Ο χρόνος τελειώνει: Γιατί ο εκδημοκρατισμός της Ευρώπης δεν μπορεί να καθυστερήσει.

Ανάμεσα στο Brexit, την άνοδο των ανελεύθερων δημοκρατιών και τις αυξανόμενα οξείες διαιρέσεις η ανάγκη αναπροσανατολισμού του Ευρωπαϊκού εγχειρήματος δεν υπήρξε ποτέ περισσότερο επιτακτική. Η Marta Tycner και ο Benedek Javor μοιράζονται τις απόψεις τους με το κοινό του GEJ, στο διεθνές συνέδριο με τίτλο «Το μέλλον της Ευρώπης - Η Ευρώπη του μέλλοντος», που διοργανώθηκε από κοινού από το ίδρυμα «Προοδευτική Ουγγαρία», τους Ευρωπαίους Πράσινους και το δίκτυο DiEM25.

Green European Journal: Ποια ήταν, κατά την γνώμη σας, η πιο τολμηρή ιδέα που προέκυψε από το συνέδριο και πώς θα μπορούσε να συμβάλει στον αγώνα για μια δημοκρατικότερη Ευρώπη;

Benedek Javor: Το σημαντικότερο συμπέρασμα της σημερινής συζήτησης είναι ότι πρέπει να αναγνωρίσουμε το χρονικό περιθώριο που διαθέτουμε στην προσπάθεια μας να σώσουμε την Ευρώπη. Ο Γιάννης Βαρουφάκης κατέστησε ξεκάθαρο πως δεν είναι αρκετό να ονειρευόμαστε μια καλύτερη Ευρώπη ή να συζητάμε την μορφή ενός βελτιωμένου Ευρωπαϊκού εγχειρήματος, αλλά είναι η ώρα να σκεφτούμε το πότε και το πώς. Υπάρχει μια ωρολογιακή βόμβα στα θεμέλια του ευρωπαϊκού οικοδομήματος  η οποία μπορεί να εκραγεί ανά πάσα στιγμή και εμείς πρέπει να καταρτίσουμε ένα σχέδιο για μια δημοκρατικότερη, περισσότερο υπεύθυνη, περισσότερο βιώσιμη και πιο δίκαιη Ευρώπη. Πρέπει να δράσουμε ταχύτατα και να περάσουμε από τις ιδέες στην πράξη όσο το δυνατόν γρηγορότερα.

Οι Πράσινοι μιλούν για την αναγκαιότητα μεταρρύθμισης της Ευρώπης εδώ και αρκετές δεκαετίες. Από την δεκαετία του ’90 έχουν ήδη ασκήσει έντονη κριτική στο οικονομικό καθεστώς της Ένωσης και μάλιστα είναι ιδιαίτερα εμφατικοί στην ανάγκη περισσότερης δημοκρατίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Αυτό που είναι διαφορετικό σήμερα είναι η ένταση των παράλληλων κρίσεων -μεταξύ άλλων της οικονομικής κρίσης, της περιβαλλοντικής κρίσης, της κρίσης δημοκρατίας, αλλά και της κρίσης διαφάνειας, όπως γίνεται φανερό από το σκάνδαλο της Volkswagen-, που την οδηγούν στην πλήρη αποσύνθεση. Αυτό έχει καταστεί σαφές και σε όσους δεν δεχόταν ότι η Ευρώπη περνάει κρίση. Κανείς δεν μπορεί να το αρνηθεί, βλέπουμε πως ακόμα και ο Jean-Claude Jucker εκφράζει τους ίδιους φόβους με τις προοδευτικές δυνάμεις όσον αφορά την κρίση. Ο Jucker, φυσικά έχει μια εντελώς διαφορετική αντίληψη για το πρόβλημα και πιστεύει πως κάποιες βελτιώσεις στο γραφειοκρατικό πεδίο είναι αρκετές για να διασώσουν την Ε.Ε. –κάτι που προφανώς δεν επαρκεί-, αλλά τουλάχιστον η στάση αυτή υποδεικνύει πως οι πολιτικοί, που για χρόνια αρνούνταν πως κάτι πάει λάθος με την Ε.Ε, έχουν σε ένα βαθμό συνειδητοποιήσει ότι υπάρχει σοβαρό πρόβλημα.

