Η Συρία είναι ένας ψευδο-αγώνας

Του Slavoj Zizek

Όλα αυτά που ήταν λάθος στη σκέψη και την πρακτική των ανθρωπιστικών παρεμβάσεων εξερράγησαν σε συμπυκνωμένη μορφή επ’ ευκαιρία της Συρίας. Εντάξει, υπάρχει ένας κακός δικτάτορας που (φέρεται να) χρησιμοποίησε δηλητηριώδη αέρια εναντίον του πληθυσμού της χώρας του - αλλά ποιος αντιτίθεται στο καθεστώς του; Φαίνεται πως ό, τι απέμεινε από τη δημοκρατική - κοσμική αντίσταση πνίγεται λιγότερο ή περισσότερο στο χάος των φονταμενταλιστικών ισλαμικών ομάδων που υποστηρίζονται από την Τουρκία και τη Σαουδική Αραβία, με ισχυρή παρουσία της Αλ Κάιντα στις σκιές.

Όσον αφορά τον Μπασάρ αλ - Άσαντ , η Συρία του τουλάχιστον προσποιούνταν πως ήταν ένα κοσμικό κράτος, οπότε δεν είναι περίεργο που τώρα οι χριστιανοί και άλλες μειονότητες τείνουν να πάρουν το μέρος του εναντίον των ανταρτών σουνιτών. Με λίγα λόγια, έχουμε να κάνουμε με μια σκοτεινή σύγκρουση, η οποία αμυδρά μοιάζει με την εξέγερση στη Λιβύη εναντίον του συνταγματάρχη Καντάφι - δεν υπάρχουν σαφή πολιτικά διακυβεύματα, δεν υπάρχουν ενδείξεις ενός ευρύ απελευθερωτικού – δημοκρατικού συνασπισμού, μόνο ένα πολύπλοκο δίκτυο θρησκευτικών και εθνοτικών συμμαχιών υπερπροσδιορίζονται από την επιρροή των υπερδυνάμεων (ΗΠΑ και δυτική Ευρώπη από την μια πλευρά, Ρωσία και Κίνα από την άλλη). Υπό αυτές τις συνθήκες, οποιαδήποτε άμεση στρατιωτική επέμβαση είναι πολιτική τρέλα με ανυπολόγιστους κινδύνους - ας πούμε, τι θα γίνει αν οι ριζοσπάστες ισλαμιστές αναλάβουν μετά την πτώση του Άσαντ; Θα επαναλάβουν οι ΗΠΑ το λάθος τους στο Αφγανιστάν, να εξοπλίσουν δηλαδή τα μελλοντικά στελέχη της Αλ - Κάιντα και των Ταλιμπάν;

Σε μια τέτοια μπερδεμένη κατάσταση, η στρατιωτική επέμβαση μπορεί να δικαιολογηθεί μόνο από έναν βραχυπρόθεσμο αυτοκαταστροφικό οπορτουνισμό. Η ηθική κατακραυγή που προκλήθηκε για να παρέχει μια λογική κάλυψη στον καταναγκασμό της παρέμβασης («Δεν μπορούμε να επιτρέψουμε τη χρήση δηλητηριωδών αερίων σε άμαχο πληθυσμό») είναι ψεύτικη. Αντιμέτωπος με μια περίεργη ηθική που δικαιολογεί το να παίρνεις το μέρος της μιας εγκληματικής ομάδα φονταμενταλιστών εναντίον της άλλης, δεν μπορεί κανείς παρά να συμμεριστεί την αντίδραση του Ron Paul στην συνηγορία του Τζον Μακέιν υπέρ μιας ισχυρής παρέμβασης: «Με τέτοιος πολιτικούς, ποιος χρειάζεται τους τρομοκράτες;».

Η κατάσταση στη Συρία πρέπει να συγκριθεί με αυτή στην Αίγυπτο. Τώρα που ο στρατός της Αιγύπτου αποφάσισε να σπάσει το αδιέξοδο και να καθαρίσει τον δημόσιο χώρο από τους ισλαμιστές διαδηλωτές, και το αποτέλεσμα είναι εκατοντάδες, ίσως και χιλιάδες, νεκροί, πρέπει κανείς να κάνει ένα βήμα πίσω και να επικεντρωθεί στην απουσία του τρίτου μέρους της συνεχιζόμενης σύγκρουσης: πού είναι οι αντιπρόσωποι, οι συντελεστές των διαδηλώσεων της πλατείας Tahrir πριν από δύο χρόνια; Δεν είναι ο ρόλος τους τώρα αλλόκοτα παρόμοιος με το ρόλο της Μουσουλμανικής Αδελφότητας τότε - αυτός των έκπληκτων παθητικών παρατηρητών; Με το στρατιωτικό πραξικόπημα στην Αίγυπτο, μοιάζει σαν με κάποιο τρόπο να έκλεισε ο κύκλος: οι διαδηλωτές που ανέτρεψαν τον Μουμπάρακ, ζητώντας δημοκρατία, υποστήριξαν παθητικά ένα στρατιωτικό πραξικόπημα το οποίο κατήργησε τη δημοκρατία... Μα τι συμβαίνει;

Η πιο κοινή ανάγνωση που προτάθηκε, μεταξύ άλλων, κι από τον Francis Fukuyama: το κίνημα διαμαρτυρίας που ανέτρεψε τον Μουμπάρακ ήταν κυρίως μια εξέγερση της μορφωμένης μεσαίας τάξης, με τους φτωχούς εργάτες και αγρότες να περιορίζονται στο ρόλο των (συμπαθούντων) παρατηρητών. Αλλά μόλις άνοιξαν οι πύλες της δημοκρατίας, η Μουσουλμανική Αδελφότητα, της οποίας η κοινωνική βάση είναι η φτωχή πλειοψηφία, κέρδισε τις δημοκρατικές εκλογές και σχημάτισε μια κυβέρνηση κυριαρχούμενη από μουσουλμάνους φονταμενταλιστές, έτσι επομένως, όπως είναι αυτονόητο, ο αρχικός πυρήνας των κοσμικών διαδηλωτών στράφηκε εναντίον τους και ήταν έτοιμος να εγκρίνει ακόμα κι ένα στρατιωτικό πραξικόπημα,  ως τρόπο για να τους σταματήσουν.

