H σημασία της λαϊκής εξέγερσης του Νοέμβρη (Μέρος Β')

του Ανδρέα Παπανδρέου
Η νέα χούντα είναι τμήμα της παλιάς και πήρε την εξουσία ειρηνικά , κάτω απο την εποπτία της CIA, αποδεικνύοντας έτσι ότι ο "ελληνικός στρατός είναι το πιο πειθαρχημένο τμήμα των αμερικανικών ενόπλων δυνάμεων". Σύμφωνα με τις επιθυμίες της CIA, το αξίωμα του πρωθυπουργού δόθηκε στο έμπιστο όργανο της, τον Ανδρουτσόπουλο, δικηγόρο από το Σικάγο (ένα απο τα μεγάλα προβλήματα του οποίου οποίου είναι ότι δεν μιλάει τα ελληνικά). Ο ταξίαρχος Δημήτριος Ιωαννίδης είναι ο "ισχυρός ανήρ" της νέας χούντας, που αριθμεί ήδη έξι μέλη. Ο διοικητής της τρομοκρατικής στρατιωτικής αστυνομίας ΕΣΑ και γνωστός βασανιστής είναι πιστός υπηρέτης των αμερικανικών συμφερόντων και βαθιά αντικομμουνιστής. Το ίδιο αφοσιωμένος στον αμερικανικό έλεγχο και στην ανοιχτή διακυβέρνηση της χώρας απο τους στρατιωτικούς είναι ο στρατηγός Μπονάνος, αρχηγός των ελληνικών ενόπλων δυνάμεων. Ο στρατηγός Γκιζίκη, ο νέος πρόεδρος της δημοκρατίας, είναι άλλος ένα απο τους έξι. Συγκριτικά με τους υπόλοιπους είναι πρόσωπο δευτερεύουσας σημασίας ,αλλά αντιπροσωπεύει τους ανώτερους αξιωματικούς που επιθυμούν μια πιο έμμεση παρουσία των ενόπλων δυνάμεων στην πολιτική ζωή της Ελλάδας. Μια κάπως μεγαλύτερη ομάδα, η επιτροπή, που αποτελείται από δώδεκα αξιωματικούς, σχεδιάζει τη γενική στρατηγική του καθεστώτος και είναι, κατά κάποιον τρόπο, το επιτελείο των εγκεφάλων της εξαμελούς χούντας. Σε αυτή την επιτροπή μετέχει και ο συνταγματάρχης Στειακάκης, ο οποίος είναι το μόνο μέλος της χούντας που πιστεύει στην εθνική ανεξαρτησία και σε έναν κρατικό καπιταλισμό τύπου Καντάφι.
Σήμερα κυριαρχούν δύο τάσεις στις τάξεις της νέας χούντας. Η πρώτη επιδιώκει άμεση στρατιωτική διακυβέρνηση για ένα ακαθόριστο χρονικό διάστημα, με το υπουργικό συμβούλιο σαν αναγκαία διακοσμητική παρουσία. Η δεύτερη επιδιώκει συμφωνία με τους πολιτικούς της Δεξιάς και Κεντροδεξιάς, που θα επιτρέψει στις ένοπλες δυνάμεις να παίξουν ένα λιγότερο εμφανή ρόλο στην πολιτική ζωή της χώρας. Ο πολιτικός που δείχνει κατάλληλος για το ρόλο αυτό είναι ο Καραμανλής, χωρίς αυτό να σημαίνει πως δεν υπάρχουν και άλλες εναλλακιτκές επιλογές. Για την ακρίβεια, φαίνεται ότι υπάρχουν αρκετοί υποψήφιοι...
Από την άλλη μεριά, δεν πρέπει κανείς να διογκώνει τη σημασία αυτών των ρευμάτων η των τάσεων στις τάξεις της νέας χούντας, για τον απλούστατο λόγο ότι οι ΗΠΑ παίζουν το βασικό, τον αποφασιστικό ρόλο. Με τη χούντα αυτή, περισσότερο παρά ποτέ, ελέγχουν φανερά τη δημόσια ζωή της Ελλάδας. Για τους Αμερικανούς, το σημερινό καθεστώς δεν είναι παρά μια προσωρινή προσπάθεια να διατηρήσουν την κατάσταση υπό έλεγχο. Φαίνεται ότι υπάρχει κάποια αβεβαιότητα στους διαμορφωτές της πολιτικής γραμμής όσον αφορά τη μελλοντική τους πορεία. Δεν έχουν πια στα χέρια τους ένα μεγάλο σχέδιο για την Ελλάδα. Επιπλέον, αντιμετωπίζουν μια άλυτη οικονομική κρίση, που ολοένα χειροτερεύει, και ένα λαό που μετά τα αιματηρά γεγονότα του Νοέμβρη ξαναβρίσκει τη δύναμη και την αποφασιστικότητα να αντιμετωπίσει το καθεστώς.