Τώρα, λοιπόν, πρέπει να εργαστούμε σκληρά ώστε να διατυπώσουμε μια λύση. Πιστεύω πως η περιφέρεια της Ε.Ε. μπορεί να παίξει καθοριστικό ρόλο σε αυτή την προσπάθεια, μια και πολλές από τις αδυναμίες της Ένωσης δεν είναι ακόμα ορατές στο κέντρο, σε χώρες όπως η Γερμανία, η Δανία ή ακόμα και η Γαλλία, αλλά είναι ολοφάνερες στην περιοχή της Μεσογείου όσο και στα κράτη μέλη της Ανατολικής Ευρώπης.

Marta Tycner: Θα ήθελα να προσθέσω επίσης, ότι η σημερινή συνάντηση αποτελεί την πρώτη φορά που είδα την Ευρώπη ως ένα πεδίο άσκησης πολιτικής. Μέχρι τώρα ήταν απλά μια θεωρητική έννοια για εμένα και για πολλούς άλλους. Σήμερα γίναμε όλοι μάρτυρες μιας αίθουσας κατάμεστης από ανθρώπους οι οποίοι ήθελαν εναγωνίως να περάσει η πραγματική πολιτική στο ευρωπαϊκό επίπεδο, άνθρωποι οι οποίοι ήταν πρόθυμοι να σκεφτούν με ευρωπαϊκούς όρους, ώστε οι αποφάσεις στην Ε.Ε. να μην λαμβάνονται πια από τεχνοκράτες σε κλειστές αίθουσες.

Ζούμε σε έναν παγκοσμιοποιημένο κόσμο, ως εκ τούτου τα προβλήματα της Ευρώπης είναι ευρύτερα από κάτι που θα μπορούσε να αντιμετωπιστεί σε επίπεδο έθνους κράτους και μόνο. Η Ευρώπη αποτελεί ένα πεδίο που μας επιτρέπει να δράσουμε και να αντιδράσουμε στις παγκόσμιες διεργασίες.

Benedek Javor: Ειδικοί της πρωτοβουλίας DiEM25 και ακτιβιστές από όλη την επικράτεια είχαν την ευκαιρία να συναντηθούν και να συζητήσουν πάνω στα προβλήματα. Εκτιμώ πως αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό, όπως πιστεύω και στην δημιουργία μιας συνεργασίας τύπου Βίσεγκραντ, με εντελώς διαφορετικά όμως χαρακτηριστικά, αφού σήμερα αυτή η συμμαχία κυριαρχείται από έντονα συντηρητικούς και εγωκεντρικούς πολιτικούς όπως ο Victor Orban. Οι χώρες της περιοχής έχουν πολλά κοινά συμφέροντα, κοινές αξίες και προφανώς κοινά προβλήματα και θα πρέπει να τα αντιμετωπίσουν από κοινού ώστε να προκύψει μια αποδεκτή λύση. Οι χώρες του Βίσεγκραντ σήμερα, αντί να κινούνται προς την αντιμετώπιση των κοινών τους προκλήσεων, επιδίδονται σε προσπάθειες πειρατείας της διαδικασία λήψης αποφάσεων, υπονομεύοντας ακόμα και τις μικρές προσπάθειες από πλευράς της Ένωσης σε ζητήματα όπως η αντιμετώπιση της προσφυγικής κρίσης.

Marta Tycner: Δεν θα έλεγα πως αυτές οι χώρες διέπονται από κοινές αξίες, νομίζω πιο σωστό είναι να πούμε πως έχουν κοινές εμπειρίες: κοινό κομμουνιστικό παρελθόν, παρόμοιες εμπειρίες με την μετανάστευση αλλά και το γεγονός της σχετικά πρόσφατης ένταξης τους στην Ένωση. Ενώ παράλληλα αντιμετωπίζουν με τον ίδιο τρόπο τη σχέσης τους με την Ρωσία. Αντί όμως να βρουν ένα κοινό πεδίο και να αγωνιστούν μαζί, οι χώρες αυτές ανταγωνίζονται μεταξύ τους στην μείωση φόρων και κανονιστικών πλαισίων για την προσέλκυση επενδυτών με όπλο το φθηνό εργατικό δυναμικό. Αυτές οι ενέργειας καταστρέφουν τη βάση αλληλεγγύης στην περιοχή.

Πέραν αυτού, συμφωνώ απολύτως. Θα μπορούσαμε μάλιστα να διευρύνουμε την συνεργασία, όχι μόνο στις χώρες του Βίσενγκαρντ, αλλά και σε όλους τους γείτονες, μια και τα περισσότερα από τα νέα κράτη μέλη βρίσκονται σε παρόμοια θέση.