Μια τέτοια απλουστευμένη οπτική, όμως, αγνοεί ένα βασικό χαρακτηριστικό του κινήματος διαμαρτυρίας: την έκρηξη ετερογενών οργανώσεων (φοιτητών, γυναικών, εργατών) μέσα στην οποία η κοινωνία των πολιτών άρχισε να εκφράζει τα συμφέροντά της εκτός του πεδίου των κρατικών και θρησκευτικών θεσμών. Αυτό το τεράστιο δίκτυο των νέων κοινωνικών μονάδων, πολύ περισσότερο από την ανατροπή του Μουμπάρακ , είναι το κύριο όφελος της Αραβικής Άνοιξης. Είναι μια συνεχής διαδικασία, ανεξάρτητη από τις μεγάλες πολιτικές αλλαγές, όπως το πραξικόπημα. Πηγαίνει πιο βαθιά από τη θρησκευτική/φιλελεύθερη διαίρεση.

Ακόμη και στην περίπτωση των καθαρών φονταμενταλιστικών κινημάτων, πρέπει κανείς να είναι προσεκτικός και να μην χάσει την κοινωνική συνιστώσα τους. Οι Ταλιμπάν παρουσιάζονται ως μια φονταμενταλιστική ισλαμική ομάδα που επιβάλουν την εξουσία τους με φόβο - όμως, όταν, την άνοιξη του 2009, κατέλαβαν την κοιλάδα του Σουάτ στο Πακιστάν, οι New York Times ανέφεραν ότι προκάλεσαν «μια ταξική εξέγερση που εκμεταλλεύτηκε τα βαθιά ρήγματα ανάμεσα σε μια μικρή ομάδα πλούσιων γαιοκτημόνων και των ακτημόνων ενοικιαστών τους» . Εάν, όμως, εκμεταλλευόμενοι τα δεινά των αγροτών, οι Ταλιμπάν «σήμαναν συναγερμό για τους κινδύνους για το Πακιστάν, το οποίο παραμένει σε μεγάλο βαθμό φεουδαρχικό», τι εμπόδισε τους φιλελεύθερους δημοκράτες στο Πακιστάν, καθώς και τις ΗΠΑ από το να «εκμεταλλευτούν» παρόμοια αυτά τα δεινά και να προσπαθήσουν να βοηθήσουν τους ακτήμονες αγρότες; Η θλιβερή συνεπαγωγή αυτής της παράλειψης είναι ότι οι φεουδαρχικές δυνάμεις στο Πακιστάν είναι ο «φυσικός σύμμαχος» της φιλελεύθερης δημοκρατίας... Ο μόνος τρόπος για να μην παραμεριστούν οι δημοκράτες διαδηλωτές από θρησκευτικούς φονταμενταλιστές, είναι να υιοθετήσουν μια πολύ πιο ριζοσπαστική ατζέντα κοινωνικής και οικονομικής χειραφέτησης.

Και αυτό μας φέρνει πίσω στη Συρία: ο αγώνας που διεξάγεται είναι τελικά ψεύτικος. Το μόνο πράγμα που πρέπει να θυμάστε είναι ότι αυτός ο ψευδο-αγώνας ευδοκιμεί λόγω της απουσίας του τρίτου μέρους, μιας ισχυρής ριζοσπαστικής χειραφετικής αντιπολίτευσης, στοιχεία της οποίας ήταν σαφώς αισθητά στην Αίγυπτο. Όπως συνηθίζαμε να λέμε σχεδόν μισό αιώνα πριν, δεν πρέπει να είναι κανείς μετεωρολόγος για να ξέρει προς τα που φυσάει ο άνεμος στη Συρία: προς το Αφγανιστάν . Ακόμη και αν ο Άσαντ με κάποιο τρόπο κερδίσει και σταθεροποιήσει την κατάσταση, η νίκη του πιθανότατα θα γεννήσει μια έκρηξη παρόμοια με την επανάσταση των Ταλιμπάν που θα σαρώσει όλη τη Συρία σε μερικά χρόνια. Αυτό που μπορεί να μας σώσει από αυτή την προοπτική είναι μόνο η ριζοσπαστικοποίηση του αγώνα για την ελευθερία και τη δημοκρατία και η μετατροπή του σε έναν αγώνα για κοινωνική και οικονομική δικαιοσύνη.

Οπότε, τι συμβαίνει στη Συρία, αυτές τις μέρες; Τίποτα πραγματικά ιδιαίτερο, εκτός από το ότι η Κίνα είναι ένα βήμα πιο κοντά στο να γίνει η νέα υπερδύναμη του κόσμου, ενώ οι ανταγωνιστές της πρόθυμα αποδυναμώνουν ο ένας τον άλλον.

Πηγή: Guardian
Μετάφραση: Αντώνης Γαλανόπουλος