Ο ευρωπαϊκός Νότος εξεγείρεται απέναντι σε όσους ενεργούν σα σαδιστικοί αφέντες

Του Κώστα Δουζίνα

Η "νέα τάξη πραγμάτων" που ανακοινώθηκε στα τέλη της δεκαετίας του 1980 ήταν η μικρότερη στην ιστορία. Διαμαρτυρίες, ταραχές και εξεγέρσεις ξέσπασαν σε όλο τον κόσμο μετά την κρίση του 2008, με αποτέλεσμα την Αραβική άνοιξη, τους Αγανακτισμένους και το κίνημα Occupy. Ο πρώην διευθυντής επιχειρήσεων της MI6, που αναφέρεται από τον Paul Mason, το αποκάλεσε "ένα επαναστατικό κύμα, όπως το 1848". Ο Mason συμφώνησε: "Υπάρχουν μεγάλες ομοιότητες - πάνω απ 'όλα με το 1848, και με το κύμα της δυσαρέσκειας που προηγήθηκε το 1914".

Πολλοί στην αριστερά ήταν πιο επιφυλακτικοί. Ο φιλόσοφος Αλέν Μπαντιού χαιρέτισε την Αραβική άνοιξη, αλλά δεν πίστευε ότι θα οδηγήσει σε μια «αναγέννηση της ιστορίας». Για τον Slavoj Žižek, το 2011 ήταν το «έτος που ονειρεύονται επικίνδυνα». Η μελαγχολία της Αριστεράς έφθινε καθώς το κύμα διαμαρτυρίας άρχισε να υποχωρεί. Αλλά σε αυτή την περίπτωση η απαισιοδοξία ήταν πρόωρη. Η αντίσταση ενάντια στη λιτότητα και την αδικία είναι και πάλι στον αέρα. Στη Βουλγαρία και τη Σλοβενία, οι διαδηλωτές ανέτρεψαν την κυβέρνηση. Στην Ιταλία, η συντριπτική ψήφος ενάντια στην λιτότητα έχει κλονίσει τα κόμματα που δεσμεύονται στην ορθοδοξία του Βερολίνου. Μεγάλες πορείες και διαδηλώσεις στην Πορτογαλία και την Ισπανία έχουν υπονομεύσει τις κυβερνήσεις και τις πολιτικές και μια νέα ώθηση για ενότητα απέναντι στην λιτότητα αναδύεται στη Βρετανία. Στην Ελλάδα, τα κόμματα που έφεραν τη χώρα στα γόνατά της και τώρα εφαρμόζουν πολιτικές που προκαλούν την καλά τεκμηριωμένη ανθρωπιστική καταστροφή και την άνοδο του φασισμού είναι στα πρόθυρα της εξόδου.

Τελικά, η κυπριακή κυβέρνηση συμφώνησε στο πρωτοφανές κούρεμα των τραπεζικών καταθέσεων ταμιευτηρίου, αλλά αναγκάστηκε να ανακαλέσει αφού οι βουλευτές όλων των κομμάτων υπό την πίεση του κόσμου καταψήφισαν και οι βουλευτές του κυβερνώντος κόμματος έπρεπε να απέχουν. Αυτή ήταν η πρώτη επίσημη άρνηση της λιτότητας, κάτι που οι υπάκουες κυβερνήσεις της νότιας Ευρώπης δεν είχαν τολμήσει. Όταν η κυβέρνηση αποδέχθηκε τελικά τον ευρωπαϊκό εκβιασμό, το παρουσίασε ως αναπόφευκτο και, σύμφωνα με τις οδηγίες του υπουργού Οικονομικών της Γερμανίας, Βόλφγκανγκ Σόιμπλε, απέφυγε να το θέσει στην κρίση του κοινοβουλίου ή των πολιτών. Οι λέξεις «δημοκρατία» και «δημοψήφισμα» δημιουργούν πανικό στους διαδρόμους των Βρυξελλών. Αλλά η συμβολική αξία ενός μικρού έθνους απορρίπτει τον αρχικό εκβιασμό της τρόικας και να προστατεύει τις οικονομίες των απλών ανθρώπων είναι τεράστια. Η ευρωπαϊκή συζήτηση έχει επικεντρωθεί στην προστασία των αποταμιεύσεων. Η προστασία της δημοκρατίας μας είναι ίσως πιο σημαντική.

