Βίκτορ Ουγκώ:Ο ρομαντικός του έρωτα και των οδοφραγμάτων

Στις 26 Φεβρουαρίου 1802 είδε το πρώτο φως της ζωής ο Βίκτωρ Ουγκώ. Συγγραφέας θεατρικών και ποιητικών έργων, μυθιστορημάτων και άλλων μορφών τέχνης, θα δοξάσει την Γαλλική Επανάσταση και θα αγωνιστεί για την κοινωνική αλλαγή. Παραθέτουμε αποσπάσματα από το γνωστότερο έργο του, τους Άθλιους όπου περιγράφει με πολύ ανάγλυφο τρόπο την φτώχια και παραμκή της εποχής πνευματική και υλική, μιας εποχής που ασφυκτιά κάτω από τα δεσμά μιας ξεπερασμένης εξουσίας.

Δεν μένει όμως εκεί. Καταλήγει στο τέλος σε μια εξαιρετική προσέγγιση της επανάστασης σαν μια διαλεκτική κίνηση θεωρίας και πράξης, μια κίνηση που κινείται μπρος πίσω στον χρόνο, και τελικά του επιφέρει μια τεράστια ρωγμή, μετά την οποία τίποτα δεν μπορεί να είναι το ίδιο με το παρελθόν.

Καλή σας απόλαυση!

«Η πόλις του Παρισιού έχει ένα παιδί, και το δάσος έχει ένα πουλί. Το πουλί λέγεται σπουργίτης. Το παιδί λέγεται χαμίνι. Ενώστε αυτές τις δύο έννοιες από τις οποίες η μία περιλαμβάνει ολόκληρο καμίνι και η άλλη ολόκληρη αυγή, κάμετε να συγκρουσθούν αυτοί οι δύο σπινθήρες: Παρίσι, παιδί, και θα βγει ένα μικρό ον. Ανθρωπίσκος.

Το μικρό αυτό ον είναι εύθυμο. Δεν έχει κάθε μέρα να φάει, και όμως πηγαίνει στο θέατρο κάθε βράδυ, αν θέλει. Δεν έχει μπλούζα, ούτε παπούτσια, ούτε που να κοιμηθεί. Είναι σαν τις μύγες που πετάνε και δεν έχουν τίποτε από όλα αυτά.

Είναι από 7 έως 13 χρονών, ζει σε σμήνη, τρέχει στα σοκάκια, κοιμάται στην ύπαιθρο, φοράει ένα παλιό παντελόνι του πατέρα του, που κατεβαίνει κάτω από τις φτέρνες του, κανένα χαλασμένο καπέλο κανενός άλλου πατέρα, που κατεβαίνει κάτω απτα αυτιά του, μια μόνο τιράντα, χαζεύει, ζητιανεύει, περνάει τον καιρό του στο βρόντο, κρατάει πίπα στο στόμα, βλαστημάει, συχνάζει στις ταβέρνες, ξέρει κλέφτες, μιλάει τη συνθηματική γλώσσα των κακούργων, την “αργκό”, τραγουδάει τραγούδια αισχρά και δεν έχει τίποτα το αισχρό στην καρδιά του. Γιατί έχει ένα μαργαριτάρι στην ψυχή, η αθωότητα και τα μαργαριτάρια δεν λιώνουνε στον βούρκο. Ενόσω ο άνθρωπος είναι παιδί, ο Θεός τον θέλει αθώο.

Αν κανείς ρωτούσε τη μεγαλούπολη εκείνη:

-Κι αυτό τι είναι;

Αυτή θα απαντούσε:

-Το μικρό μου

...[Το χαμίνι]Θεωρεί ένα από τα καθήκοντά του να παρευρίσκεται  παντού όπου στήνεται λαιμητόμος και γελάει.

Για να ιδή καλά, ανεβαίνει σε τοίχους, σκαρφαλώνει σε στύλους και δέντρα, κρεμιέται από κάγκελα. Ωραιότερη γιορτή για το χαμίνι δεν υπάρχει. Φωνάζει “ζήτω” στον κατάδικο, για να του δώσει κουράγιο. Κάποτε τον θαυμάζει κιόλας. Ένα χαμίνι, βλέποντας κάποιο κατάδικο που εβάδιζε γενναία προς τη λαιμητόμο, είπε κάποτε:

-Πίστεψε πως τον εζήλεψα!

Λόγος που περιέχει ολόκληρο μέλλον.

Δυο πράγματα επιθυμεί και ποτέ δεν το κατορθώνει. Να ανατρέψει τα καθεστώτα και να ράψει το σκισμένο του παντελόνι. Το χαμίνι του Παρισιού φέρνεται και με σεβασμό και με ειρωνία και με αυθάδεια. Έχει δόντια χαλασμένα επειδή τρέφεται άσχημα, και το στομάχι του υποφέρει. Μάτια όμως έχει όμορφα γιατί είναι έξυπνα.

