Εξελίξεις, σενάρια μιας νέας κρίσης

των Κώστα Μελά και Νίκου Μπινιάρη

Επειδή δε ολιγαρχία εγένετο, οι τριάκοντα αυ μεταπεμψάμενοί με πέμπτον αυτόν εις την θόλον προσέταξαν αγαγείν εκ Σαλαμίνος Λέοντα τον Σαλαμίνιον, ίνα αποθάνει. Οία δη και άλλοις πολλοίς πολλά προσέτασσον, βουλόμενοι ως πλείστους αναπλήσαι αιτιών

Πλάτων, Απολογία Σωκράτους, 32γ5-8.

Οι πρόσφατες εξελίξεις
Έχουμε γράψει και έχουμε υποστηρίξει τη θέση ότι η ελληνική οικονομία θα πρέπει να καταφύγει σε μία αναδιάρθρωση του χρέους της έτσι ώστε να μπορέσει να ξεφύγει από τον κλοιό της ύφεσης, της ανεργίας και της υπανάπτυξης. Αυτό είχε ήδη αρχίσει να συζητιέται με την επίσκεψη του υπουργού Οικονομικών Παπακωνσταντίνου στο Λονδίνο, στο Παρίσι και στη Νέα Υόρκη με τη μορφή της επιμήκυνσης του χρόνου αποπληρωμής του χρέους μας.Την ίδια περίοδο, στις 27/10/2010, στη Σύνοδο Κορυφής των ηγετών της ΕΕ, η Γερμανία και η Γαλλία πρότειναν νέες νομοθετικές πρωτοβουλίες για την αυστηροποίηση του Συμφώνου Σταθερότητας και Ανάπτυξης. Στις προτάσεις αυτές υπήρχε και η πρόταση της Γερμανίας για την εύρυθμη αναδιάρθρωση του χρέους χωρών της ευρωζώνης. Αυτή είναι μία λύση η οποία μεταθέτει το βάρος του ψαλιδίσματος του χρέους στις τράπεζες και στους πιστωτές των χωρών υπό αναδιάρθρωση. Η πρόταση αυτή, λόγω νομικών κωλυμάτων αναφορικά με τους περιορισμούς τους γερμανικού συντάγματος για εγγυήσεις και πληρωμές της Γερμανίας για χρέη άλλων χωρών, απαιτεί μερική αναθεώρηση της Συνθήκης της Λισσαβόνας και υπολογίζεται ότι θα είναι έτοιμη το 2013 . Ανατέθηκε δε στην ευρωπαϊκή προεδρία να κάνει τις εισηγήσεις της στη Σύνοδο του Δεκεμβρίου. Ο μηχανισμός για μια εύρυθμη αναδιάρθρωση χρεών εντός της ζώνης του ευρώ, είναι για την Ελλάδα, πέραν κάθε πιθανής ένστασης, η μόνη λογική και ισόρροπη λύση του ελληνικού άγους παρά τις αρνητικές επιπτώσεις στον τομέα της αξιοπιστίας της χώρας. Η συμμετοχή μας στο ευρώ, με όλες τις αρνητικές παρενέργειές της, οι οποίες είναι ορατές στον τομέα εισαγωγών-εξαγωγών, στον τομέα της παραγωγικής βάσης της χώρας και σε άλλους, μας προσφέρει σε αυτήν την κρίσιμη φάση της ιστορίας μας μια βοήθεια την οποίαν εκόντες άκοντες οι εταίροι μας είναι υποχρεωμένοι να μας προσφέρουν.
