Η διοικητική μετάλλαξη των δημοσίων ΑΕΙ

Του Γιώργου Δουράκη

Να λοιπόν που δικαιώνονται όσοι υποστήριζαν ότι τα ΣΙ θα ενεργοποιηθούν εν ευθέτω χρόνω για να παίξουν το ρόλο τους. Το ρόλο του καταλύτη στην κατάργηση του αυτοδιοίκητου του δημόσιου πανεπιστημίου με τελικό στόχο την ταχύτατη αγοραία μετάλλαξή του. Το Συμβούλιο Ιδρύματος (ΣΙ) του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών (ΕΚΠΑ), κάνοντας χρήση των αρμοδιοτήτων που του παρέχει ο νέος νόμος 4076/12 για τα ΑΕΙ, αποφάσισε να απαγορεύσει στην πρόεδρο του Τμήματος Φιλολογίας Ελένη Καραμαλέγκου να θέσει υποψηφιότητα για την κοσμητεία της Φιλοσοφικής Σχολής.

Σύμφωνα με σχετική ανακοίνωση που εξέδωσε (βλ. εδώ), η αξιολόγηση των υποψηφίων όλων των Σχολών έγινε με προσωπική συνέντευξη για να μπορέσει το ΣΙ «να διαμορφώσει γνώμη σχετικά με τη διοικητική ικανότητα και τα άλλα ουσιαστικά προσόντα των υποψηφίων», καλώντας τους μεταξύ άλλων να απαντήσουν σε «ερωτήματα σχετικά με την τήρηση της ακαδημαϊκής δεοντολογίας, την εύρυθμη λειτουργία της Σχολής, της Συγκλήτου και του Ιδρύματος… ειδικά ως προς φαινόμενα βίας και ανομίας». Είναι σαφές ότι το σκεπτικό της απόρριψης  της Ε. Καραμαλέγκου είναι καθαρά πολιτικό. Επειδή οι απόψεις της ήταν διαφορετικές από τις απόψεις των μελών του ΣΙ, δεν μπόρεσε να πάρει πιστοποιητικό ακαδημαϊκών φρονημάτων και δεν της επετράπη να είναι υποψήφια!

Ο νόμος που δίνει τέτοια αρμοδιότητα στα ΣΙ είναι εκδήλως αντιδημοκρατικός. Είναι αδιανόητο να μπορεί οποιοσδήποτε να υποβάλει υποψηφιότητα για πρωθυπουργός της χώρας, αλλά να μη μπορεί ένας καθηγητής πανεπιστημίου να υποβάλει υποψηφιότητα για κοσμήτορας ή πρύτανης χωρίς προηγούμενη έγκριση του ΣΙ. Η προεπιλογή σημαίνει ότι οι κρατούντες δεν έχουν εμπιστοσύνη στην εκλογική διαδικασία και θέλουν να την ελέγξουν. Η μεθόδευση αυτή είναι βάναυσα προσβλητική για το εκλογικό σώμα. Από τη στιγμή που προβλέπονται εκλογές για κοσμήτορα ή πρύτανη, τι νόημα έχει η προεπιλογή των υποψηφίων από το ΣΙ; Φαίνεται ότι τα ώριμα μέλη του ΣΙ δεν εμπιστεύονται εμάς τους ανώριμους και προεπιλέγουν πριν από μας, για μας, ποιοι θα είναι υποψήφιοι. Διότι τι άλλο μπορεί να σημαίνει αυτή η φάρσα; Προσωπικά αισθάνομαι βαθύτατα προσβεβλημένος με τις πρωτοφανείς αυτές μεθοδεύσεις, κάτι σας τρόφιμος νηπιαγωγείου. Εικάζω ότι κάπως έτσι θα αισθάνεται και  κάθε άλλος νοήμων και καλοπροαίρετος πανεπιστημιακός, που κατανοεί πολύ καλά και καταδικάζει τις απαράδεκτες και αντιδημοκρατικές αυτές μεθοδεύσεις.

Η όλη διαδικασία θυμίζει πρακτικές του δικτατορικού καθεστώτος την εποχή που αποφάσιζε να κάνει άνοιγμα προς τη δημοκρατία. Θα επέτρεπε στο εκλογικό σώμα να εκφραστεί και να επιλέξει, αλλά μεταξύ προεπιλεγμένων κομμάτων και υποψηφίων. Αλλά και η φρασεολογία της απόφασης (βλ. εδώ) προκαλεί ανατριχίλα. Δεν έχει τίποτα να ζηλέψει από τα αλήστου μνήμης «αποφασίζομεν και διατάσσομεν». Στο τελικό δια ταύτα της σχετικής απόφασης, το «ΑΠΟΦΑΣΙΖΟΥΜΕ – ΔΕΝ ΕΠΙΛΕΓΟΥΜΕ ως υποψηφία για το αξίωμα του Κοσμήτορα της Φιλοσοφικής Σχολής του Εθνικού και Καποδιστριακού Παν/μίου Αθηνών την Καθηγήτρια κ. Ελένη Καραμαλέγκου» (βλ. εδώ) ουσιαστικά σημαίνει «αποφασίζουμε, δεν επιλέγετε»...

Ο στόχος είναι σαφής. Πρέπει να αρχίσουν σιγά-σιγά τα δημόσια ΑΕΙ να λειτουργούν ως ανώνυμες εταιρείες. Είναι γνωστό ότι οι ιδιωτικές εταιρείες διοικούνται με βάση το διευθυντικό δικαίωμα. Τα διευθυντικά στελέχη τους δεν είναι αιρετά, διορίζονται από το διοικητικό συμβούλιο των ιδιοκτητών-μετόχων. Τα ΣΙ είναι μια μεταβατική ενδιάμεση κατάσταση. Τα εξωτερικά μέλη τους δεν είναι αιρετά. Επιλέγονται από τα εσωτερικά μέλη και από κοινού προεπιλέγουν τους κοσμήτορες και πρυτάνεις που θα κληθεί να ψηφίσει το εκλογικό σώμα.

