ΔΗΜΑΡ: Από την ευθύνη στην κατάρρευση

Του Αντώνη Γαλανόπουλου

 

Στις Ευρωεκλογές της 25ης Μαΐου, η Δημοκρατική Αριστερά συγκέντρωσε μόλις 1,2% και δεν εξέλεξε ευρωβουλευτή. Από τότε βρίσκονται σε εξέλιξη διεργασίες που θέτουν την ίδια την ύπαρξη του κόμματος υπό αίρεση. Στο παρόν σημείωμα θα ασχοληθούμε με την ταυτότητα και τον πολιτικό λόγο του κόμματος, επιχειρώντας να περιγράψουμε πως το κόμμα οδηγήθηκε στη σημερινή του κατάσταση. 

Ο σχηματισμός της Δημοκρατικής Αριστεράς, όπως και όλοι οι άλλοι πολιτικοί σχηματισμοί που αναδείχθηκαν ως αποτέλεσμα της κρίσης, συνοδεύτηκε από ένα χαρακτηριστικό λόγο που αποσκοπούσε στην νομιμοποίησή του στον εγχώριο πολιτικό χάρτη. Ο λόγος αυτός αναπτύχθηκε κυρίως γύρω από την έννοια της ευθύνης και τον αντιλαϊκισμό. 

Η φράση “αριστερά της ευθύνης” είναι το μήνυμα που έχει συνδεθεί με την ΔΗΜΑΡ, σε βαθμό που να χρησιμοποιείται ως συνώνυμο της επίσημης ονομασίας του. Στις Θέσεις του 1ου συνεδρίου αναφέρεται πως «η ΔΗΜΑΡ στοχεύει να αναδειχθεί ως κόμμα ευθύνης για την κοινωνία» και πως «έχει στόχο την συμμετοχή στην άσκηση της κυβερνητικής εξουσίας για τη βελτίωση της ζωής των πολιτών και για την αλλαγή της κοινωνίας». Φαίνεται ότι η ευθύνη ταυτίζεται με την άσκηση της κυβερνητικής εξουσίας και έτσι πραγματώνεται με την συμμετοχή του κόμματος στην τρικομματική κυβέρνηση με την Νέα Δημοκρατία και το ΠΑΣΟΚ. 

Όταν τον Απρίλιο του 2012 η ΔΗΜΑΡ καταθέτει την πολιτική της πρόταση για μια προοδευτική διέξοδο από την κρίση, το κόμμα προσδιορίζεται ως δύναμη ευθύνης δυο φορές, όταν περιγράφεται τι έκανε έως εκείνη τη στιγμή και τι επιδιώκει για το μέλλον. Το μήνυμα που θέλουν να περάσουν οι συντάκτες του κειμένου είναι πως οι πράξεις της Δημοκρατικής Αριστεράς και οι στόχοι της καθορίζονται αποκλειστικά και μόνο από ένα αίσθημα ευθύνης. Θα μπορούσε κανείς να υποστηρίξει από την άλλη ότι δεν καθορίζονται και από κάποια ιδεολογική συγκρότηση καθώς η ευθύνη δεν αποτελεί ιδεολογία, στοιχείο απαραίτητο για ένα κόμμα, που καθορίζει εν πολλοίς τις πράξεις και τη συνέπειά του. 

Η έννοια της ευθύνης, μετά την αποχώρηση από την κυβέρνηση, γίνεται πεδίο αντιπαράθεσης μεταξύ της πλειοψηφίας και της μειοψηφίας του κόμματος. Σε μια τροπολογία που προτείνουν μέλη του κόμματος που ανήκουν στην πιο εκσυγχρονιστική μειοψηφία, εν όψει του δευτέρου συνεδρίου του κόμματος, αναφέρουν εμφατικά: «Η ΔΗΜΑΡ μπήκε στην κυβέρνηση για να ολοκληρώσει μια προσπάθεια, αναλαμβάνοντας το αντίστοιχο πολιτικό κόστος. Αυτό ακριβώς σημαίνει «αριστερά της ευθύνης». Ο πρόεδρος της ΔΗΜΑΡ, Φώτης Κουβέλης, απάντησε στους διαφωνούντες στην ομιλία του λέγοντας ότι «Αριστερά της ευθύνης δεν σημαίνει και υποχρεωτική συμμετοχή σε κυβέρνηση άνευ όρων (…) Η αποχώρησή μας από την κυβέρνηση δεν μεταβάλλει τη στάση ευθύνης που έχουμε απέναντι στα προβλήματα της χώρας». Η ευθύνη αποκαλύπτεται πια ως ένα κενό σημαίνον, χωρίς πραγματικό νόημα. Λαμβάνει το νόημα της από τις επιδιώξεις των εσωτερικών ομαδοποιήσεων του κόμματος. 