Εξαίφνης, μέσα σε αυτήν την περιρρέουσα ατμόσφαιρα, και εν μέσω προεκλογικής περιόδου για τον Καλλικράτη, ο πρωθυπουργός, ανακοίνωσε πως αν το αποτέλεσμα των εκλογών «έδειχνε» απόρριψη των αποφάσεών του σχετικά με το πρόγραμμα διοικητικών και οικονομικών μεταρρυθμίσεων, θα οδηγούσε τη χώρα σε εκλογές. Η ανακοίνωση αυτή, μέσα σε λίγα εικοσιτετράωρα οδήγησε την ανατροπή του όποιου ευνοϊκού κλίματος υπήρχε. Τα διαφορικά επιτόκια εκτοξεύτηκαν στις 930 μονάδες, το έγκριτό περιοδικό Economist μας τοποθέτησε ως τη χώρα με τις περισσότερες πιθανότητες πτώχευσης στον κόσμο με δεύτερη τη Βενεζουέλα. Στις Βρυξέλλες άρχισαν να κυκλοφορούν τρία πιθανά σενάρια για τις εξελίξεις στην Ελλάδα.Το πρώτο, να περιμένει η ΕΕ τις εξελίξεις μέχρι το πρώτο τρίμηνο του 2011 και να μεταφέρει τις εισπράξεις μέχρι τον Φεβρουάριο, ως εισπράξεις του 2010. Η ΕΕ είναι πλέον απαισιόδοξη όσον αφορά την ικανότητα του εισπρακτικού μηχανισμού να συλλέξει τα απαραίτητα έσοδα το 2011. Σε αυτήν την περίπτωση εξετάζεται να δοθεί παράταση εξόφλησης των χρεών 5 έως 7 έτη.
Το δεύτερο, να παραταθεί η συμφωνία του Μνημονίου πέραν του 2013. Αυτό συνεπάγεται ότι η Τριμερής θα συνεχίσει να χρηματοδοτεί τις δόσεις του ελληνικού χρέους μέχρις ότου θα μπορέσει η χώρα να βγει αυτοδύναμα στις αγορές για δανεισμό. Σε αυτό το σενάριο συνηγορεί το ΔΝΤ αλλά αντιτίθεται η Γερμανία.
Το τρίτο, εφόσον τα στοιχεία δείξουν ότι το χρέος είναι πάνω από το 120% του ΑΕΠ και το έλλειμμα άνω του 15% πρέπει να διερευνηθεί η περίπτωση της άμεσης αναδιάρθρωσης του χρέους με ψαλίδισμα του 20%. Αυτή τη στιγμή επειδή ο μηχανισμός τον οποίον προτείνει η Γερμανία δεν έχει τεθεί σε λειτουργία, μόνον το ΔΝΤ έχει την τεχνογνωσία για να αναλάβει μια τέτοια διαδικασία .
Είναι προφανές ότι η δημοσιονομική κατάσταση και οι αναγκαίες μεταρρυθμίσεις σε τόσο σύντομο χρονικό διάστημα, τριών ετών, βρίσκονται σε αντίφαση σε σχέση με τις δυνατότητες του κρατικού μηχανισμού, του πολιτικού προσωπικού, και της παραγωγικής βάσης της χώρας. Η Ελλάδα εισάγει το 80% των προϊόντων τα οποία καταναλώνει. Αυτό και μόνον το γεγονός δείχνει τις εγγενείς αδυναμίες της χώρας οι οποίες απαιτούν πολλά χρόνια συντονισμένης προσπάθειας για να αλλάξουν. Το Μνημόνιο δεν έχει τις απαιτούμενες αντικειμενικές παραμέτρους για να αντιμετωπισθεί η ιδιομορφία της ελληνικής κρίσης σε όλο το εύρος και βάθος της.
Είναι ενδιαφέρον, ότι το ΔΝΤ θεωρεί πως ένα ψαλίδισμα έως και 50% του ελληνικού χρέους δεν θα μεταβάλει την οικονομική κατάσταση της χώρας δίχως τις αναγκαίες μεταρρυθμίσεις στη διοίκηση, στο επιχειρείν και στην ανάπτυξη.