Το επιχείρημα ενάντια στη λιτότητα έχει κερδίσει στη Νότια Ευρώπη. Η συνέχιση της λιτότητας, ένα ζήτημα επιβίωσης για τις άρχουσες ελίτ, μπορεί να επιτευχθεί μέσω της παραπληροφόρησης και της καταστολής της αστυνομίας. Δεν μπορούμε να προβλέψουμε το χρόνο και τον τόπο της επόμενης ανάφλεξης αλλά η εμφάνισή της είναι βέβαιη. Είναι το αποτέλεσμα των συστηματικών πιέσεων και αποτυχιών που υφίστανται όλοι οι Ευρωπαίοι και επιδεινώνονται στο νότο. Τρείς είναι οι πιο σημαντικές.

Πρώτον, η μόνιμη εργασία έχει καταργηθεί. Η μερική και ευέλικτη εργασία και μακρές περίοδοι ανεργίας μετά από σύντομες περιόδους εργασίας είναι πλέον ο κανόνας. Στο παρελθόν, ένας εφεδρικός στρατός ανέργων χρησιμοποιούνταν για να ωθήσει τους μισθούς προς τα κάτω. Σήμερα, η τεχνολογία και η μεταφορά της βιομηχανίας προς τον αναπτυσσόμενο κόσμο κάνουν μεγάλο αριθμό ανθρώπων, ιδιαίτερα νέων, περιττό. Την ίδια στιγμή, έχουμε τώρα τον πιο μορφωμένο πληθυσμό στην ιστορία. Χίλιοι άνεργοι μηχανικοί, δικηγόροι και αρχιτέκτονες δεν είναι πιθανό να δεχτούν εύκολα τις ανεκπλήρωτες υποσχέσεις της εξουσίας.

Δεύτερον, το κέρδος παίρνει νέες μορφές: ενοίκιο για τις υπηρεσίες και τόκος  για το κεφάλαιο. Καθώς οι μισθοί ωθούνταν προς τα κάτω, προκειμένου να αυξηθούν τα κέρδη, ο ύστερος καπιταλισμός λειτουργεί όλο και περισσότερο μέσω της κατανάλωσης που τροφοδοτούνταν από το χρέος, καθιστώντας κράτη, εταιρείες και ιδιώτες μόνιμα χρεωμένους. Το χρέος είναι πρώτα από όλα μια κοινωνική και ηθική σχέση. Το δια βίου χρέος είναι ένας αποτελεσματικός τρόπος ελέγχου της συμπεριφοράς του οφειλέτη που εξασφαλίζει την μελλοντική συμμόρφωση. Γεμάτος ενοχή και ανοχή, ο οφειλέτης πρέπει να αποδεχθεί έναν τρόπο ζωής της υπακοής και της λύτρωσης. Το χρέος είναι το λιπαντικό της κατανάλωσης, το κεφάλαιο επιθυμεί και δημιουργεί χρεωμένους πληθυσμούς. Αλλά όταν η απληστία και η κατάρρευση των τραπεζών κάνουν τα χρήματα «σπάνια», οι χρεωμένοι πολίτες εγκαταλείπουν το φαύλο κύκλο του χρέους και της κατανάλωσης και αρχίζει να αμφισβητεί το κυρίαρχο μοντέλο.