Με τη λογική της υπεύθυνης δύναμης πορεύτηκε το κόμμα της Δημοκρατικής Αριστεράς και στο δρόμο για τις πρόσφατες ευρωεκλογές. Ενδεικτικά, με τη φράση «Είμαστε εδώ για να αλλάξουμε τη χώρα με ευθύνη και σταθερότητα, χωρίς λαϊκισμό» ξεκίνησε την κεντρική προεκλογική του ομιλία στις 20 Μαΐου ο Φώτης Κουβέλης. Αυτός ο αντιλαϊκισμός της ΔΗΜΑΡ ορίζει την πολιτική της και διαπερνά χρονικά όλη την πορεία της. Μια αναφορά στον «αριστερίστικο λαϊκισμό» συναντάμε ακόμα και στην ιδρυτική διακήρυξη του κόμματος. 

Ο κύριος αντίπαλος του αντιλαϊκισμού της ΔΗΜΑΡ είναι ο λαϊκισμός του ΣΥΡΙΖΑ, γεγονός που άλλοτε υπαινίσσεται και άλλοτε δηλώνεται ρητώς. Μπορούμε να εντοπίσουμε πλήθος παραδειγμάτων στον πολιτικό λόγο του κόμματος, τα οποία πολλαπλασιάζονται μετά τις εκλογές του 2012. Με το σχήμα της εναντίωσης στον λαϊκισμό, η ΔΗΜΑΡ θα προσπαθήσει να δικαιολογήσει τις -αναντίστοιχες με τις υποσχέσεις της- οικονομικές επιλογές της. Για παράδειγμα ο Φώτης Κουβέλης υπερασπίστηκε την «σταδιακή απαγκίστρωση» από τα μνημόνια λέγοντας «Καθόλου τυχαία προτάξαμε το σταδιακή γιατί εμείς δεν είμαστε λαϊκιστές που μοιράζουν εκ του ασφαλούς υποσχέσεις τις οποίες γνωρίζουν ότι δεν μπορούν να υλοποιήσουν». Σε άλλο παράδειγμα, στη συζήτηση για τον προϋπολογισμό, ο Σπύρος Λυκούδης, σε μια προσπάθεια να δικαιολογήσει την απόφαση της ΔΗΜΑΡ να τον υπερψηφίσει μαζί με τα δημοσιονομικά μέτρα που προεκλογικά έλεγε πως δεν θα στηρίξει, ανέφερε: «Σ αυτήν την αίθουσα δεν μπορούμε να συνεννοηθούμε, διότι κάποιοι επιμένουν στο λαϊκισμό και στην ανέξοδη ρητορεία. Έχουμε φτάσει να θεωρούμε ξεπούλημα ακόμη και την αξιοποίηση, με τη μέθοδο της παραχώρησης για ορισμένο χρόνο, δημόσιας περιουσίας, που βρίσκεται σε άγρια εγκατάλειψη!». Λαϊκισμός και ανέξοδη ρητορεία είναι η καταψήφιση των μέτρων και επομένως η συνέπεια λόγων και έργων της αντιπολίτευσης ενώ υπευθυνότητα είναι η αθέτηση των προεκλογικών υποσχέσεων και η υπερψήφιση των δημοσιονομικών μέτρων. 

Τέλος, ο λαϊκισμός του ΣΥΡΙΖΑ εμφανίζεται και ως κίνδυνος για την Ευρώπη. Αποκορύφωμα συνιστά η απόφανση του Φώτη Κουβέλη, σε συνεδρίαση της κεντρικής επιτροπής του κόμματος, ότι «ο ανερμάτιστος λαϊκισμός της αντιπολίτευσης δημιουργεί διακινδύνευση για την ευρωπαϊκή προοπτική της χώρας». 