Ταυτόχρονα, στο πρακτορείο Bloomberg (5/11/2010) δημοσιεύτηκε η είδηση ότι το ίδιο έχει στη διάθεσή του δύο έγγραφα τα οποία περιγράφουν τις αντιδράσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τα ελληνικά swaps του 2000–1 τα οποία μείωσαν το δημόσιο χρέος κατά 5 δις ευρώ με την αγαστή τεχνογνωσία της Goldman Sachs. Το πρακτορείο ζήτησε από την ΕΚΤ τη δημοσίευση των επίσημων στοιχείων για αυτό το θέμα. Ο Τρισέ αρνήθηκε: «Μια τέτοια αποκάλυψη θα υπονομεύσει την εμπιστοσύνη του κοινού προς την αποτελεσματική εφαρμογή της οικονομικής πολιτικής […] μια τέτοια κίνηση στο σημερινό ευάλωτο περιβάλλον της αγοράς θα είχε το ουσιώδες και σημαντικό ρίσκο να του προσθέσει αστάθεια και μεταβλητότητα». Η απάντηση αυτή δείχνει ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή γνώριζε τα μαγειρέματα της ελληνικής κυβέρνησης και δεν αντέδρασε όπως θα έπρεπε. Δηλώνει επίσης ότι το ελληνικό χρέος θα επαναπροσδιοριστεί σε υψηλότερο σημείο. Ο νέος τρόπος υπολογισμού του χρέους από την Eurostat, ο οποίος εισήχθη πρόσφατα, δεν θα πρέπει να γίνουν αποδεκτοί από την ελληνική πλευρά, εφόσον αλλάζουν τους τρόπους υπολογισμού χρέους και ελλειμμάτων. Αυτό φορτώνει την κατάσταση εις βάρος μας αλλάζοντας τους κανόνες του παιγνιδιού. Το θέμα των swaps, όμως, μπορεί να διαφοροποιήσει τα στοιχεία με τέτοια τρόπο ώστε να μην είναι εφικτή ακόμη και η ήδη πικρή συνταγή του Μνημονίου.
Ταυτόχρονα, η κατάσταση της Πορτογαλίας και της Ιρλανδίας επιδεινώνεται συνεχώς. Τα διαφορικά επιτόκια με τα οποία δανείζονται οι δύο αυτές χώρες ξεπέρασαν τις 400 και 600 μονάδες βάσης. Οι εξελίξεις αυτές είναι ίσως υποβοηθητικές για την νέα ελληνική κρίση διότι μία άμεση στάση πληρωμών της Ελλάδος θα έφερνε σε πολλή δύσκολη θέση την ΕΕ και το ευρώ.
Στο σημείο αυτό θα πρέπει να σημειωθεί ότι στα μέσα Οκτωβρίου τo spread των ελληνικών δεκαετών ομολόγων σε σχέση το αντίστοιχο των γερμανικών από το απόλυτο ύψος των 1000 μονάδων έπεσαν στις 600. Υπήρξαν και θετικές εκθέσεις από το ΔΝΤ, τη Moody’s, τη Morgan Stanley και το Eurogroup. Η Εθνική Τράπεζα επέτυχε να κάνει μια σημαντική αύξηση κεφαλαίου και ένα μετατρέψιμο ομολογιακό δάνειο . Η τράπεζα Πειραιώς και η Marfin ανήγγειλαν επίσης αυξήσεις κεφαλαίου και η Eurobank επιχειρεί ενίσχυση των κεφαλαίων της μέσω της πώλησης μεριδίου της θυγατρικής της στην Πολωνία. Οι κινήσεις αυτές των ελληνικών τραπεζών θεωρήθηκαν ως θετικές εξελίξεις, οι οποίες θα θωράκιζαν τις τράπεζες σε σχέση με την κεφαλαιακή τους επάρκεια, και να επιστρέψουν στη διατραπεζική αγορά για άντληση κεφαλαίων, ώστε να μπορέσουν να χρηματοδοτήσουν τις δανειακές ανάγκες επιχειρήσεων, επίσης δε τους έδιναν την δυνατότητα να ανταπεξέλθουν σε ένα ψαλίδισμα του δημοσίου χρέους στο μέλλον το οποίο θα μείωνε την αξία του χαρτοφυλακίου των ελληνικών κρατικών ομολόγων. Βεβαίως όλες αυτές οι ενέργειες αποτελούν διμερείς συγκυριακές συμφωνίες μεταξύ των ελληνικών τραπεζών και των αντίστοιχων ξένων εντελώς βραχυχρόνιας επίδρασης και φυσικά με το αζημίωτο για τις τελευταίες, χωρίς να επιφέρουν θετικά αποτελέσματα στο γενικότερο μακροοικονομικό περιβάλλον τουλάχιστον μέχρι σήμερα αλλά και όπως προβλέπεται στο προσεχές μέλλον. Παράλληλα δείχνουν με τρόπο που δεν επιδέχεται διαψεύσεις τον τρόπο που λειτουργούν οι χρηματοπιστωτικές αγορές.