Γιατί θεωρείτε ότι παρουσιάζει ενδιαφέρον ο διάλογος ανάμεσα στους Πράσινους, τα υπόλοιπα προοδευτικά κόμματα και το DiEM25; Υπάρχει η πιθανότητα να βρεθεί κοινός τόπος ανάμεσα τους;

Marta Tycner: Εκτιμώ πως είναι σημαντικό τα προοδευτικά κόμματα να καταλάβουν ότι οι λύσεις για την πλειονότητα των ζητημάτων που αγωνίζονται δεν μπορούν να επέλθουν σε τοπικό επίπεδο. Θα πρέπει να αναζητήσουν συμμάχους και ομοϊδεάτες σε άλλα μέρη της Ευρώπης ή και του κόσμου, ώστε να προωθήσουν τις πολιτικές τους επιδιώξεις. Πρωτοβουλίες όπως το DiEM25 αποτελούν μια πραγματική ευλογία για ένα νέο κόμμα όπως το Razem, γιατί είμαστε σχετικά άπειροι στην πολιτική και δεν έχουμε δημιουργήσει επαφές με κόμματα και ανθρώπους άλλων χωρών. Το DiEM25 καθιστά για εμάς δυνατό το να ενώσουμε τις δυνάμεις μας.

Benedek Javor: Παρατηρούμε ότι υπάρχουν σοβαρά διαρθρωτικά προβλήματα στο πλαίσιο εντός του οποίου ζούμε, ως εκ τούτου θα πρέπει να σκεφτούμε νέες προτάσεις. Μόλις αυτό επιτευχθεί, θα πρέπει να κοιτάξουμε γύρω  μας να δούμε αν υπάρχει κάποιος με ίδιο τρόπο σκέψης και να εξετάσουμε κατά πόσο είναι δυνατή η συνεργασία για την εύρεση μιας κοινής λύσης. Κατά την γνώμη μου, δεν είναι καθήκον ενός πολιτικού κόμματος, ενός κινήματος ή μιας ομάδας να δημιουργήσουν μια άκαμπτη πολιτική ταυτότητα             και στη συνέχεια να την υπερασπιστούν ενάντια σε κάθε επιρροή από το εξωτερικό. Προσωπικά θεωρώ πως πολιτική είναι η ικανότητα αλλαγής της νομοθεσίας, να έχεις αντίκτυπο στη διαδικασία λήψης αποφάσεων, στη δημοκρατία, στις κοινωνίες και τα οικονομικά συστήματα.

Πριν δραστηριοποιηθώ πολιτικά, εργαζόμουν σε ΜΚΟ και δίδασκα στο πανεπιστήμιο. Έλεγα όμορφες σκέψεις, μοιραζόμουν τις ιδέες μου με τους φοιτητές μου και τους ανθρώπους τους περιβάλλοντος μου, ακριβώς όπως κάνουν και οι υπόλοιποι ακαδημαϊκοί, αλλά ένιωθα πως αυτό δεν είναι αρκετό. Γνωρίζω πως υπάρχει ανάγκη πραγματιστικών πολιτικών για την επίτευξη πραγματικής αλλαγής και για αυτό πρέπει να συνεργαστούμε με συγγενείς ιδεολογικά δυνάμεις όπως το DiEM25.

Ποιος άλλος μπορεί να περιληφθεί στο μέτωπο για μια περισσότερο δημοκρατική Ευρώπη; Μπορεί κανείς να υπολογίζει στους Σοσιαλδημοκράτες; Μήπως είναι αναπόφευκτη η πασοκοποίηση (η κατάρρευση της υποστήριξης για τα σοσιαλδημοκρατικά κόμματα, όπως συνέβη με το ελληνικό ΠΑΣΟΚ) και θα ήταν αντιπαραγωγικό το να συνεργαστούμε μαζί τους;

Marta Tycner: Θα ήθελα πραγματικά να πετύχουμε τους στόχους μας χωρίς την συμβολή των Σοσιαλδημοκρατών, γιατί οι εκπρόσωποι της παλαιού τύπου αριστεράς δεν μπορούν να είναι πραγματικά σύμμαχοι μας. Σε πολλά ερωτήματα έχουν εντελώς διαφορετικές απόψεις, προσεγγίζουν υπερβολικά το Κέντρο και συχνά προτιμούν να προστατεύουν το status quο παρά να αλλάξουν το σύστημα. Είναι πραγματικά δύσκολο να σκεφτώ τους όρους υπό τους οποίους θα λειτουργούσε ένας τέτοιος συνασπισμός. Ο ιδανικός τρόπος επίτευξης των επιδιώξεων μας είναι συμμαχώντας με τη Νέα Αριστερά σε όλη την Ευρώπη.