Τον Ιεχωβά αν έβλεπε μπροστά του θανέβαινε στα σκαλιά του Παραδείσου πηδώντας τον κουτσό. Σε επαναστάσεις βρίσκεται μέσα στο στοιχείο του, η αυθάδειά του επομένει και μπρος τα μυδράλλια πριν το έβλεπες αχρείο, τώρα το βλέπεις ήρωα.

Φωνάζει:

-Εμπρός!

Και σαν ουσάρος μεταβάλλεται αμέσως από νήπιο σε γίγαντα. Με δυο λόγια το χαμίνι είναι ον εύθυμο, επειδή είναι δυστυχισμένο.

Και πάλι με δυο λόγια το χαμίνι του Παρισιού είναι ο λαός πρωσοποποιημένος σε παιδί, έχοντας στο μέτωπο τη ρυτίδα του παλαιού κόσμου.

Τα χαμίνι είναι στο έθνος χάρις και συγρόνως αρρώστεια, αρρώστεια που πρέπει να γιατρευτεί. Πως; Με το φως.

Το φως γιατρεύει. Το φως φωτίζει. Όλες οι ρωμαλέες κοινωνικές ακτίνες πηγάζουν από την επιστήμη, από τα γράμματα από τις τέχνες, από την εκπαίδευση. Φτιάχτε ανθρώπους, φτιάχτε ανθρώπους!. Φωτίστε τους για να σας θερμαίνουν. Το φωτεινό ζήτημα για μιαν παγκόσμια εκπαίδευση θα τεθεί αργά ή γρήγορα, ως απόλυτη και ακαταμάχητη αλήθεια. Τότε δε, εκείνοι που κυβερνάνε κάτω από το άγρυπνο μάτι της Γαλλικής ιδέας, θα χρειαστεί να προτιμήσουν ένα από τα δύο.

Ή τα παιδιά της Γαλλίας, ή τα χαμίνια του Παρισιού. Λαμπάδες στο φως ή σπίθες στο σκοτάδι.

Το χαμίνι εκπροσωπεί το Παρίσι, το Παρίσι εκπροσωπεί τον κόσμο. Γιατί το Παρίσι είναι κάτι σαν σύνολο. Το Παρίσι είναι ο κολοφών του ανθρώπινου γένους.”

[..] Το Παρίσι πάντοτε δείχνει τα δόντια πάνοτε, γιατί όσες φορές δεν βρυχάται, γελάει.

Τέτοιο το Παρίσι. Οι καπνοί του αναθρώσκουν από τις στέγες του, είναι οι ιδέες της οικουμένης. Σωρός πετρών και λάσπες, αν θέλετε ναι μα, πάνω απ'όλα, κτίσμα ηθικόν. Το Παρίσι είναι πιο πολύ από μέγα. Είναι άπειρο. Γιατί; Γιατί τολμά!

Τόλμα κι έτσι θα προοδεύσεις. Χωρίς τόλμη, καμιά πρόοδος. Όλες οι μεγάλες και υψηλές κατακτήσεις, είναι ως επί το πλείστον το γέρας του θράσους. Για να γίνει η Επανάστασις του 1789, δεν αρκεί να προαισθανθεί  ο Μοντεσκιέ, να την κηρύξει ο Ντιντερό, να την αναγγείλει ο Μπωμαρσαί,να την υπολογίσει ο Κοντορσέ, να την παρασκευάσει ο Αρονέτ και να την προμελετήσει ο Ρουσσώ. Πρέπει να την τολμήσει και ο Δαντών.

[...] Τα ηφαίστεια είναι γεμάτα από σκοτάδι, μα σκοτάδι που επιδέχεται λαμπάδιασμα φλογών. Κάθε λάβα πώτα φαίνεται σκοτεινή. Οι κατακόμβες, όπου έγινε στη Ρώμη η πρώτη χριστιανική λειτουργία, δεν ήσαν μόνο της Ρώμης μα και της Δυτικής Ευρώπης ολόκληρης τα υποχθόνια.

Κάτω από την κοινωνικής δημιουργία υπάρχουνε διάφορα χάσματα κοίλα μέρη, υπόνομοι. Υπάρχει η θρησκευτική υπόνομος, η φιλοσοφική υπόνομος, η οικονομική υπόνομος, η επαναστατική υπόνομος.

Ο ένας σκάβει με την ιδέα, ο άλλος με τους αριθμούς, ο άλλος με την οργή. Από την μία υπόνομο στην άλλη φωνάζονται αναμεταξύ τους οι σκαφτιάδες και απαντάνε. 

Οι ουτοπίες προχωρούν υποχθόνια, μέσα σε οχετούς, που διακλαδίζονται παντού. Κάποτε ανταμώνονται και μπερδεύονται.

Ο Ρουσσώ δανείζει το μπαστούνι του στο Διογένη, που δανείζει το φανάρι του στο Ρουσσώ».