Η μεταβλητή της πολιτικής κρίσης.
Η ήδη αναγγελθείσα εκλογική απειλή η οποία έχει πολλά αίτια και παραμέτρους, είναι άμεση συνιστώσα της οικονομικής κρίσης. Ο συσχετισμός μεταξύ τους είναι προφανής από τη σύντομη ανάλυση την οποίαν παρουσιάσαμε πάρα πάνω.
Το πολιτικό κατεστημένο είναι ανέτοιμο και άτολμο να πάρει επάνω του το τεράστιο βάρος μιας βαθειάς και δίκαιης μεταρρύθμισης, όποια και να είναι η κριτική η οποία μπορεί να της γίνει από Αριστερά ή από Δεξιά. Η μεταρρύθμιση θα πρέπει να έχει ένα βέβαιο αποτέλεσμα, την απο-κομματικοποίηση του κράτους. Αυτό θα έχει ως άμεση συνέπεια τη ριζική μείωση της φαύλης επιρροής των κομμάτων επί του σώματος των πολιτών, λόγω της μείωσης της εμβέλειας του κράτους και της αδυναμίας τους να χρησιμοποιήσουν τον κρατικό τομέα ως φορέα κομματικών συμφερόντων.
Είναι ηλίου φαεινότερον ότι η νυν, όπως και η προηγούμενη κυβέρνηση, δεν θέλουν να πουν την αλήθεια, ίσως δεν είχαν και δεν έχουν καν το θάρρος να αντικρύσουν οι ίδιες κατάματα την αληθινή κατάσταση της χώρας. Είχαν και έχουν χάσει το μέτρο το οποίο επιβάλλει η σωφροσύνη και το ήθος το οποίο έχει εκλείψει από το ωφελιμιστικό και προσωποπαγές αξιακό τους σύστημα. Θα λέγαμε ότι η πολιτική ηγεσία παρουσιάζει έντονα εκφυλιστικά συμπτώματα.Το καίριο όμως ερώτημα το οποίο παραμένει για τον απλό εργαζόμενο και μεσοαστό είναι το άμεσο οικονομικό μέλλον του. Προτάσεις για μονομερή έξοδο από το ευρώ, ανάπτυξη χωρίς κανένα σχέδιο, και άλλες παρόμοιες «επαναστατικές» αλλαγές, δεν θα οδηγήσουν παρά σε ένα οικονομικό και, κατά συνέπεια, κοινωνικό χάος. Οι γενικόλογες προτάσεις οι οποίες αρνούνται να παραδεχτούν τους περιορισμούς της οικονομίας, όπως αυτή έχει διαμορφωθεί σήμερα, δηλαδή, τον παγκόσμιο καταμερισμό παραγωγής και διακίνησης κεφαλαίων, δεν θα αποφέρουν παρά την περιθωριοποίηση και την απαξίωση της χώρας. Η Ελλάδα δεν είναι διεθνής παίκτης, και το μόνο μέσον πίεσης το οποίο στην ουσία επικαλούνται πολλοί, είναι ο εκβιασμός προς την ΕΕ για κατάρρευση του ευρώ, εάν και εφόσον μας αφήσουν να πτωχεύσουμε. Αυτό το μέσον έχει διαπραγματευτική ισχύ αλλά και επιπτώσεις. Μόνο όταν κανείς είναι αποφασισμένος να προχωρήσει σε ουσιαστική ανασυγκρότηση της χώρας μπορεί να εκβιάσει για μια δίκαιη και ανθρώπινη αντιμετώπιση της ελληνικής κρίσης από τους πιστωτές και εταίρους μας. Συγχρόνως αυτή η απόφαση πρέπει να ξεκινά αναπόφευκτα από τον υφιστάμενο παγκόσμιο καταμερισμό εργασίας και τις υφιστάμενες γεωπολιτικές ισορροπίες ισχύος.
