Skam: Από την ντροπή στην αποδοχή

Του Αντώνη Γαλανόπουλου

Πριν περίπου ένα μήνα και χάρη σε αρκετά μεγάλη δόση της τύχης έπεσα πάνω στο Skam. Μια σειρά που φαντάζομαι πως πολλοί λίγοι από εσάς έχουν έστω ακουστά. Τις τελευταίες δέκα μέρες το Skam κερδίζει συνεχώς –και δικαίως– δημοφιλία και δημοσιότητα. Μέσα στην προηγούμενη εβδομάδα το Skam έγινε θέμα στον Guardian, στους New York Times καθώς και σε εφημερίδες και sites στην Ιρλανδία, την Ισπανία, την Αργεντινή και τη Βραζιλία. Ένας λογαριασμός στο twitter φτιαγμένος από φαν της σειράς που τουϊτάρει για το Skam στα αγγλικά απέκτησε 10.000 followers μέσα σε μια εβδομάδα.

Αλλά τι είναι το Skam; Τo Skam είναι μια διαδικτυακή νορβηγική σειρά που ασχολείται με τις ζωές έφηβων μαθητών ενός Λυκείου στο Όσλο. Φέρνει στο φως τις σχέσεις που αναπτύσσουν, τους προβληματισμούς τους, το πώς οικοδομούν τις ταυτότητές τους. Κάθε σεζόν εστιάζει σε έναν χαρακτήρα και η ιστορία εξελίσσεται μέσα από τη δική του προοπτική.

Η σειρά έχει αντιληφθεί το πνεύμα της εποχής και χρησιμοποιεί στο έπακρο τα social media. Έτσι, δεν προσφέρει απλώς ένα επεισόδιο ανά εβδομάδα, αλλά θα λέγαμε πως σπάει τους κανόνες και προσφέρει μια ανανέωση κάθε μέρα με ένα ολιγόλεπτο βίντεο, η συρραφή των οποίων κάθε Παρασκευή αποτελεί το εβδομαδιαίο επεισόδιο. Ενώ μέσα στην εβδομάδα ο θεατής μπορεί να δει ανανεώσεις στο site της σειράς  με screenshot από υποτιθέμενες συζητήσεις των χαρακτήρων της σειράς, μηνύματα που ανταλλάσσουν και ούτω καθεξής, αλλά και να δει εξελίξεις στους λογαριασμούς instagram που έχουν οι χαρακτήρες της σειράς και ανανεώνονται μέσα στην εβδομάδα σε πραγματικό χρόνο. Φωτογραφίες και βίντεο που ανεβαίνουν σε αυτούς τους λογαριασμούς αποτελούν προμηνύματα για την πορεία της σειράς. Η χρήση των social media είναι μια καινοτομία της σειράς που έχει βοηθήσει στο να προκαλέσει το μεγάλο ενδιαφέρων των νέων χρηστών, καθώς αυξάνει αισθητά τη «σχέση» που μπορεί να αναπτύξει κανείς με τους χαρακτήρες μιας σειράς, ενώ επίσης προσφέρει μια πρωτόγνωρη αληθοφάνεια στην ιστορία που εξελίσσεται.

Η τρίτη σεζόν, που είναι σε εξέλιξη τώρα, είναι αυτή που οδήγησε τη σειρά σε πολύ μεγάλη άνοδο, αυξάνοντας κατακόρυφα το κοινό της. Το ενδιαφέρον για τη σειρά έχει αυξηθεί τόσο πολύ που συγκεντρώνονται υπογραφές σε ένα online petition, με αίτημα τη προσθήκη αγγλικών υποτίτλων στη σειρά. Μέχρι στιγμής οι υπότιτλοι και οι μεταφράσεις των διαφόρων screenshots παρέχονται εθελοντικά από διάφορους Νορβηγούς θεατές μέσω tumblr ή λογαριασμούς twitter που είναι αφιερωμένοι στη διάδοση του Skam σε μη Νορβηγούς θεατές ανά τον κόσμο.

