να αξιολογείται ως μια πρόσκληση να σκεφτούμε διαφορετικά, και όχι ως ένα θεωρητικό μοντέλο που πρέπει να ακολουθηθεί. Την ίδια στιγμή, η συγκρότηση μιας ορθοδοξίας περιπλέκεται από την ίδια την δυναμική του έργου του, το οποίο είναι διαρκώς σε κίνηση, ανοιχτό σε άπειρες αμφισβητήσεις. Οι επικρίσεις για τις οποίες μίλησες είναι οι ίδιες τώρα μέρος της υποδοχής του έργου του Φουκώ. Η ιστορία θα αποφασίσει ποια από αυτές είχε την πιο αποφασιστική σημασία.

Μετάφραση: Αντώνης Γαλανόπουλος

Πηγή: Verso Books