Benedek Javor: Υπό αυτή την έννοια είμαι περισσότερο πραγματιστής, νομίζω πως πρέπει να βρεθούμε σε μια συμμαχία για να επιτύχουμε τους στόχους μας. Στην περίπτωση των Σοσιαλδημοκρατών θα έλεγα πως είναι στο χέρι τους αν θα επιλέξουν να ενταχθούν στην προσπάθεια μας ή όχι. Εμείς δεν θα κάνουμε παραχωρήσεις αλλά θα χαρούμε να τους συμπεριλάβουμε στην προσπάθεια.

Φυσικά θα πρέπει να αλλάξουν για να γίνουν εταίροι μας. Η κρίση της Σοσιαλδημοκρατίας οφείλεται στο ότι πρόδωσαν τους παραδοσιακούς τους ψηφοφόρους και εγκατέλειψαν το πρόγραμμα αλληλεγγύης και εκπροσώπησης των κοινωνικά αδύναμων. Θα τολμούσα να πω πως οι Σοσιαλδημοκράτες της δεκαετίας του ’90 ήταν περισσότερο συντηρητικοί από τους ίδιους τους συντηρητικούς και είχαν αποδεχτεί την νεοφιλελεύθερη συναίνεση της Ουάσινγκτον. Σε αυτό το πλαίσιο οι συντηρητικοί μαζί με την άκρα δεξιά, προσφέρουν μια κάποια αλλαγή, παρότι δεν είναι στη σωστή κατεύθυνση.

Marta Tycner: Δεν είναι η προδοσία των ψηφοφόρων τους αλλά και το αυταρχικό παρελθόν των Σοσιαλδημοκρατών της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης που κάνει τους ψηφοφόρους επιφυλακτικούς απέναντι τους. Στη δική μας περιοχή πολλά Σοσιαλδημοκρατικά κόμματα αποτελούν απομεινάρια πρώην κομμουνιστικών κομμάτων, συνεπώς δεν μπορούν να θεωρηθούν ως αξιόπιστοι φορείς της αλλαγής.

Το Ηνωμένο Βασίλειο ψήφισε υπέρ της αποχώρησης από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Γιατί κανείς δεν ήταν προετοιμασμένος γι’ αυτό; Ήταν η Αριστερά και οι Πράσινοι ιδιαίτερα αισιόδοξοι όσον αφορά την έκβαση του αποτελέσματος; Πιστεύετε ότι μετά από αυτό το καλοκαίρι είμαστε σε θέση να δούμε τα πράγματα σαφέστερα και να αξιολογήσουμε καλύτερα τα προβλήματα της Ευρώπης;

Marta Tycner: Προσωπικά δεν ήμουν καθόλου αισιόδοξη, είχα δει το Brexit να έρχεται και έτσι το αποτέλεσμα δεν αποτέλεσε έκπληξη. Η διάγνωση μάλιστα είναι απλή: η Αριστερά έχει εγκαταλείψει τους ανθρώπους, οι οποίοι στρέφονται τώρα προς τη λαϊκιστική Δεξιά για να εκφράσουν το αίσθημα οργής τους.

Benedek Javor: Τα προβλήματα του Brexit ξεκίνησαν πολύ νωρίτερα από το δημοψήφισμα. Σημαντικό στοιχείο ήταν η συμφωνία που σύναψε ο Cameron με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή που του επέτρεπε να προδώσει βασικές ευρωπαϊκές αξίες. Συγκεκριμένα, θα έλεγα πως ο αποκλεισμός εκατομμυρίων ανθρώπων από τις δομές του κοινωνικού κράτους είναι πράξη σαφώς ενάντια στις ευρωπαϊκές αξίες.