Η κατάσταση αυτή εξηγεί τον περίεργο συνδυασμό της συνέχισης και επέκτασης της καταπίεσης- συλλήψεις, βασανισμοί, κλείσιμο εφημερίδων- και της απόλυτης απουσίας μιας γραμμής για την οικονομία ή την πολιτική εξέλιξη της χώρας.
Τα πολιτικά προβλήματα που αντιμετωπίζει το καθεστώς δεν είναι λιγότερο σοβαρά από τα οικονομικά. Και οι στρατιωτικοί και οι Αμερικανοί βλέπουν καθαρά ότι η γυμνή βία δεν ωφελεί μακροπρόθεσμα. Η έκρηξη μιας νέας αιματηρής σύγκρουσης θα υπονομεύσει το ηθικό των ενόπλων δυνάμεων, όσο στενά κι αν ελέγχονται αυτές απο τις ΗΠΑ. Γι' αυτόν το λόγο θα επιθυμούσαν δικαίως να ξεκινήσουν εκ νέου τις προσπάθειες για την υιοθέτηση ενός δημοκρατικού προσωπείου. Αλλά θα μπορέσουν να πετύχουν εκεί όπου απέτυχε ο Παπαδόπουλος; Τα γεγονότα του Νοέμβρη έδειξαν με ακρίβεια πόσο επισφαλές ήταν το σχέδιο του Παπαδόπουλου, δηλαδή η επίσημη διχοτόμηση της πολιτικής ζωής σε ένα τμήμα που θα μονοπωλείται απο το στρατό και σε ένα άλλο που θα είναι ανοιχτό στον κοινοβουλευτικό συναγωνισμό. Η βασική ιδέα είναι ένα ισχυρό αστυνομικό κράτος που θα στηρίζεται στο στρατό, με μια πολιτική κυβέρνηση που θα την απαρτίζουν προσωπικότητες στρατολογημένες από το δεξιό πολιτικό κόσμο σαν διακοσμητικό στοιχείο. Για την επιτυχία του σχεδίου αυτού δεν αρκεί μόνο να σαγηνέψει κανείς μια μερίδα του πολιτικού κόσμου- κάτι που άρχισε ήδη με την αναγγελία μείωσης εξουσιών του προέδρου στους τομείς της εθνικής άμυνας, της δημόσιας τάξης και της εξωτερικής πολιτικής, καθώς και με υποσχέσεις για περαιτέρω μεταρρυθμίσεις στο ίδιο μήκος κύματος. Είναι επίσης αναγκαίο, θα έλεγα αποφασιστικό, για την επιτυχία του σχεδίου τους να εξασφαλίσουν μια ελάχιστη λαϊκή υποστήριξη, για να έχει κάποια βαρύτητα, πρέπει να προέλθει απο τη μεσαία τάξη. Αν συμβεί αυτό, τότε το καθεστώς θα μπορεί να προσφέρει και τα "στολίδια", δηλαδή τα εξωτερικά χαρακτηριστικά μιας αστικής κοινοβουλευτικής ζωής.
Η νέα χούντακαι τα αφεντικά της εξ Αμερικής είναι αναγκασμένα κάτω απο την πίεση των περιστάσεων να προσπαθήσουν να πετύχουν αυτό που ο Πάπαδόπουλος δεν κατάφερε, δηλαδή να μετασχηματίσουν τη συγκαλυμμένη κατοχή της Ελλάδας σε ένα πραγματικό φασιστικό καθεστώς. Είναι φανερό ότι ο φασισμός αυτός δεν μπορεί να είναι μητροπολιτικού τύπου, διότι τότε θα προϋπέθετε μια λίγο ως πολύ κραταίή ελληνική αστική τάξη. Η τελευταία είναι ελληνική μόνο στο όνομα. Το ξένο κεφάλαιο είναι κυρίαρχο παντού, και στο εμπορικό ναυτικό και στις τράπεζες και στη μεγάλη βιομηχανία. Το ίδιο συμβαίνει και στον τομέρα του τουρισμού, που τελικά κατέλαβε ηγετική θέση στην ελληνική οικονομία. Ακόμα και οι μεγαλέμποροι εισαγωγείς-εξαγωγείς εξαρτώνται από το ξένο κεφάλαιο ή απο το ελληνικό κράτος, που με τη σειρά του είναι δορυφόρος των ΗΠΑ, γεγονός που αντικατοπτρίζει τελικά την κυρίαρχη θέση του αμερικανικού κεφαλαίου στην Ελλάδα.