Η τρίτη αλλαγή είναι η μεγάλη και βίαιη ιδιωτικοποίηση των κοινών αγαθών. Τα κοινά του πολιτισμού - μουσική, ποίηση, τέχνη - και της φύσης - το νερό, η θάλασσα, η ηλεκτρική ενέργεια - συστηματικά ξεπωλούνται. Πρέπει να νοικιάζουμε την κοινή μας περιουσία και τις συλλογικές μας κατακτήσεις. Ό, τι μπορεί να πωληθεί, θα πωλείται και στη συνέχεια θα νοικιάζεται σε μας σε μια διαδικασία που μοιάζει με τις πρώιμες περιφράξεις της γης. Το πρόσφατο κύμα των καταλήψεων επαναβεβαίωσε το δικαίωμα στην κοινή περιουσία της ζωής μας.

Και οι τρεις πολιτικές συναντώνται στην Ελλάδα, τη κλασική περίπτωση της νεοφιλελεύθερης αποτυχίας και της λαϊκής αντίστασης. Μετά από την είσοδο στο ευρώ, οι εκσυγχρονιστές σοσιαλιστές προώθησαν την κατανάλωση και τον ηδονισμό ως κύριο τρόπο σύνδεσης των ιδιωτικών συμφερόντων με το κοινό καλό. Οι άνθρωποι αντιμετωπίζονταν ως μηχανές που επιθυμούσαν και κατανάλωναν. Εύκολα και φτηνά δάνεια, «δωροδοκία» των ανθρώπων να μεταφέρουν τις αποταμιεύσεις τους σε μετοχές, και μια τεχνητά διογκωμένη αγορά ακινήτων έγιναν τα κύρια μέσα για την οικονομική ανάπτυξη και το κριτήριο για την ατομική ευτυχία και την κοινωνική κινητικότητα. Η λιτότητα αντιστρέφει βίαια τις προτεραιότητες. Ο πληθυσμός χωρίζεται ανάλογα με την ηλικία, το επάγγελμα, το φύλο και τη φυλή και η ριζική αλλαγή της συμπεριφοράς επιβάλλεται για λόγους «εθνικής σωτηρίας». Η πολιτική της προσωπικής επιθυμίας και της απόλαυσης μετατράπηκε σε μια στρατηγική σωτηρίας του εθνικού DNA με την εγκατάλειψη τω μεμονωμένων μελών του στα βάσανα της αμαρτίας, της ενοχής και της τιμωρίας. Δεν αποτελεί έκπληξη γιατί ο φασισμός και η ξενοφοβία έχουν αυξηθεί σε πρωτοφανή επίπεδα.

Πίσω από τη λιτότητα στο Νότο είναι μια εκ νέου ρύθμιση του ύστερου καπιταλισμού με το Βορά να ενεργεί ως αποικιακά αφεντικά ενός φτωχού και στερημένου πολιτικών δικαιωμάτων Νότου. Το χρέος προσφέρει ένα βολικό πρόσχημα για την βάναυση επιβολή και ηθικοποίηση αυτών των «μεταρρυθμίσεων».  Είμαστε όλοι «σε αυτό μαζί» και πρέπει να τιμωρηθούμε. Στην Ελλάδα, η τρόικα αυξάνει την τιμωρία κάθε φορά που οι πολιτικές και οι προβλέψεις της πάνε στραβά. Όπως το Υπερεγώ του Freud, είναι ένας σαδιστικός αφέντης, όσο περισσότερο θα υπακούς τόσο περισσότερο θα τιμωρείσαι.

Αλλά τα συνήθη θύματα έχουν αρχίσει να εξεγείρονται και πάλι. Καθώς προχωρούμε μέσα στο 2013, οι ενδείξεις μιας δεύτερης Άνοιξης είναι στον αέρα. Το τέλος των συστημάτων εξουσίας που επιβάλλουν την λιτότητα ενάντια στη συντριπτική επιθυμία των λαών τους είναι πλέον ζήτημα ιστορικής αναγκαιότητας, ακόμη και αν αυτό μπορεί να πάρει κάποιο χρόνο. Η Ευρωπαϊκή άνοιξη της δυσαρέσκειας οδηγεί στην αφύπνιση της ιστορίας και στο τέλος των πολιτικών που καταστρέφουν ανθρώπους, χώρες και πολιτισμούς.

Πηγή: Guardian
Μετάφραση: Αντώνης Γαλανόπουλος