Marta Tycner: Από την δική μας οπτική, των χωρών της κεντρικής και ανατολικής Ευρώπης, αυτή είναι μια ιδιαίτερα καθοριστική στιγμή, επειδή το Brexit αποκάλυψε πόσο προβληματικές είναι οι διαδικασίες μετανάστευσης στην Ευρώπη. Με αυτό δεν εννοώ το λαϊκιστικό μήνυμα του UKIP, ότι οι μετανάστες έρχονται και μας παίρνουν τις δουλειές, αλλά τα προβλήματα που συνδέονται με το πόσο ευάλωτοι είναι οι μετανάστες εργαζόμενοι: πολλοί ανατολικοευρωπαίοι που εργάζονται σε δυτικά κράτη-μέλη δεν έχουν δικαίωμα ψήφου στις χώρες που ζουν και ως επακόλουθο η μοίρα τους αποφασίζεται από άλλους. Σε κάποιες, μάλιστα, χώρες εξαιρούνται και από τις διατάξεις για τον κατώτατο μισθό και τις κοινωνικές παροχές της χώρας. Αυτό είναι ένα συστημικό πρόβλημα στην Ευρώπη του σήμερα.

Benedek Javor: Ο David Cameron τζογάρησε με την ιστορία στο δημοψήφισμα. Επιτρέψτε μου μάλιστα να προσθέσω πως αυτή δεν είναι η πρώτη φορά που κορυφαίοι πολιτικοί της Ευρώπης έχουν παίξει ένα επικίνδυνο στοίχημα με το μέλλον τους λαού τους. Ο Winston Churchil είπε κάποτε ότι ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος ξέσπασε επειδή υπήρχαν πολιτικοί σε όλη την Ευρώπη που έπαιζαν βρώμικα παιχνίδια ο ένας ενάντια στον άλλο για εσωτερική κατανάλωση, μέχρι που από κάποιο σημείο και μετά έχασαν όλοι τον έλεγχο.

Ποια είναι η ευθύνη μας σε μια τέτοια κατάσταση;

Marta Tycner: Πρέπει να πάρουμε στα σοβαρά όλες τις ευπαθείς ομάδες. Η πιο εύλογη απόφαση θα ήταν να δοθεί σε όλους τους ανθρώπους δικαίωμα ψήφου στην Ευρωπαϊκή Ένωση με κριτήριο το τόπο κατοικίας τους, θωρακίζοντάς τους έτσι από καταστάσεις στις οποίες δεν τους επιτρέπεται να συμμετέχουν σε αποφάσεις που επηρεάζουν τη ζωή τους. Ίσως αυτό να ακούγεται ως μια ριζοσπαστική ιδέα τώρα, αλλά από τη στιγμή που οι άνθρωποι μπορούν να αλλάξουν τόπο κατοικίας τόσο εύκολα και από τη στιγμή που πολλοί άνθρωποι δουλεύουν σε άλλη χώρα από αυτή της καταγωγής τους, θεωρώ πως αυτή θα ήταν μια λογική λύση.

Benedek Javor: Δεν αφορά, βέβαια, μόνο τις πολιτικές στις χώρες υποδοχής, αλλά και στις χώρες καταγωγής: στην Ουγγαρία, για παράδειγμα, η κυβέρνηση κατέστησε αδύνατο για τους Ούγγρους που εργάζονται στο εξωτερικό να ψηφίσουν δια αλληλογραφίας, αν λοιπόν ζούσαν σε μια πόλη χωρίς πρεσβεία ή προξενείο θα έπρεπε να ταξιδέψουν πολλές ώρες ώστε να καταφέρουν να ψηφίσουν και προφανώς αρκετοί δεν μπορούν να αντεπεξέλθουν οικονομικά σε κάτι τέτοιο. Αυτό το γεγονός καθιστά προφανές πως ο Orban σταματάει να αντιπροσωπεύει τους πολίτες της χώρας του όταν οι επιθυμίες τους δεν ταυτίζονται με το πολιτικό του συμφέρον καθώς γνώριζε ότι όσοι είχαν μεταναστεύσει ήταν πολύ πιθανότερο να ψηφίσουν εναντίον του από όσους έμεναν εντός της χώρας. Γι’ αυτό και δημιούργησε ένα σύστημα άνισης πρόσβασης στο δικαίωμα ψήφου των πολιτών. Έτσι, οι οικονομικοί μετανάστες εντός της Ε.Ε. δεν αποτελούν θύματα διακρίσεων μόνο στις χώρες υποδοχής τους αλλά και στις πατρίδες τους. Αυτό είναι κάτι στο οποίο πρέπει να δοθεί προσοχή κατά την διατύπωση των απαντήσεων μας.

