Οι κοινωνικές επιστήμες όπως θα έπρεπε να είναι

Του Αντώνη Γαλανόπουλου

Εδώ και χρόνια στο Τμήμα Ψυχολογίας του ΑΠΘ, υπάρχει ένα μάθημα –από πολλές απόψεις- ιδιαίτερο, εναλλακτικό, όπως λέγαμε ως φοιτητές μεταξύ μας. Πρόκειται για το μάθημα του Κοινωνικού Αποκλεισμού με υπεύθυνο τον καθηγητή Κώστα Μπαϊρακτάρη. Και λέω υπεύθυνο και όχι διδάσκοντα, γιατί διδάσκοντες του μαθήματος είναι τα ίδια τα θύματα του κοινωνικού αποκλεισμού, ομάδες και συλλογικότητες που βρίσκονται συστηματικά ή κινδυνεύουν να βρεθούν από τη μια μέρα στην άλλη στο κοινωνικό περιθώριο.

Το σκεπτικό στη βάση του οποίου έχει σχεδιαστεί το μάθημα είναι το εξής: το πανεπιστήμιο χαρακτηρίζεται από ένα διαρκή Μονόλογο όπου ο «Άλλος» απουσιάζει ως πρωταγωνιστής αλλά γίνεται αντιληπτός μόνο ως υπό διαχείριση πρόβλημα-αντικείμενο. Στο πανεπιστήμιο επικρατεί ο επιστημονικός λόγος, ο Λόγος των Ειδικών που αναπαράγεται μονοδιάστατα και αποτελεί στην ουσία «μια πολιτική πρακτική που υπηρετεί μια συγκεκριμένη ιδεολογία. Μια ιδεολογία που εμποδίζει στην ουσία την ακύρωση των μηχανισμών και των διεργασιών αποκλεισμού ή περιθωριοποίησης μίας σειράς ατόμων ή ομάδων».

Το μάθημα, με τον τρόπο που έχει δομηθεί, στοχεύει στην αποκατάσταση του Διαλόγου. «Δεν πρόκειται για μία άλλη επιστημονική απόπειρα ούτε για μία πράξη γενναιοδωρίας, αλλά για μία συνειδητή επιστημονική/πολιτική επιλογή, που αποσκοπεί στην αναζήτηση κοινών οραμάτων και κατ’ επέκταση κοινών τόπων, στόχων και δράσεων», όπως γράφει ο Κώστας Μπαϊρακτάρης. Μέσα από αυτή τη συνάντηση αναζητούνται νέες γνώσεις, νέα επιστημονικά παραδείγματα και πρακτικές.

Πέρα από τη δυνατότητα μιας νέας συνάντησης, της ανάπτυξης του διαλόγου, της αλληλοδιδασκαλίας και της αναζήτησης κοινών τόπων αντίστασης κι αλληλεγγύης, οι φοιτητές έχουν τη δυνατότητα είτε να συμμετέχουν σε δράσεις που προτείνονται από τους διάφορους φορείς που εμπλέκονται στο μάθημα, είτε να προτείνουν τις δικές τους δράσεις. Η εκπαίδευση, έτσι, μετατρέπεται σε μια συμμετοχική διαδικασία, η αναζήτηση της γνώσης συνδέεται άμεσα με τη νέα εμπειρία και το Πανεπιστήμιο με την Κοινωνία.

Φέτος το πρόγραμμα του μαθήματος έκρυβε εκπλήξεις ακόμα και για τους μυημένους. Πέρα από τις γνωστές ομάδες που συμμετείχαν χρόνια στο μάθημα όπως η Ομάδα προσβασιμότητας του ΑΠΘ, ο Σύλλογος Γονέων Παιδιών με κακοήθη νοσήματα «Η Λάμψη», ο Σύλλογος Καρκινοπαθών, ο σύλλογος Οροθετικών «Θετική φωνή», η Πανελλήνια Επιτροπή (πρώην) χρηστών και επιζώντων της ψυχιατρικής, στους «διδάσκοντες» περιλαμβάνονται εκπρόσωποι κινημάτων που γέννησε η κρίση και δραστηριοποιούνται αυτή τη στιγμή στην ευρύτερη περιοχή της Θεσσαλονίκης. Στις αίθουσες διδασκαλίας βρέθηκαν, λοιπόν, το Συντονιστικό πολιτών και φορέων «SOSτε το Νερό», μέλη των επιτροπών αγώνα Χαλκιδικής κατά της εξόρυξης χρυσού, οι εργαζόμενοι της ΒΙΟΜΕ και άλλοι.

Η κρίση, με τις πολιτικές της λιτότητας και της εσωτερικής υποτίμησης, οδηγεί ολοένα και μεγαλύτερα κοινωνικά στρώματα στο περιθώριο. Αυτό αποτυπώνεται ξεκάθαρα στο 28% της ανεργίας στη χώρα και στα 3.000.000 ανασφάλιστους πολίτες. Η κρίση αναμορφώνει το κοινωνικό πεδίο καθώς ο κοινωνικός αποκλεισμός διευρύνεται. Η προσαρμογή του μαθήματος του Κοινωνικού Αποκλεισμού στις δεδομένες συνθήκες ήταν επιβεβλημένη. Όπως τονίζει και ο Κώστας Μπαϊρακτάρης σε μια συζήτησή μας, «Αν κάναμε ένα στατικό μάθημα με το ίδιο προκαθορισμένο πρόγραμμα κάθε χρόνο, θα κάναμε ένα μάθημα σαν όλα τα άλλα».

Οι κοινωνικές επιστήμες δεν πρέπει μόνο -κατά το κοινώς λεγόμενο- να «αφουγκράζονται την κοινωνία» αλλά και να αλληλεπιδρούν μαζί της, να λειτουργούν μέσα σε αυτή, να επηρεάζονται από αυτή και να την επηρεάζουν. Να είναι πραγματικά ζωντανές.

*Το άρθρο δημοσιεύθηκε πρώτα στο DEStv