Georg Elser ή ο ήρωας που θα άλλαζε τον 20ο αιώνα

Του Richard Evans

Στις 8 Νοεμβρίου του 1939, γύρω στις οκτώ το απόγευμα ο Χίτλερ κατέφτασε στη Burgerbraukeller τη μπυραρία του Μονάχου όπου διέπραξε το πρώτο αποτυχημένο πραξικόπημα το 1923. Σε αυτή τη μπυραρία ήταν προγραμματισμένη η καθιερωμένη ετήσια ομιλία του προς τους τοπικούς ηγέτες των «Παλαιών Αγωνιστών» του Ναζιστικού κινήματος. Στη συγκέντρωση του 1939 μίλησε λίγο λιγότερο από μία ώρα. Τότε και προς έκπληξη όλων, έφυγε εσπευσμένα για το σιδηροδρομικό σταθμό προκειμένου να ταξιδέψει για το Βερολίνο όπου θα παρευρίσκονταν σε συζητήσεις της καγκελαρίας για τη προγραμματισμένη εισβολή στη Γαλλία, εισβολή που είχε αναβληθεί δύο μέρες νωρίτερα εξ ‘αιτίας των καιρικών συνθηκών. Οι «Παλαιοί Αγωνιστές» απογοητεύτηκαν για το γεγονός ότι ο Χίτλερ δεν έμεινε στην αίθουσα για την τυπική μισάωρη κουβέντα μετά την ομιλία. Οι περισσότεροι είχαν αποχωρήσει έχοντας αφήσει εκατό περίπου άτομα για το συμμάζεμα. Στις 21.20 λιγότερο από μισή ώρα μετά την αναχώρηση του Χίτλερ μια τεράστια έκρηξη συγκλόνισε το κτίριο. Ο εξώστης και η οροφή κατέρρευσαν ενώ το ωστικό κύμα έσπασε τις πόρτες και τα παράθυρα. Τρία άτομα σκοτώθηκαν επί τόπου και αλλά πέντε υπέκυψαν στα τραύματα τους, συνολικά εξήντα δύο τραυματίστηκαν.  Όσοι κατάφεραν να βγουν από τα συντρίμμια βήχοντας και γεμάτοι από σκόνη υπέθεσαν ότι είχαν πέσει θύματα αεροπορικής επίθεσης από τις Βρετανικές δυνάμεις. Μόνο αργότερα συνειδητοποίησαν ότι η έκρηξη προκλήθηκε από βόμβα που είχε τοποθετηθεί σε έναν από τους κεντρικούς πυλώνες τις αίθουσας.

Ο Χίτλερ έμαθε τα νέα κατά τη στάση του τρένου στη Νυρεμβέργη. Αρχικά εκτίμησε ότι πρόκειται για αστείο. Όταν όμως είδε ότι κανείς γύρω του δεν γελούσε,  συνειδητοποίησε ότι για πολύ λίγα λεπτά είχε διαφύγει το θάνατο. Για άλλη μια φορά δήλωσε ότι η μοίρα των διαφύλαξε για να συνεχίσει το έργο του. Πολλά όμως ερωτηματικά παρέμεναν. Η ηγετική ομάδα των Ναζί αναρωτιόταν ποιοι ήταν υπεύθυνοι για αυτή θρασύδειλη απόπειρα εναντίον της ζωής του Χίτλερ. Μόλις δύο μήνες μετά την έναρξη του πολέμου η απάντηση έμοιαζε προφανής, ήταν οι βρετανικές μυστικές υπηρεσίες. Ο ίδιος ο Χίτλερ διέταξε την απαγωγή δύο Βρετανών πρακτόρων που η υπηρεσία ασφαλείας των SS του Heidrich και ο επικεφαλής της Walter Schellenberg είχαν υπό παρακολούθηση στο Venlo, στα σύνορα με τη Δανία. Αυτοί πίστευαν οι ναζί θα τους αποκάλυπταν τους εμπνευστές της απόπειρας δολοφονίας. Ο Schellenberg κατάφερε να έρθει σε επαφή με τους δύο πράκτορες και έτσι κανονίστηκε συνάντηση με ανθρώπους των SS που προσποιούνταν ότι είναι αντιπρόσωποι του παράνομου αντιστασιακού κινήματος της Γερμανίας. Οι πράκτορες των SS πυροβόλησαν ένα Δανό αστυνομικό που προσπάθησε να επέμβει και αστραπιαία μετέφεραν του δύο Βρετανούς πράκτορες στη Γερμανική πλευρά των συνόρων. Στο Βερολίνο οι συλληφθέντες «πείστηκαν» να αποκαλύψουν πολλά ονόματα Βρετανών πρακτόρων που δρούσαν στην ηπειρωτική Ευρώπη ωστόσο δεν βρέθηκε κανένα στοιχείο σχετικά με την απόπειρα δολοφονίας.