Ο λόγος της ΔΗΜΑΡ σε σχέση με τον λαϊκισμό, δεν παρουσίασε κάποια αλλαγή στη πορεία του χρόνου, όπως έγινε με την έννοια της ευθύνης, ούτε υπήρξαν διαφοροποιήσεις κάποιων στελεχών. Με βάση αυτή τη παρατήρηση, προκαλεί εντύπωση η προσέγγιση στελεχών της ΔΗΜΑΡ προς τον ΣΥΡΙΖΑ μετά την αποτυχία των ευρωεκλογών. Προσέγγιση που, όπως έγινε γνωστό το τελευταίο καιρό, είχε προταθεί από μερίδα του κόμματος και πριν τις ευρωεκλογές. Αρκετά στελέχη του κόμματος προτείνουν πλέον συνεργασία με τον ΣΥΡΙΖΑ, ενώ ομάδα στελεχών θα έβλεπαν θετικά ακόμα και την επιστροφή στον ΣΥΡΙΖΑ. Όμως ο αντιλαϊκισμός είναι ενσωματωμένος ακόμα και σε αυτή την προσέγγιση με στόχο την συνεργασία. Για αυτή την μερίδα των στελεχών της ΔΗΜΑΡ, ο ΣΥΡΙΖΑ δεν έπαψε να είναι λαϊκιστικός, αλλά θα σταματήσει να είναι αν και όταν συνεργαστεί με τη ΔΗΜΑΡ. Λίγη δόση από την Αριστερά της ευθύνης θα ξορκίσει τον λαϊκισμό του ΣΥΡΙΖΑ. Η υπεροψία της υπευθυνότητας… 

Η ίδια η ανάγκη ύπαρξης του σχηματισμού της ΔΗΜΑΡ επιχειρήθηκε να βασιστεί στην διαιρετική τομή του λαϊκισμού-αντιλαϊκισμού, τοποθετώντας το κόμμα απέναντι στον λαϊκισμό, που για τη ΔΗΜΑΡ εκφράζει ο ΣΥΡΙΖΑ. Είναι γενική αρχή ότι η ταυτότητα δεν μπορεί να οριστεί χωρίς αναφορά σε αυτό που βρίσκεται εκτός του πεδίου της. Ο λαϊκισμός είναι το απαραίτητο αντίπαλον δέος για τη ΔΗΜΑΡ η οποία συγκρότησε κατόπιν την ταυτότητά της γύρω από την έννοια της ευθύνης. Είδαμε και νωρίτερα πως η έννοια της ευθύνης χρησιμοποιήθηκε από τη Δημοκρατική Αριστερά για να αιτιολογήσει τις αναντίστοιχες πολιτικές και οικονομικές επιλογές της, να υποστηρίξει τόσο τη συμμετοχή όσο και την αποχώρηση από την κυβέρνηση αλλά και ως στοιχείο που τη διαφοροποιεί από τα άλλα κόμματα, κυρίως αυτά της Αριστεράς. 

Έχοντας πλέον αυτή την συνολική εικόνα του λόγου και της ταυτότητας της ΔΗΜΑΡ, είναι πιο εύκολο να δούμε πως οδηγήθηκε στη σημερινή κατάληξή της. Η ΔΗΜΑΡ παρουσίασε μια μεγάλη έλλειψη συνεκτικής ιδεολογικής συγκρότησης. Όσο κι αν το επιχείρησε, κυρίως σε λεκτικό επίπεδο, δεν κατάφερε -εκ του αποτελέσματος- να εγγραφεί στην παράδοση της ανανεωτικής αριστεράς και να λειτουργήσει ως τέτοια στο πολιτικό περιβάλλον της κρίσης. Η ΔΗΜΑΡ ιδρύθηκε εν πολλοίς στη βάση προσωπικών διαφωνιών και φιλοδοξιών με την αποχώρηση στελεχών της ανανεωτικής πτέρυγας του Συνασπισμού. Η πολιτική κρίση την ευνόησε, καθώς ήταν παρούσα όταν μερίδα του εκλογικού σώματος του κέντρου και της κεντροαριστεράς αναζητούσε απενοχοποιημένη ψήφο. Όμως τόσο η συμμετοχή όσο και η αποχώρηση από την κυβέρνηση συνεργασίας απέδειξαν στα διαφορετικά ακροατήρια της ΔΗΜΑΡ την ασυνέπεια και την κενότητα περιεχομένου του κόμματος. Η ΔΗΜΑΡ απογυμνώθηκε μέσα σε λίγους μήνες. Η επίτευξη της κυβερνησιμότητας δεν αποτελεί επαρκές πολιτικό πρόταγμα, αλλά –μια μάλλον κυνική- εκλογική τακτική. Τα κόμματα που μένουν στον πολιτικό χάρτη είναι αυτά που βρίσκονται σε διαρκή επαφή με μια κοινωνική ανάγκη, τροφοδοτούνται από αυτή και ταυτόχρονα την υπηρετούν. Τα κόμματα-εργαλεία αντικαθίστανται εύκολα, όπως μας έχει δείξει η ιστορία αλλά και η τρέχουσα ελληνική κρίση.

Σημείωση: Το άρθρο δημοσιεύθηκε στο Unfollow #32 τον Αύγουστο του 2014.