Ποιές είναι όμως οι πιθανότητες επιτυχίας του λεγόμενου "περιφερειακού φασισμού"; Το κλειδί εδώ είναι η μεσαία τάξη. Η οικονομική εξέλιξη της Ελλάδας τα τελευταία εφτά χρόνια υπονόμευε την οικονομική βάση της μεσαίας τάξης. Το ελληνικό οικονομικό "θαύμα" δεν μπορούσε παρά να έχει πολύ σύντομη διάρκεια ζωής αφότου η τελευταία έγινε " ασφαλής και ευσταθής" για να προσελκύσει ξένες επενδύσεις. Η οικονομική ανάπτυξη βασίστηκε σε ένα μοντέλο αναδιάρθωσης της ελληνικής οικονομίας στο πλαίσιο μιας εξαρτημένης περιφειακής καπιταλιστικής εξέλιξης. Η ελληνική γεωργία, της οποίας οι προοπτικές ανάπτυξης είναι πολύ μεγάλες προσφέροντας ταυτόχρονα εργασία στο μισό σχεδόν πληθυσμό της Ελλάδας, εγκαταλείφθηκε συνειδητα ώστε να επιδείξει σχεδόν μηδενική αύξηση παραγωγής κατά τη διάρκεια της διακυβέρνησης από τους Συνταγματάρχες. Η μετανάστευση του πληθυσμού από τη ύπαιθρο προς την Αθήνα, τη Γερμανία, το Βέλγιο, την Αυστραλία, τον Καναδά συνεχίστηκε αμείωτη και επί κυβέρνησης Παπαδόπουλου. Ο τουρισμός και η ανοικοδόμηση διαμερισμάτων πολυτελείας κατέλαβαν ηγετική θέση. Η βιομηχανική παραγωγή, της οποίας τα προϊόντα προόρίζονταν για εξαγωγή, σημείωσε μόνο επιφανειακή αύξηση. Με την πάροδο του χρόνου , οι αλλαγές που συντελούνταν στη δομή της ελληνικής οικονομίας, καθρέφτιζαν τους σκοπούς και τις κατευθύνσεις ανάπτυξης των μεγάλων ξένων εταιριών. Και, ξαφνικά ο αντικατοπτρισμός εξαφανίστηκε, γιατί αυτό ακριβώς ήταν το οικονομικό "θαύμα"¨: ένα αντικατοπτρισμός, ένα φάντασμα οικονομικής ανάπτυξης. Στην πραγματικότητα, αυτό που συντελέστηκε ήταν οικονομική υπανάπτυξη, που είναι τελικά η μοίρα όλων των "δορυφόρων" που κολυμπούν στα νερά των καπιταλιστικών μητροπόλεων. Ο πληθωρισμός του 1973 έφτασε το τεράστιο ποσοστό του 40% ετησίως, ενώ το έλλειμμα του εμπορικού ισοζυγίου ξεπέρασε τα 2 δισεκατομμύρια δολάρια. Ακόμα χειρότερα απο το 1974 και μετά η Ελλάδα υποχρεούται να καταβάλλει στο εξωτερικό το ποσό των 300 εκατομμυρίων δολαρίων το χρόνο για εξόφληση τόκων και πληρωμή χρεολυσίων του εξωτερικού χρέους που σύναψε κατά την περίοδο των Συνταγματαρχών.
Κάτω από αυτές τις συνθήκες η μεσαία τάξη, δηλαδή οι Έλληνες μικροαστοί, βρίσκονται ολοένα και περισσότερο στην ίδια θέση με τον εργάτη και τον αγρότη. Το συμπέρασμα είναι ότι οι Αμερικανοί δεν μπορούν να δοκιμάσουν τώρα μια φασιστική λύση στην Ελλάδα, γιατί είναι βέβαιο πως θα αποτύχουν για λόγους που ξεγεύγουν από τον έλεγχο τους.