Η προπαγανδιστική μηχανή του Γκέμπελς πήρε φωτιά με συνεχείς καταδίκες ενάντια στις μυστικές υπηρεσίες της Βρετανίας. Η αλήθεια άρχισε να διαφαίνεται όταν σε ένα απόμερο σημείο της νότιας Γερμανίας η συνοριοφυλακή συνέλαβε ένα 38χρονο μαραγκό με το όνομα Georg Elser, που αποπειράθηκε να περάσει στα Ελβετικά σύνορα χωρίς τα νόμιμο έγγραφα. Κατά τον σωματικό έλεγχο βρέθηκαν μια καρτ ποστάλ  από τη μπυραρία όπου έγινε η έκρηξη, ένα φιτίλι και σχέδια βόμβας. Ο Εlser προσήχθη άμεσα στο τοπικό γραφείο της Γκεστάπο, οι αστυνομικοί μέτρησαν τα κουκιά και έστειλαν τον Elser στο Μόναχο για ανάκριση. Αρχικά κανείς δεν μπορούσε να πιστέψει ότι ο Elser έδρασε μόνος, έγιναν πολλές συλλήψεις  διαφόρων υπόπτων οι περισσότερες κάτω από το βάρος των γνωστών καταγγελιών για ύποπτες κινήσεις περαστικών στη περιοχή που έγινε η απόπειρα δολοφονίας. Ο ίδιος ο Χίμλερ πήρε μέρος στην ανάκριση κλωτσώντας τον Elser ενώ συντόνιζε τα βασανιστήρια. Παρά ταύτα ο Elser επέμεινε στον ισχυρισμό του ότι έδρασε αποκλειστικά με δική του πρωτοβουλία, μάλιστα η Γκεστάπο προς έκπληξη της διαπίστωσε ότι ο Elser ήταν σε θέση να κατασκευάσει μπροστά τους και επιτυχώς ένα ακριβές αντίγραφο της βόμβας. Στο τέλος αναγκάστηκαν να παραδεχθούν ιδιωτικά ότι είχε δράσει μόνος τους.

Ο Elser ήταν ένας συνηθισμένος άνθρωπος ταπεινής καταγωγής που εξ’ αιτίας του σκληρού και βίαιου πατέρα του ανέπτυξε από πολύ νωρίς μια ισχυρή απέχθεια ενάντια σε κάθε είδους τυραννία  Μέλος κάποτε της Λίγκας Κόκκινου Μετώπου του κομμουνιστικού κόμματος είχε μεγάλη δυσκολία να βρει δουλεία υπό το καθεστώς του Τρίτου Ράιχ και κατηγορούσε το Χίτλερ για τη τροπή που είχε πάρει η ζωή του. Στο Μόναχο είχε βολιδοσκοπήσει τη σάλα που θα έκανε την ετήσια ομιλία του ο Χίτλερ και άρχισε να προετοιμάζεται για την απόπειρα δολοφονίας. Στο πέρασμα πολλών μηνών κατάφερνε να κλέβει εκρηκτικά, ένα πυροκροτητή και άλλο εξοπλισμό από τους εργοδότες του, έφτασε μάλιστα στο σημείο να δουλεύει σε λατομείο ακριβώς για να έχει πρόσβαση στα απαραίτητα υλικά. Κατάφερε κρυφά να αποκτήσει πλήρη εποπτεία του χώρου παρότι δεν πέτυχε η προσπάθεια του να εργαστεί στη μπυραρία. Κάθε βράδυ έτρωγε το δείπνο του εκεί στις εννιά το βράδυ, και κρύβονταν σε μια αποθήκη μέχρι το κλείσιμο του μαγαζιού.  Κάθε μέρα και για δύο ολόκληρους μήνες χρησιμοποιούσε αυτές τις ώρες προκειμένου να επιτύχει το σκοπό του. Δούλευε συστηματικά στο σημείο που είχε επιλέξει ως το κατάλληλο για τη τοποθέτηση των εκρηκτικών, άδειαζε το εσωτερικό τη κολώνας  προσαρμόζοντας ένα μυστικό πορτάκι στη ξύλινη πρόσοψη τόσο ώστε να μπορεί να χωρέσουν τα εκρηκτικά, ο πυροκροτητής και ο ωρολογιακός μηχανισμός. Στις 2 Νοεμβρίου 1939, τοποθέτησε τη βόμβα, τρεις νύχτες αργότερα ρύθμισε τον ωρολογιακό μηχανισμό για τις  09.20 μμ το απόγευμα της 8^ης Νοεμβρίου, όταν και εκτιμούσε ότι ο Χίτλερ θα βρίσκεται στο μέσο περίπου της ομιλίας του. Η επίσπευση της ομιλίας του Χίτλερ προκειμένου να αναχωρήσει για το Βερολίνο ήταν ο μόνος λόγος που η βόμβα δεν το σκότωσε επί τόπου.