Γι’ αυτό και δεν προκαλεί έκπληξη που οι απόψεις των ΣΙ είναι ταυτόσημες με τις απόψεις της κυβέρνησης. Η πρόσφατη ευχαριστήρια επιστολή του προεδρείου των ΣΙ των ελληνικών ΑΕΙ προς τον υπουργό παιδείας (βλ. εδώ) είναι άκρως αποκαλυπτική. Σε μια εποχή που το ελληνικό δημόσιο πανεπιστήμιο και το ανθρώπινο δυναμικό του βάλλεται πανταχόθεν και δέχεται τη μεγαλύτερη επίθεση από τότε που ιδρύθηκε, τα ΣΙ λειτουργούν ως υπουργικά όργανα υλοποίησης της κυβερνητικής πολιτικής. Ειλικρινά δεν καταλαβαίνω σε τι ακριβώς θα διέφερε μια επιτροπή διορισμένη από τον υπουργό παιδείας.

Και κάτι ακόμη, πολύ σημαντικό. Ακούγεται κατά κόρον ότι η επιλογή των εξωτερικών μελών των ΣΙ που προέρχονται από τον ακαδημαϊκό χώρο γίνεται με κριτήριο το πόσο καταξιωμένοι επιστήμονες είναι στο διεθνή χώρο. Αρκετοί απ’ αυτούς όντως είναι. Το κριτήριο όμως αυτό είναι εντελώς εσφαλμένο και οδηγεί σε ακατάλληλες επιλογές. Κορυφαίος ακαδημαϊκός δε σημαίνει κατ’ ανάγκην και ικανός να διοικήσει ένα πανεπιστημιακό ίδρυμα. Άλλο επιστημοσύνη, άλλο διοικητική ικανότητα. Κατά κανόνα οι άνθρωποι αυτοί δεν έχουν διοικητικά προσόντα. Είναι κάτι που συμβαίνει πολύ συχνά. Θα τολμούσα να πω τις περισσότερες φορές.

Η δικαιολογία ότι χρειάζονται ειδικά προσόντα για την υποβολή υποψηφιότητας είναι αστεία. Αποτελεί σαφή διολίσθηση προς τη δικτατορία των ειδημόνων. Τα ειδικά προσόντα είναι προϋπόθεση για τους συμβούλους, όχι για τους αιρετούς. Στη δημοκρατία άπαντες, ειδήμονες και μη, άριστοι και μη, πρέπει να υφίστανται την βάσανο της εκλογής. Για να εκλεγείς πρέπει να συναναστραφείς, να συνεργαστείς, να διατυπώσεις και να προβάλεις ιδέες, να επιχειρηματολογήσεις, να πείσεις. Οι διακεκριμένοι ακαδημαϊκοί μπορεί να γίνουν πρώτης τάξεως σύμβουλοι των αιρετών στον τομέα της ειδικότητάς τους. Αλλά ως διορισμένοι διαχειριστές, επειδή δεν έχουν όλη αυτή την τριβή και την αλληλεπίδραση με το εκλογικό σώμα, συνήθως λειτουργούν ως ταύροι εν υαλοπωλείω. Πλανώνται πλάνην  οικτράν όσοι πιστεύουν ότι ο σκοπός αγιάζει τα μέσα. Μπροστά στη «μεταρρύθμιση» –σου λέει- τι αξία έχει η δημοκρατία. Είναι προφανές ότι ο αγοραίος εκσυγχρονισμός έχει πάρει οριστικά διαζύγιο από τη δημοκρατία. Όχι μόνο στο χώρο των πανεπιστημίων. Παντού.

Αλλά εκτός από αντιδημοκρατικός, ο νέος νόμος για τα ΑΕΙ είναι και αντισυνταγματικός. Το Σύνταγμα προβλέπει το αυτοδιοίκητο των πανεπιστημίων, που με το νόμο αυτό καταλύεται. Απ’ ό,τι ξέρω όμως το Σύνταγμα δεν έχει αλλάξει. Κατά συνέπεια δικαιούμαι να συμπεράνω ότι πρόκειται για έναν πολύ κακό νόμο που πλήττει ευθέως το δημόσιο αγαθό της ανώτατης παιδείας. Γι’ αυτό θέλω να ελπίζω ότι θα αποσυρθεί πριν ολοκληρωθεί η εφαρμογή του. Πριν ισοπεδώσει ολοσχερώς το δημόσιο πανεπιστήμιο που η δεινοπαθούσα και καταρρέουσα ελληνική κοινωνία το έχει ανάγκη περισσότερο από κάθε άλλη φορά.

Υπάρχουν ελπίδες. Θα έλεγα και ενδείξεις. Ο πολιτικός χρόνος που ζούμε είναι πολύ συμπυκνωμένος. Οι πολιτικοί συσχετισμοί μπορεί να ανατραπούν πλήρως από τη μια μέρα στην άλλη και να δημιουργηθεί μια νέα, σαρωτική δυναμική. Και τότε οι εξελίξεις θα είναι ραγδαίες…

Γιώργος Δουράκης

Αναπληρωτής Καθηγητής Πολιτικής Οικονομίας

Τμήμα Πολιτικών Επιστημών ΑΠΘ