Marta Tycner: Για να ξεπεραστούν τα προβλήματα θα πρέπει να οικοδομήσουμε αλληλεγγύη ανάμεσα σε εργαζόμενους και τις υπόλοιπες πληγείσες κοινωνικές ομάδες, εντός και εκτός των συνόρων. Επιτρέψτε μου να δώσω ένα παράδειγμα γιατί πρέπει να συμβεί αυτό: Αυτή την περίοδο σχεδιάζεται από την Γερμανία η δημιουργία θέσεων εργασίας του ενός ευρώ για τους πρόσφυγες. Αυτό είναι φρικτό και κάτι στο οποίο πρέπει να αντιταχθούμε. Η αντίσταση είναι ιδιαίτερα σημαντική κυρίως για τους εργαζόμενους μιας και η επόμενη κοινωνική ομάδα που θα πληγεί είναι οι οικονομικοί μετανάστες εντός της Ε.Ε. και στη συνέχεια η ίδια η εργατική τάξη κάθε χώρας. Πρέπει να συνειδητοποιήσουμε ότι ο αγώνας για αλληλεγγύη είναι ένας αγώνας για κοινούς στόχους,  αντίθετα η έλλειψη αλληλεγγύης ζημιώνει ολόκληρη την αγορά εργασίας.

Τι μπορεί να γίνει ώστε να σταματήσουν οι ανελεύθερες τάσεις στην Ουγγαρία, την Πολωνία και στις υπόλοιπες χώρες της Κεντρικής Ευρώπης; Τι πρέπει να γίνει σε ευρωπαϊκό επίπεδο, τι μπορούν να πράξουν οι Πράσινοι και το DiEM25;

Benedek Javor: Αυτό που βλέπουμε να εκτυλίσσεται σήμερα στην Ουγγαρία και την Πολωνία δεν είναι η ρίζα της κρίσης, αλλά ένα οδυνηρό σύμπτωμα. Προφανώς και η κρίση της Ευρωπαϊκής Ένωσης έχει οδηγήσει σε ανελεύθερες τάσεις. Η Ε.Ε. δεν είναι σε θέση να επιβάλει τις δικές της δημοκρατικές αξίες που έχουν διατυπωθεί σε μια σειρά συνθηκών. Πολύ απλά δεν ενεργεί όταν πρόκειται για πολιτικά ευαίσθητα ζητήματα.

Παρότι στην περίπτωση της Ελλάδας τα θεσμικά όργανα της Ε.Ε. και οι υπουργοί οικονομικών των χωρών της Ευρωζώνης κατάφεραν να εμποδίσουν μια αριστερή κυβέρνηση από το να πραγματοποιήσει τις υποσχέσεις της στους πολίτες της χώρας, η ίδια Ευρωπαϊκή Ένωση έδρασε ελάχιστα απέναντι στις ανελεύθερες πολιτικές του Viktor Orban. Νομίζω τα προοδευτικά κινήματα, οι Πράσινοι, η Νέα Αριστερά, το DiEM25 θα πρέπει να καταδείξουν αυτή την ασυνέχεια στην ευρωπαϊκή ατζέντα. Οι κρίσεις που αντιμετωπίζει η Ευρώπη δεν είναι ασύνδετες μεταξύ τους και δεν μπορούν να επιλυθούν με γραφειοκρατικές διαδικασίες. Πρέπει να γίνουμε αποτελεσματικότεροι στην ορθή εκπροσώπηση των Ευρωπαίων πολιτών, διαφορετικά δεν μπορούμε να επαναφέρουμε την εμπιστοσύνη στους Ευρωπαϊκούς θεσμούς και να εκκινήσουμε ξανά την διαδικασία της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης.

Marta Tycner: Συμφωνώ και πιστεύω, επίσης, ότι αν μια τέτοια διαδικασία επιτύχει και καταφέρουμε να δημιουργήσουμε μια δημοκρατική Ευρώπη, ένα κοινωνικό εγχείρημα και όχι μια γραφειοκρατική επιχειρηματική δομή, θα μπορούσε να είναι το καλύτερο αντίδοτο για τον δεξιό λαϊκισμό.

Μετάφραση: Φώτης Γαϊτάνης, Αντώνης Γαλανόπουλος

Πηγή: Green European Journal