Η τρίτη σεζόν αναπτύσσεται μέσα από τον Isak, έναν νεαρό, αρκετά δημοφιλή μαθητή, που η γνωριμία του με τον ελαφρώς μεγαλύτερο συμμαθητή του Even τον οδηγεί στο να θέσει τη σεξουαλική του ταυτότητα υπό αμφισβήτηση. Ο θεατής βιώνει όλη την αρχική αναταραχή και αμφιθυμία του Isak, αλλά και τον μετέπειτα αδιαμφισβήτητο έρωτά του. Βλέπουμε πώς ο Isak σιγά σιγά αποδέχεται τα αισθήματά του, την ταυτότητά του, τολμά να τα παραδεχτεί στην παρέα του και αργότερα στην οικογένειά του, παραδίδεται στον έρωτα, απογοητεύεται, επιμένει, κερδίζει, χάνει –και η ιστορία ακόμα συνεχίζεται. Συνήθως τέτοιες τηλεοπτικές και κινηματογραφικές ιστορίες έχουν κάποια συγκεκριμένα μοτίβα, μια κενότητα στην προσέγγιση, μια απλοϊκότητα στην παρουσίαση, ένα τραγικό τέλος  ή μια έμφαση στο σεξουαλικό σκέλος. Εδώ δεν έχουμε τίποτα από αυτά. Η γήινη, ειλικρινής προσέγγιση και παρουσίαση της υπόθεσης σου δίνει την αίσθηση ότι πρόκειται για μια αληθινή ερωτική ιστορία. Όλα τα σχόλια στο ίντερνετ συμφωνούν ότι ποτέ ξανά ένας ομόφυλος έρωτας δεν έχει παρουσιαστεί με έναν τόσο ειλικρινή τρόπο και με τόση έμφαση στην ίδια τη σχέση που δημιουργείται ανάμεσα στους δυο ανθρώπους και μάλιστα σε μια τόσο νεαρή ηλικία. Η ερωτική σχέση ανάμεσα σε δυο άντρες δεν έχει τίποτε το γκροτέσκο· είναι μια σχέση όπως κάθε άλλη. Ο έρωτας είναι ένας.

Το εγχείρημα του Skam θεωρείται ριψοκίνδυνο για τη μεταφορά του σε άλλο εθνικό πλαίσιο ακριβώς λόγω της ρεαλιστικότητας, αλλά και της προοδευτικότητάς του. Η σειρά δεν μένει απλώς σε μια ροζ εφηβική ιστοριούλα. Μέσα από αυτές τις ιστορίες επικεντρώνεται στο πώς οι νέοι διαπραγματεύονται την ταυτότητά τους, αν-οικοδομούν τον εαυτό τους μέσα από τις σχέσεις τους με τον έρωτα και τη φιλία. Κι όλο αυτό το πετυχαίνει με μια σκηνοθεσία που εκπλήσσει για νεανική σειρά. Η χρήση συμβολισμών που επανέρχονται ξανά και ξανά στα διάφορα επεισόδια είναι σχεδόν υποδειγματική. Για παράδειγμα, μια συγκεκριμένη ώρα έχει σημαδέψει τα σημεία καμπής της σειράς. Η σειρά στοχεύει ξεκάθαρα στο να σπάσει τα ταμπού της ιδιαιτερότητας, αλλά και της ανάγκης του να κρύβει κανείς τον έρωτά του, βάζοντας τους δυο πρωταγωνιστές να αναρωτιούνται: «πόσοι Isak και Even είναι άραγε έτσι ξαπλωμένοι στο κρεβάτι αυτή τη στιγμή;». Για να φτάσουν και οι ίδιοι στην αποδοχή χρειάστηκε να καταφύγουν πρώτα σε ένα παράλληλο σύμπαν. Η ανταλλαγή δυο σκίτσων που έδειχνε την πραγματικότητα και το τι γίνεται την ίδια στιγμή σε ένα εντελώς διαφορετικό σύμπαν μας έδειξε την πορεία που ακολούθησαν για να σπάσουν οι ίδιοι τον εσωτερικό τους περιορισμό.