Οι ΗΠΑ αντιμετώπίζουν ένα πραγματικό αδιέξοδο στην Ελλάδα. Το αντιαμερικανικό αίσθημα είναι τόσο ισχυρό, που δεν τους επιτρέπει τη λύση της αστικής δημοκρατίας. Οι Έλληνες τώρα ταυτίζουν τα δεσμά τους και την οικονομική τους εκμετάλλευση με την πολιτική των ΗΠΑ και, φυσικά, του ΝΑΤΟ. Κανένα πολιτικό κόμμα δεν θα μπορέσει να επιζήσει έπειτα απο ελεύθερες εκλογές εάν δεν εντάξει στο πρόγραμμα του τους στόχους της εθνικής ανεξαρτησίας, της αποκοπής κάθε είδους δεσμού με το ΝΑΤΟ και της εκδίωξης των αμερικανικών στρατευμάτων απο τις ελληνικές ακτές. Περιορισμένη δημοκρατία στο στύλ Παπαδόπουλου είναι μια ασταθής λύση. Η δράση του λαού θα εξαγριώσει τους στρατιωτικούς, και η επιτροφή στην ωμή στρατιωτική διακυβέρνηση θα είναι αναπόφευκτη. Στην παρούσα φάση, η ωμή στρατιωτική διακυβέρνηση αδυνατεί ολοένα και περισσότερο να δώσει μακροπρόθεσμη λύση στο πρόβλημα. Το αίμα του Νοέμβρη έχει ενώσει της λαϊκές μάζες στην κοινή απόφαση να συνεχίσουν τον αγώνα με όλα τα μέσα που διαθέτουν. Εκτός απ' αυτό, οι σύμμαχοι των ΗΠΑ στο ΝΑΤΟ είναι αναστατωμένοι με τις τελεταίες εξελίξεις. Αντιμετωπίζουν εσωτερικά πολιτικά προβλήματα σε σχέση με την πολιτική τους απέναντι στην Ελλάδα, ιδιαίτερα από την Αριστερά, τα συνδικάτα και, όπως είναι φυσικό, από την πολιτικά ενεργό νεολαία. Κάτω απο την πίεση των ΗΠΑ, είχαν αποφασίσει να ξεφορτωθούν αυτή την "τύψιν συνειδήσεως" αποδεχόμενοι τη λύση που πρόσφερε η "Δημοκρατία" του Παπαδόπουλου. Πράγματι, η ευρωπαϊκή Σοσιαλδημοκρατία είχε παρακινήσει τον αστικό κόσμο της Ελλάδας να δεχτεί την παραπάνω λύση. Όμως τώρα η δυνατότητα αυτή είναι νεκρή. Για μια ακόμη φορά η Ελλάδα βρίσκεται κάτω από στρατιωτικό ζυγό. Η Νορβηγία, η Δανία και η Ολλανδία δήλωσαν καθαρά στις ΗΠΑ ότι δεν έχουν καμία πρόθεση να υποστηρίξουν τη συνέχιση της παροχής βοήθειας του ΝΑΤΟ προς την ελληνική χούντα. Αλλά μια τέτοια εξέλιξη θα σήμαινε το τέλος της συμμετοχής της Ελλάδας ως μέλους της Κοινής Ευρωπαϊκής Αγοράς, με αποτέλεσμα μετατροπή της σε ένα από τα άμεσα οικονομικά προβλήματα των ΗΠΑ. Έχοντας δεκατρείς μεγάλες αμερικανικές βάσεις στο έδαφος της, η Ελλάδα έγινε το ορμητήριο για τη διασφάλιση της αμερικανικής κυριαρχίας στην ανατολική Μεσόγειο και για τυχόν επέμβαση της στην πλούσια σε πετρέλαιο Μέση Ανατολή.