Μπορούμε να κατηγορούμε τους κερδοσκόπους, τους τραπεζίτες, τους Γερμανούς, τους Αμερικανούς για πολλά ή και για όλα τα δεινά μας. Η αλήθεια όμως είναι πως όλες οι προτάσεις, όσο «επαναστατικές» και αν είναι, θα περάσουν μέσα από αυτούς και θα έχουν είτε τη στήριξή τους είτε την άρνησή τους. Οι ελληνικές πολιτικές ηγεσίες επί δεκαετίες συζητούσαν για τον τρίτο ή τον τέταρτο δρόμο, αλλά έτρωγαν, έχτιζαν, και ταξίδευαν με δανεικά χρήματα. Εφησύχαζαν, πιστεύοντας ότι έχουν απέραντο χρόνο να συζητούν, χωρίς να αποφασίζουν, να κάνουν μικροπολιτική ενώ άλλοι, όπως οι «φίλοι και σύμμαχοι» Τούρκοι έπαιρναν αποφάσεις και τις υλοποιούσαν. Όπως οι Κινέζοι, οι Ινδοί, οι Βραζιλιάνοι, δοκίμαζαν λύσεις, έκαναν λάθη και προχωρούσαν σε άλλες λύσεις. Εμείς ζούσαμε διασυνδεδεμένοι με το περιβάλλον των πολιτικών δυναστειών και τη βεβαιότητα της ιδεοληψίας μας.
Είναι προφανές ότι τα λανθασμένα χρονικά και από πλευράς κατανομής μέτρα του Μνημονίου έχουν παρθεί μέσα από το πρίσμα της γερμανικής άποψης ότι τα ελλείμματα και τα δημόσια χρέη πρέπει να μειωθούν δραστικά σε μικρό χρονικό διάστημα. Αυτή η δημοσιονομική πολιτική δεν είναι ούτε θέσφατο ούτε αξίωμα. Ήδη, η Γερμανία έχει έρθει αντιμέτωπη με την απόφαση της FED να προχωρήσει σε εξαγορά κρατικών ομολόγων ρίχνοντάς στην αγορά 600 δις δολάρια. Η αυστηρή γερμανική θέση σχετικά με την άμεση και δραστική μείωση του δημόσιου χρέους και των ελλειμμάτων, ίσως είναι εξίσου καταστροφική με την υπερχρέωση και τα μεγάλα ελλείμματα. Η Ελλάδα, είναι θύμα αυτής της υπερ-αντίδρασης της Γερμανίας, η οποία μπορεί να αποβεί και εις βάρος της ίδιας της οικονομικής υπερ-δύναμης της Ευρώπης.
Μια έλλογη κυβέρνηση με θάρρος και τόλμη μπορεί να επαναδιαπραγματευθεί τη σχέση μας με τους εταίρους μας σε ρεαλιστική βάση και να επιμείνει σε ένα σχέδιο μεταρρυθμίσεων αλλά χωρίς τις ανθρωποθυσίες τις οποίες απαιτεί το Μνημόνιο. Μεταρρυθμίσεις οι οποίες θα επιφέρουν τη σταδιακή αλλά και σταθερή δίχως παλινωδίες αλλαγή στο οικονομικό, διοικητικό και πολιτικό τοπίο της χώρας. Ο ελληνικός λαός έχει επιδείξει υπομονή και σοφία, παρ’ όλες τις δίκαιες διαμαρτυρίες και αντιδράσεις του. Η πολιτική ηγεσία του για μια ακόμη φορά αποδεικνύεται κατώτερη των περιστάσεων.
Δεν έπρεπε και δεν πρέπει να δεχτούμε να γίνουμε συνεργοί σε εγκλήματα, ούτε της ολιγαρχίας, και πολύ περισσότερο της δημοκρατίας. Και συνεργήσαμε στο έγκλημα το οποίο βιώνουμε, όχι γιατί «τα φάγαμε όλοι μαζί», κατά τον λαλίστατο αντιπρόεδρο, αλλά γιατί δεν ελέγξαμε, όπως ήταν καθήκον μας, το ήθος, τις πράξεις και παραλήψεις των όσων εμπιστευτήκαμε να μας οδηγήσουν στο μέλλον.

Πηγή: Monthly Review