Είναι ξεκάθαρο ότι η σειρά στοχεύει στην ανάδειξη διαφόρων ζητημάτων που δυνητικά μπορούν να απασχολήσουν τους νέους σε αυτή τη φάση διαπραγμάτευσης του εαυτού τους. Για παράδειγμα, στην ίδια σεζόν, όπου το θέμα της σεξουαλικής ταυτότητα και του ομόφυλου έρωτα κυριαρχεί, έχουν ανακύψει δυο άλλα θέματα: η θρησκεία και η ψυχική ασθένεια. Ο Isak συζητά τόσο με μια Μουσουλμάνα συμμαθήτρια του, όσο και με τη Χριστιανή μητέρα του για το ζήτημα της ομοφυλοφιλίας. Σε μια τέτοια συζήτηση, ο Isak απαντά ότι μπορεί σύμφωνα με τη θρησκεία η ομοφυλοφιλία να είναι αμαρτία, αλλά σύμφωνα με τη θρησκεία επίσης όλοι οι άνθρωποι είναι πλασμένοι κατ’ εικόνα του Θεού και όλοι είναι ίσοι. Ενώ σε σχέση με τη ψυχική υγεία, οι δημιουργοί της σειράς επιφύλαξαν ένα εξαιρετικό plot twist και θέτουν στον Isak ένα δεύτερο μεγάλο δίλημμα, καθώς μετά τη σεξουαλική του ταυτότητα, καλείται μετά το πιο πρόσφατο επεισόδιο να έρθει αντιμέτωπος με τις προηγούμενα διαμορφωμένες απόψεις και προκαταλήψεις του για την ψυχική ασθένεια. Όταν καλείσαι να γνωρίσεις αυτό που εύκολα και κυνικά απέρριπτες, τότε εμφανίζεται η ρωγμή, η σχισμή στον κόσμο που έχεις πλάσει και που μπορεί να οδηγήσει στην αλλαγή. Αλλά αυτό είναι ένα δεύτερο άρθρο.

H λέξη «skam» σημαίνει «ντροπή» στα ελληνικά. Φαντάζομαι ότι οι δημιουργοί την επέλεξαν γιατί η σειρά πραγματεύεται πολλά από τα ζητήματα που συνήθως οι νέοι ντρέπονται να αποκαλύψουν, που ο φόβος της ντροπής τους οδηγεί να κρύψουν. Το Skam όμως δεν έχει να κάνει με τη ντροπή, αλλά με την αποδοχή. Μας δείχνει πώς θα μπορούσαμε να φτιάξουμε μια κοινωνία όπου η αποδοχή θα νικούσε τη ντροπή και το φόβο. Μια κοινωνία ελεύθερη, που θα πλούτιζε από τη διαφορετικότητα και δεν θα βυθιζόταν στη μιζέρια των στερεοτύπων της. Είναι από αυτά που δεν θα ήθελες να συμβαίνουν μόνο στις σειρές και στις ταινίες. Ή μόνο στη Νορβηγία.

Υ.Γ. Έχω την άποψη ότι η σειρά απολύτως συνειδητά εστιάζει στους νέους. Έχει μόνο νεαρούς  πρωταγωνιστές (είναι εντυπωσιακή η απουσία οποιουδήποτε «μεγάλου», είτε γονιού είτε δασκάλου) και ένα σχεδόν αποκλειστικά νεανικό κοινό. Απευθύνονται σε αυτούς που θα διαμορφώσουν το μέλλον της κάθε κοινωνίας. Το μήνυμα είναι καθαρό.

Πρώτη δημοσίευση: ΣΚΡΑ-punk