Οι αντιδράσεις για τη κοινή γνώμη όπως με συκοφαντικό τρόπο μετέδιδε η υπηρεσία ασφαλείας των SS ήταν η πρόκληση μια ισχυρής λαϊκής αντίδρασης ενάντια στη Βρετανία. «Η αγάπη για τον Αρχηγό μεγάλωνε ακόμη περισσότερο και η στάση απέναντι στο πόλεμο έγινε ακόμη πιο θετική σε μεγάλο μέρος του πληθυσμού και όλα αυτά ως αποτέλεσμα της απόπειρας δολοφονίας. Ήταν τόσο ισχυρή η επίδραση των λεγομένων ώστε ο Αμερικανός ανταποκριτής William. S. Shirer πίστευε ότι ήταν οι ίδιοι οι Ναζί που «έστησαν» την επίθεση προκειμένου να κερδίσουν την υποστήριξη του κόσμου.  Πως αλλιώς μπορούσε να εξηγηθεί -αναρωτιόταν ο Shirer- το γεγονός ότι και τα υψηλόβαθμα στελέχη είχαν βγει από το κτίριο αντί να παραμείνουν για τη καθιερωμένη κουβέντα. Αυτή η θεωρία παρότι έπεισε πολλούς μεταγενέστερους ιστορικούς έχει τόσο λίγο βάση στα πραγματικά περιστατικά όσο και η αντίπαλη θεωρία των Γερμανών που ήθελαν τους Βρετανούς να κρύβονται πίσω από την απόπειρα δολοφονίας. Ο Elser στάλθηκε στο στρατόπεδο συγκέντρωσης του Ζάξενχαουζεν μια επίσημη ανοιχτή δίκη θα αναδείκνυε το γεγονός ότι ο Elser έδρασε μόνος, αλλά ο Χίτλερ και ηγετική ομάδα των Ναζί προτιμούσαν να διατηρήσουν την επινόηση τους, ότι δηλαδή υπήρξε συντελεστής ενός σχεδίου που καταστρώθηκε από τις βρετανικές μυστικές υπηρεσίες. Ο Elser αρνήθηκε να πει οτιδήποτε άλλο πέρα από την αλήθεια. Η πιθανότητα και μόνο να αλλάξει κάποια στιγμή γνώμη του εξασφάλιζε τη παραμονή στο στρατόπεδο με χαρακτήρα ειδικού κρατουμένου, με δυο δωμάτια για δική του χρήση, μάλιστα του επετράπη να χρησιμοποιεί το ένα από αυτά ως εργαστήριο συνεχίζοντας έτσι να εξασκεί τη τέχνη του μαραγκού. Επίσης λάμβανε συστηματικά τσιγάρα και τους επιτρέπονταν να περνάει την ώρα του παίζοντας το αγαπημένο του λαούτο. Σε καμία περίπτωση δεν μπορούσε να συνομιλεί με άλλους κρατούμενους και να δέχεται επισκέπτες. Ο θάνατος του σε τίποτα δεν θα εξυπηρετούσε το καθεστώς χωρίς προηγουμένως να ομολογήσει όσα του καταμαρτυρούσαν οι Ναζί.  Το 1945 και ενώ ο πόλεμος είχε ήδη κριθεί η δίψα του Χίτλερ για εκδίκηση εις βάρος των εσωτερικών του εχθρών θα άγγιζε και τον «ειδικό κρατούμενο» Georg Elser. Στις 9 Απριλίου του 1945 και ενώ ο κόκκινος στρατός πλησίαζε στο Ζάξενχαουζεν ο Elser μεταφέρθηκε στο Νταχάου, ο διοικητής τον ανέκρινε σύντομα λίγο προτού διατάξει την εκτέλεση του με πυροβολισμό στο πίσω μέρος του κεφαλιού. Ο Χίμλερ είχε δώσει σαφείς εντολές σχετικά με την εκτέλεση και διέταξε τις αρχές του στρατοπέδου να αποδώσουν το θάνατο του Elser στις αεροπορικές επιδρομές των Βρετανών.  Μια εβδομάδα μετά μια τυπική ανακοίνωση του καταρρέοντος καθεστώτος θα επιβεβαίωνε το θάνατο αλλά και τα  αίτια όπως είχαν συμφωνηθεί από το Χίμλερ.

Richard J. Evans, The Third Reich at War, Penguin Press, New York , 2009, σελ. 120-122.

Μετάφραση: Μιχάλης Λόγγος