Ο πρωτοποριακός ρόλος της ελληνικής νεολαίας στο κίνημα της απελευθέρωσης, η αφοσίωση, η μαχητικότητα και οι θυσίες της είναι αξιόπιστο γεγονός, γιατί δεν πρέπει κανείς να ξεχνά ότι οι φοιτητές των ανώτατων σχολών ήταν οι περισσότεροι 15 χρονών ή και μικρότεροι, όταν οι Συνταγματάρχες κατέλαβαν την εξουσία. Το φαινόμενο αυτό δεν μπορεί να εξηγηθεί μόνο με το γνωστό γεγονός ότι η πανεπιστημιακή νεολαία πάντα έπαιξε σημαντικό ρόλο σε όλα τα μεταρρυθμιστικά κινήματα της εποχής. Θα μπορούσε ίσως να υποστηριχτεί ότι υπάρχει ακόμη μια κοινωνική ανάμνηση του Εμφυλίου, αυτής της ιστορικής πάλης του ελληνικού λαού για ανεξαρτησίακαι σοσιαλισμό, μιας πάλης που υπονομεύτηκε απο την εξαρτημένη δογματική ηγεσία της και συντρίφθηκε τελικά απο το βρετανικό και αμερικανικό ιμπεριαλισμό. Όμως υπάρχουν και άλλες εξηγήσεις . Το φοιτητικό κίνημα βρήκε βαθιά και ισχυρή ανταπόρκιση στον εργαζόμενο λαό της Ελλάδας. Χωρίς την ανταπόκριση αυτή, η εξέγερση του Νοέμβρη θα έμενε μια απλή φοιτητική διαδήλωση.
Οι φοιτητές εξέφρασαν με τον πιο αποτελεσματικό τρόπο τη φύση του ελληνικού προβλήματος και το χαρακτήρα της μελλοντικής πάλης. Η τοποθέτηση τους συμφωνεί με την τοποθέτηση ενός μεγάλου αριθμού ομάδων αντίστασης στην Ελλάδα που όλο και περισσότερο συντονίζουν τη δράση τους γύρω από δύο απλά κεντρικά αιτήματα: εθνική ανεξαρτησία και σοσιαλισμό. Το γεγονός αυτό σε συνδυασμό με το θάρρος που επέδειξαν εξηγεί τη μαζική υποστήριξη που τους δόθηκε το Νοέμβρη. Φυσικά, η εξέγερση δεν ήταν απόλυτα αυθόρμητη, ούτε ήταν άσχετη με τις αντιστασιακές οργανώσεις. Αλλά η αντιστοιχία ανάμεσα στους οργανωμένους και στους αυθόρμητους διαδηλωτές στις 16 Νοεμβρίου ήταν ένας προς πεντακόσιους, πράγμα που δείχνει τη δύναμη και την αδυναμία του κινήματος συνάμα και που διασαφηνίζει το χαρακτήρα της μελλοντικής δουλειάς για το απελευθερωτικό κίνημα.
Ας επιστρέψουμε όμως στα βασικά αιτήματα του αγώνα: εθνική ανεξαρτησία και σοσιαλισμό. Έχει γίνει φανερό πλέον στην Ελλάδα ότι η δημοκρατία δεν έχει νόημα μέσα σε ένα πλαίσιο ξένης κυριαρχίας και κατοχής και ότι η λαϊκή κυριαρχία δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί χωρίς εθνική ανεξαρτησία, δηλαδή χωρίς την εκδίωξω των ΗΠΑ απο την Ελλάδα. Σ' έναν τέτοιο αγώνα, όμως , η ελληνική μεγαλοαστική τάξη- εξαρτημένη απο το ξένο κεφάλαιο και ντόπιο όργανο της ξένης καταδυνάστευσης- δεν μπορεί να είναι σύμμαχος των αγροτών, των εργατών, των φοιτητών, των επαγγελματιών και τώρα ούτε της ελληνικής μικροαστικής τάξης. Το γεγονός αυτό προσδίδει στον αγώνα το δεύτερο χαρακτηριστικό του : τον μεταβάλλει σε έναν αγώνα των εργαζομένων της Ελλάδας ενάντια στον ιμπεριαλισμό, ενάντια στο μητροπολιτικό καπιταλισμό.
Σήμερα υπάρχει ενότητα ανάμεσα στους αγωνιστές για την ελευθερία στην Ελλάδα. Είναι η ενότητα που σφυρηλατήθηκε στο πλαίσιο ενός γνήσια σοσιαλιστικού αντιιμπεριαλιστικού απελευθερωτικού κινήματος. Η ενότητα αυτή, που ισχυροποιήθηκε στην αιματηρή σύγκρουση του Νοέμβρη, αποτελέι τη στέρεη βάση που πάνω της χτίζεται το εθνικοαπελευθερωτικό κίνημα του ελληνικού λαού.